اقتصاد و فرهنگ ماد

از اسنادی که دربارۀ مُزد کارکنان مادی از تخت جمشید بدست آمده، چنین برمی آید که این کارکنان « کورتَش » خوانده می شدند. کورتش ها بیشتر پیشه ورانی بوده اند که به کارهایی از قبیل سنگ تراشی، درودگری و مسگری و کارهایی همانند می پرداخته اند. همین اسناد نشان می دهند که مـادهای در خدمت هخامنشیان برده نبوده اند، بلکه در ازای کاری که انجام می داده اند، برابر با پارسیان مُزد دریافت می کرده اند. از سنگ نبشته ای که در شوش بدست آمده است و به سنگ بنای کاخ داریوش بزرگ در شوش معروف است نیز چنین برمی آید که کارهای نازک کاری دیوارها با مادها بوده است. بنابراین میتوان گمان کرد که مادها در کارهای ساختمانی پیشرفتهای خوبی داشته اند.

به گزارش هرودوت هنگامی که « دَیا اُکو » قدرت را بدست گرفت مادها را وادار کرد که همۀ توان خود را تنها روی ساخت یک شهر بگذارند و دیگر جاها را به حال خود رها کنند. او برای شهر، که « هَگمَتانَه » خوانده میشود، هفت باروی بزرگ و پایدار ساخت. به گونه ای که بارویی باروی دیگر را در میان گرفته بود. کنگره های فراز هر بارو کمی بلندت بود از کنگره های بارویی که در میان داشت. از این روی از فاصلۀ دور شهر همدان مانند یک تپه دیده میشد. در میان اندرونی ترین بارو کاخ شاهی و بناهای خزانه قرار داشتند. درازای باروی بیرونی تقریباً برابر با باروی آتن ( ۲۶ تا ۲۸ کیلومتر ) بود. کنگره های باروی نخست به رنگ سپید است، باروی دوم به رنگ سیاه، باروی سوم ارغوانی، باروی چهارم آبی، پنجم صورتی، ششم سیمین و هفتم زرین بود.

یادآوری می شود که برخلاف گزارش هرودوت، در نبشته های شاهان آشور به شهرها و دژهای استوار در سرزمین مادهای نیرومند اشاره میشود. پس از مادها، در زمان هخامنشیان نیز هگمتانه یکی از پایتخت های ایران ( پایتخت تابستانی ) بود. با یورش اسکندر مقدونی به ایران و تبدیل آثـورپاتگان ( آذربایجان ) به یک ساتراپی مستقل، هگمتانه کم کم اهمیت ویژۀ خود را از دست داد. پارتیان نیز از هگمتانه بصورت پایتخت زمستانی استفاده می کردند، ولی ظاهراً ساسانیان هوای سرد این شهر را نمی پسندیدند.

شیـرسنگی همدان و از آرامگاه های صخره ای قیزقاپان و دکان داوود نیز می توان به برخی از هنجارهای فرهنگی و دینی مادها دست یافت. افزون بر اینها، دستاوردهای باستان شناسان از آثـورپاتگان ( ماد کوچک ) و لرستان نیز گویای پویایی هنر و صنعت در زمان مادها هستند.

برچیده از تاریخ آریائیان، مادها و هخامنشیان

نوشتۀ دکتر پرویز رجبی