روش صحیح صلوات فرستادن چگونه است؟
باید بدانید که صلوات فرستان دو حالت دارد:
۱- صلوات بر پیامبر در داخل نماز
۲- صلوات بر پیامبر در خارج از نماز
شما بایستی این دو را از هم تفکیک کنید و حکم هریک را بدانید تا متوجه قضیه شوید.
در داخل نماز صلواتی که بر پیامبر صلی الله علیه وسلم فرستاده می شود باید کامل باشد، زیرا خود پیامبر صلی الله علیه وسلم چنین آموزش داده اند، و در داخل نماز (در تشهد) صلوات شامل خود پیامبر و اهل بیت ایشان و همسرانشان می باشد.
اصحاب رسول خدا به ایشان گفتند: ای پیامبر، می‌دانیم که چگونه بر تو (در تشهد) سلام بفرستیم ولی صلوات را چگونه بفرستیم؟ فرمود: بگویید: اللهم صل علی محمد..
(و این صیغه های مختلفی است که پیامبر صلی الله علیه وسلم آنها را بیان کرده اند:)
۱- اللَّهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ. «خداوندا، بر محمد و اهل بیت و زنان و فرزندانش درود فرست، هم‌چنان که بر آل ابراهیمم درود فرستادی، همانا تو ستوده و بزرگواری و محمد و اهل بیت و زنان و فرزندانش را مبارک گردان، هم‌چنان آل ابراهیم را مبارک گرداندی، تویی ستوده وو بزرگوار».مسند احمد و طحاوی با سند صحیح.
۲- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ، کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیْمَ وَعَلی آلِ إِبْرَاهِیْمَ، إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیْدٌ، اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ، کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیْمَ وَعَلَی آلِ إِبْرَاهِیْمَ، إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیْدٌ. نسائی (۱۵۹/۴۷۷)، بخاری، مسلم و حمیدی (۱۳۸/۱۱) آورده‌اند.
۳- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَآلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ، وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( احمد، نسائی و ابویعلی در «مسندش» (ق ۴۴/۲) با سند صحیح.)
۴- اللَّهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الأُمِّیِّ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الأُمِّیِّ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَعَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( مسلم، ابوعوانه، ابن ابی شیبه در «المصنف» (۲/۱۳۲/۱) ابوداود و نسایی (۱۵۹-۱۶۱) آن را آورده‌اند و حاکم صحیش دانسته.)
۵- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ. (بخاری، نسائی، طحاوی، احمد).
۶- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( بخاری و مسلم.)
۷- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ، وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَبَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَعَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( حاوی و ابوسعید ابن اعرابی در «المعجم» (۷۹/۲) با سند صحیح آورده‌اند.)
اینها صیغه های صلوات بودند که می توان هرکدام از آنها را در داخل تشهد خواند، و افزودن بر آن جایز نیست، و ما هیچ اهل سنتی را سراغ نداریم که در داخل نماز عمداً اهل بیت را از لفظ صلوات حذف کرده باشد.
و باید متذکر شویم که اضافه کردن نام صحابه به این صلوات که در داخل نماز خوانده می شوند جایز نیست و هرکس چنین کند مرتکب بدعتی در دین گشته است و اهل سنت هم در هیچ جایی نگفته اند که در داخل نماز لفظ آل بیت را حذف کنید و بجای آن اصحاب را داخل کنید!؟
۱- صلوات بر پیامبر در داخل نماز
۲- صلوات بر پیامبر در خارج از نماز
شما بایستی این دو را از هم تفکیک کنید و حکم هریک را بدانید تا متوجه قضیه شوید.
در داخل نماز صلواتی که بر پیامبر صلی الله علیه وسلم فرستاده می شود باید کامل باشد، زیرا خود پیامبر صلی الله علیه وسلم چنین آموزش داده اند، و در داخل نماز (در تشهد) صلوات شامل خود پیامبر و اهل بیت ایشان و همسرانشان می باشد.
