ارتش پشتیبان اقدامات امپراتور و حکومت بیزانس بود. نیروی زمینی بیزانس مهم ترین بخش ارتش بیزانس بود. دلیل کسب موفقیت آن در نبرد آموزش و تجهیز دقیق افراد آن بود. پیاده نظام به شمشیر پولادین خوش ساخت، نیزه و تیر و کمان، و سواره نظام به زوبین و کمان قوی مسلح بود.

در رأس این سپاه ۱۲۰ هزار نفری امپراتور قرار داشت و، در واقع، بسیاری از امپراتوران عملاً فرماندهی سربازان خود را در نبرد عهده دار می‌شدند. در رده بعد از امپراتور شش سردار کل قرار داشتند که هر کدام مسئول یک منطقه نظامی امپراتوری بودند.

در این مناطق چندین لشکر وجود داشت که هر کدام بین سه تا چهار هزار سرباز را در بر می گرفت. هم لشکرهای پیاده نظام و هم سواره نظام وجود داشت که هر کدام را یک سردار فرماندهی می‌کرد. افسران جزء و درجه داران واحدهای کوچک تر را در هر لشکر هدایت می‌کردند. چنین واحدهایی به لحاظ اندازه و تعداد متفاوت بودند. واحدهای پیام رسان، که با استفاده از انعکاس نور آفتاب در آینه پیامها را منتقل می‌کردند، واحدهای پزشکی و واحدهای اطلاعاتی پشتیبان لشکرها بودند.

نقش سپاه در جامعه بیزانس به دفاع محدود نمی‌شد. به هنگام گزینش امپراتور نیز نقش آن از سنا و شهروندان به مراتب مهمتر بود. برخی از امپراتوران، با توجه به قدرت سپاه، سعی می‌کردند از پشتیبانی قاطع آن از وارث تاج و تخت اطمینان حاصل کنند. مثلاً، در قرن هشتم امپراتور لئو چهارم آرزو داشت که پسر کوچکش جانشین او شود. این بود که در مورد گزینش خود از تمام سپاه، ازجمله واحدهای مستقر در سرحدات امپراتوری تأییدیه کتبی گرفت (کوریک، ۱۳۸۳ ب، صص ۴-۳۳).

امپراتوری بیزانس، مانند دولتهای دیگر آن زمان، از ارتش مزدور نیز بهره می گرفتند که طبعا مواجب زیادی طلب می‌کردند. حقوق آن‌ها دوازده تا پانزده بار بیشتر از سربازان عادی بود. این سربازان مزدور از ملیتهای مختلف، ترک، فرانسه، خزر سومر، اسکاندوینا و بیشتر روس بودند. اما از قرن هفتم میلادی به بعد، با توجه به از دست رفتن متصرفات بیزانس، دسته اولیه ارتش ملی ریخته شد (گوئردان، ۱۹۷۳،صص ۲۰۰-۱۸۹)

امپراتوری بیزانس، با توجه به درامدهای خوبی که داشت، ارتش دائمی ۱۲۰ هزار نفری را سازمان‌دهی کرده بود. همه افراد این نیرو خوب تمرین می دیدند، درست اداره می‌شدند و دستمزدشان مرتب پرداخت می‌شد. به هنگام خطر بزرگ، با سربازان مزدور شمالی (روسیه) که خدمات خود را به امپراتور قسطنطنیه می فروختند، عده ارتش بیزانس افزایش می‌یافت. سرکردگان نظامی در قاعده های جنگی مهارت داشتند و نبردها را با دقت اداره می‌کردند. (لوکاس، ۱۳۷۶، ص ۳۳۹). پرداختی سربازان سالانه صورت می گرفت. اما ارتش های مزدور ماهانه و اول باید پرداخت می‌شد. حقوق سالانه سربازان معمولاً ۵سکه بود و به طور تقریب بین ۱ تا ۱۲ سکه در نوسان بود و گاهی تا ۱۸ سکه (هالدهون، ۱۲۰۴، ص ۱۲۶).

نیروی دریایی هم در نگاهداری شهرت و اعتبار امپراتوری تقریبا همان قدر مهم بود که نیروی زمینی. ناوگان کافی دریایی ضرورت داشت، زیرا قسطنطنیه بر بوسفر مشرف بود و بر سرزمین‌های بسیاری در راستای کرانه مدیترانه فرمان می راند. نیروی دریایی دو بار در سال‌های ۶۷۳-۶۷۲ میلادی (۵۴-۵۲ هجری قمری) و ۷۱۸ میلادی (۱۰۰۰ هجری قمری) عربها را از قسطنطنیه پس راند و بارها دریازنان عرب را گوشمالی داد.

در ۹۶۱ میلادی (۳۵۰ هجری قمری) جزیره کرت را، که به دست عربها افتاده بود، تصرف کرد. جنگاوران بیزانسی در انواعی از کشتیهای بزرگ به نام «تیزرو» که تقریبا سیصد نفر را حمل می‌کرد، می نشستند. کشتیهای بیرم کوچک‌تر و تندروتر از تیزرو و به طور کلی به کشتی کوب و سایر ابزارهای یورش به عرشه کشتی دشمن مجهز بود. آتش یونانی که معجون مرموزی از زغال، شوره و گوگرد و در ترکیب با آب سوزنده بود، خطرناک ترین سلاح جنگی شان را تشکیل می‌داد. ماده های آتش زا را با دست یا با منجنیق به سوی کشتیهای دشمن پرتاب می‌کردند و به‌ویژه این کار مؤثر بود (لوکاس، ۱۳۷۶، ص ۳۴۰).

امپراتوری بیزانس، با وجود سپاه و نیروی دریایی کاملاً مجهزش، مذاکره را به جنگ ترجیح میداد. هیئت های دیپلماتیک بیزانس غالبا بسیار موفق بودند و گزارشهایشان نشان دهنده تفکر و طرحریزی هوشمندانه به همراه معامله گری ماهرانه است.

عواملی امپراتوری در تمام کشورهای همسایه ای که در تساعد بیزانس نبودند سیر امور را دنبال می‌کردند.  حکومت امپراتوری، از طریق این عوامل، به جناحهای طرفدار بیزانس پول می رساند۔ و آن‌ها را به شورش ضد فرمانروایانی که امپراتوری را تهدید به جنگ می‌کردند  ترغیب می‌کرد.

امپراتوران همچنین ترتیب ازدواج دختران اشراف بیزانسی را با رهبران مهم محلی می‌دادند.  گاهی امپراتور با شاهزاده خانمی غیر بیزانسی ازدواج می‌کرد و این در صورتی بود که فکر می‌کرد این کار بهترین راه ایجاد پیوند با دولتی دیگر است (کوریک، ۱۳۸۳ ب، ص ۳۵)

منبع:

• تاریخ بیزانس، نوشته محمد امیر شیخ نوری و محمدرضا نصیری
• انتشارات پیام نور، چاپ شده در ۱۱ مهر ۹۷
• تهیه الکترونیکی: سایت تاریخ ما، اِنی کاظمی