۱. خاستگاه ها و ریشه شناسى واژه نیروانه

نیروانه (پا.:نیبّانَه توضیح دهند. این جا بافتن استعاره اى است از شیوه کنش دل که از نادانى به سرشت حقیقى اشیا و نیز از تشنگى به تملکات و حالات وجود قلب شده باشد. شاید تصادفى نباشد که چنین تعریفى چیزى از معناى دقیق نیروانه به ما نمى گوید. بودایى ها عموماً از هرگونه توصیف لفظىِ مقصدشان پرهیز کرده و ]اساساً [شک دارند که بتوان آن را وصف کرد.

کهن ترین متن هاى بودایى گویا واژه نیروانه را براى نامیدن مقصد نهایىِ امکانش هست که از خاستگاه هاى خود واژه نیروانه به موضع کهن ترى بپردازیم که این جا مطرح شده است. نیروانه مشتق از ریشه «وزیدن» ]وا[ و دیگران داشت. البته متن هاى بودایى بر آنند که زبان را در این مورد خاص نمى توان به کار برد; چون واژه ها در آخرین تحلیل مشتق از تجربه حسى اند که خود در بردارنده حافظه و تخیل است.