اصحاب رسول خدا به ایشان گفتند: ای پیامبر، می‌دانیم که چگونه بر تو (در تشهد) سلام بفرستیم ولی صلوات را چگونه بفرستیم؟ فرمود: بگویید: اللهم صل علی محمد..
(و این صیغه های مختلفی است که پیامبر صلی الله علیه وسلم آنها را بیان کرده اند:)
۱- اللَّهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ. «خداوندا، بر محمد و اهل بیت و زنان و فرزندانش درود فرست، هم‌چنان که بر آل ابراهیمم درود فرستادی، همانا تو ستوده و بزرگواری و محمد و اهل بیت و زنان و فرزندانش را مبارک گردان، هم‌چنان آل ابراهیم را مبارک گرداندی، تویی ستوده وو بزرگوار».مسند احمد و طحاوی با سند صحیح.
۲- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ، کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیْمَ وَعَلی آلِ إِبْرَاهِیْمَ، إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیْدٌ، اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ، کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیْمَ وَعَلَی آلِ إِبْرَاهِیْمَ، إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیْدٌ. نسائی (۱۵۹/۴۷۷)، بخاری، مسلم و حمیدی (۱۳۸/۱۱) آورده‌اند.
۳- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَآلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ، وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( احمد، نسائی و ابویعلی در «مسندش» (ق ۴۴/۲) با سند صحیح.)
۴- اللَّهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الأُمِّیِّ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الأُمِّیِّ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَعَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( مسلم، ابوعوانه، ابن ابی شیبه در «المصنف» (۲/۱۳۲/۱) ابوداود و نسایی (۱۵۹-۱۶۱) آن را آورده‌اند و حاکم صحیش دانسته.)
۵- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْرَاهِیمَ. (بخاری، نسائی، طحاوی، احمد).
۶- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی أَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( بخاری و مسلم.)
۷- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ، وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَبَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَعَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.( حاوی و ابوسعید ابن اعرابی در «المعجم» (۷۹/۲) با سند صحیح آورده‌اند.)
اینها صیغه های صلوات بودند که می توان هرکدام از آنها را در داخل تشهد خواند، و افزودن بر آن جایز نیست، و ما هیچ اهل سنتی را سراغ نداریم که در داخل نماز عمداً اهل بیت را از لفظ صلوات حذف کرده باشد.
و باید متذکر شویم که اضافه کردن نام صحابه به این صلوات که در داخل نماز خوانده می شوند جایز نیست و هرکس چنین کند مرتکب بدعتی در دین گشته است و اهل سنت هم در هیچ جایی نگفته اند که در داخل نماز لفظ آل بیت را حذف کنید و بجای آن اصحاب را داخل کنید!؟
اما این احکام صلوات در داخل تشهد نماز بودند، ولی باید بدانیم که در خارج از نماز وضعیت بگونه ای دیگر است:
– اصل بر اینست که صلوات فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه وسلم در خارج از نماز بصورت (صلی الله علیه وسلم) است، چون صلوات بر شخص پیامبر واجب است نه دیگران، اما با توجه به اینکه هرگز پیامبر صلی الله علیه وسلم امر یا نهی نکرده اند که در خارج از نماز بر آل بیت یا اصحاب یا ازواج من صلوات بفرستید یا نفرستید، بر این اساس وسعت عمل در خارج نماز بیشتر می شود، پس جایز است که در خارج نماز بر اصحاب و تابعین آنها (یعنی تمامی مومنان تا روز قیامت)، دعای صلاه و سلام فرستاد، مثلا گفت: « صلی الله وسلم علی محمد وعلی آله و أزواجه و أصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین» این عبارت در حقیقت بعنوان یک دعا خوانده می شود که در آن از خداوند دعا و تسلیم بر پیامبرش و نیز بر یاران پیامبر و اتباع آنها تا روز قیامت که شامل حال ما مومنین هم می شود، خواسته می شود. و این امر بدعت نیست زیرا دعا کردن برای مومنان در خود تشهد هم وجود دارد، چنانکه در تشهد می خوانیم: « التّحیات‌لله، و الصّلوات و الطّیبات، السّلام علیک أیها النّبی! و رحمه الله و برکاته، السّلام علینا و علی عباد الله الصّالحین، أشهد أن لاإله‌إلااله، و أشهد أن محمداً عبده و رسوله».
شیخ ابن عثیمین رحمه الله می گوید: ” صلوات بر غیر پیامبران، چنانکه بر پیروان آنها باشد، با نص و اجماع جایز است ( مثلا گفته شود: صلی الله علیه وسلم وعلی آله وصحبه وسلم) اما در صلوات بر غیر پیامبران برای شخص معینی، بین اهل علم اختلاف است که آیا جایز است یا خیر؟
صحیح آنست که (برای شخص معین نیز) جایز است، مثلا به شخص مومنی گفته شود: “صلی الله علیه”، زیرا خداوند تبارک و تعالی به پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا وَصَلِّ علیهم» (از اموال آنها صدقهای (بعنوان زکات) بگیر، تا بوسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی! و (به هنگام گرفتن زکات،) به آنها دعا کن)، پس پیامبر صلی الله علیه وسلم بر کسی که زکات مالش را می آورد دعای (صلاه) می کرد و هنگامی که (طایفه ی أبی أوفی ) زکات هایشان را آوردند فرمود: (اللهم صلی علی آل أبی أوْفَی ) (متفق علیه).. ”فتاوی نور علی الدرب”.
بر این اساس در خارج نماز می توان:
– آل بیت رضی الله عنهم اجمعین را نیز داخل صلوات کرد.
– اصحاب رضی الله عنهم اجمعین را نیز داخل صلوات کرد.
– امهات المومنین رضی الله عنهن را نیز داخل صلوات کرد.
– تمامی مومنان حال و گذشته (اتباع) را داخل صلوات نمود.
بر این اساس اگر کسی خارج از نماز بر پیامبر صلی الله علیه وسلم صلوات فرستاد و یکی از حالتهای فوق را داخل نمود و یا همگی آنها را داخل نمود عمل او جایز است، و همینطور اگر کسی فقط به ذکر “صلی الله علیه وسلم” بسنده کرد باز عمل او جایز است، و خلاف دستور پیامبر صلی الله علیه وسلم عمل نکرده است، زیرا همانطور که گفته شد ایشان مومنان را امر نکرده تا در خارج نماز حتماً آل بیت یا اصحاب یا ازواج ایشان را نیز داخل صلوات کنیم.
اما ما گواهی می دهیم که علمای بزرگوار اهل سنت و جماعت غالبا در بیانها و آثار مکتوب خود صلوات را کاملتر ادا می کنند، و ما نیز اگر مشاهده کرده باشید در پایان هر فتوای سایت عبارت (وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین) را ذکر می کنیم، که البته ما بسنده کردن به (صلی الله علیه وسلم) را انکار نمی کنیم، زیرا اصل بر آن صیغه است مگر کسی بخواهد بیشتر بر آن بیافزاید همانطور که اهل علم این عادت را دارند که در ابتدا و انتهای سخنان و کتابهایشان صلوات را کاملتر ذکر می کنند.
– اصل بر اینست که صلوات فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه وسلم در خارج از نماز بصورت (صلی الله علیه وسلم) است، چون صلوات بر شخص پیامبر واجب است نه دیگران، اما با توجه به اینکه هرگز پیامبر صلی الله علیه وسلم امر یا نهی نکرده اند که در خارج از نماز بر آل بیت یا اصحاب یا ازواج من صلوات بفرستید یا نفرستید، بر این اساس وسعت عمل در خارج نماز بیشتر می شود، پس جایز است که در خارج نماز بر اصحاب و تابعین آنها (یعنی تمامی مومنان تا روز قیامت)، دعای صلاه و سلام فرستاد، مثلا گفت: « صلی الله وسلم علی محمد وعلی آله و أزواجه و أصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین» این عبارت در حقیقت بعنوان یک دعا خوانده می شود که در آن از خداوند دعا و تسلیم بر پیامبرش و نیز بر یاران پیامبر و اتباع آنها تا روز قیامت که شامل حال ما مومنین هم می شود، خواسته می شود. و این امر بدعت نیست زیرا دعا کردن برای مومنان در خود تشهد هم وجود دارد، چنانکه در تشهد می خوانیم: « التّحیات‌لله، و الصّلوات و الطّیبات، السّلام علیک أیها النّبی! و رحمه الله و برکاته، السّلام علینا و علی عباد الله الصّالحین، أشهد أن لاإله‌إلااله، و أشهد أن محمداً عبده و رسوله».
شیخ ابن عثیمین رحمه الله می گوید: ” صلوات بر غیر پیامبران، چنانکه بر پیروان آنها باشد، با نص و اجماع جایز است ( مثلا گفته شود: صلی الله علیه وسلم وعلی آله وصحبه وسلم) اما در صلوات بر غیر پیامبران برای شخص معینی، بین اهل علم اختلاف است که آیا جایز است یا خیر؟
صحیح آنست که (برای شخص معین نیز) جایز است، مثلا به شخص مومنی گفته شود: “صلی الله علیه”، زیرا خداوند تبارک و تعالی به پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا وَصَلِّ علیهم» (از اموال آنها صدقهای (بعنوان زکات) بگیر، تا بوسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی! و (به هنگام گرفتن زکات،) به آنها دعا کن)، پس پیامبر صلی الله علیه وسلم بر کسی که زکات مالش را می آورد دعای (صلاه) می کرد و هنگامی که (طایفه ی أبی أوفی ) زکات هایشان را آوردند فرمود: (اللهم صلی علی آل أبی أوْفَی ) (متفق علیه).. ”فتاوی نور علی الدرب”.
بر این اساس در خارج نماز می توان:
– آل بیت رضی الله عنهم اجمعین را نیز داخل صلوات کرد.
– اصحاب رضی الله عنهم اجمعین را نیز داخل صلوات کرد.
– امهات المومنین رضی الله عنهن را نیز داخل صلوات کرد.
– تمامی مومنان حال و گذشته (اتباع) را داخل صلوات نمود.
بر این اساس اگر کسی خارج از نماز بر پیامبر صلی الله علیه وسلم صلوات فرستاد و یکی از حالتهای فوق را داخل نمود و یا همگی آنها را داخل نمود عمل او جایز است، و همینطور اگر کسی فقط به ذکر “صلی الله علیه وسلم” بسنده کرد باز عمل او جایز است، و خلاف دستور پیامبر صلی الله علیه وسلم عمل نکرده است، زیرا همانطور که گفته شد ایشان مومنان را امر نکرده تا در خارج نماز حتماً آل بیت یا اصحاب یا ازواج ایشان را نیز داخل صلوات کنیم.
اما ما گواهی می دهیم که علمای بزرگوار اهل سنت و جماعت غالبا در بیانها و آثار مکتوب خود صلوات را کاملتر ادا می کنند، و ما نیز اگر مشاهده کرده باشید در پایان هر فتوای سایت عبارت (وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین) را ذکر می کنیم، که البته ما بسنده کردن به (صلی الله علیه وسلم) را انکار نمی کنیم، زیرا اصل بر آن صیغه است مگر کسی بخواهد بیشتر بر آن بیافزاید همانطور که اهل علم این عادت را دارند که در ابتدا و انتهای سخنان و کتابهایشان صلوات را کاملتر ذکر می کنند.