پوشش زنان در زمان قاجار

نگاهی به مد و پوشاک زنان دوره قاجار در عکسخانه کاخ گلستان

یکی از وجوه ویژه در فرهنگ هر دوره پوشاک و مد آن دورعه است.لباس و پوشاک یکی از آن چیز هایی است که پژوهشگران علاقه خاصی به بررسی آن دارند و اطلاعات زیادی میتوانند از فرهنگ و ابعاد مختلف زندگی در آن دوره استخراج کنند. پوشاک فراتر از ظاهر افراد یک ظاهر خوب برای فرهنگ ها است. ایران کشوری با قومیت های مختلف که هر کدوم با توجه به شرایط محل زندگی و مسائلی دیگر ‌پوششی متفاوت و البته مخصوص خود را دارند و این لباس است که همچون نقشه ای ما را با فرهنگ آشنا میکند. گذشته از این ها دولت قاجار که حدود ۱۳۰ سال در ایران حاکم بود یکی از وجوه عالی برای بررسی فرهنگ و مد در آن زمان است و شاید تیپ و لباس های زنان قاجار در عکسخانه گلستان توجه شما را جلب کند با ما همراه باشید تا این مدل لباس را بیشتر بررسی کنیم.

چرا تیپ قاجاریان در عکسخانه به چشم می‌آید؟

از میان دوره‌های تاریخی، عصر قاجار بین مردم خیلی به چشم می‌آید و معمولا نقل مجالس می‌شود! شاید به این دلیل باشد که از دوره‌های قبل‌تر عکس نداریم تا به این شکاف زمانی بین خودمان و آن‌ها بخندیم یا شاید هم به چشم آمدنش به دلیل گل درشتِ مدرنیته‌ای باشد که ناصرالدین‌شاه به ایران آورد! امّا این مسئله را نباید انکار کرد که وقتی مد و سبک پوشش بعد از مدتی عوض می‌شود، قبلی‌ها را چون درک نمی‌کنیم، باعث تمسخرمان می‌شوند؛ این را در مانتوهای اپل‌دار و شلوارهای پلیسه‌دار دهه ۵۰ و ۶۰ که سال‌هاست ازشان می‌گذرد هم می‌شود حس کرد، چه برسد به صدها سال قبل‌تر که طرز تفکرها با نسل الان، کاملا متفاوت بود.

در این مطلب می‌خواهیم کمی درباره مد و پوشاک قاجاری و تغییراتی که ناصرالدین شاه ایجاد کرد، صحبت کنیم! احتمالا با خواندش، اگر دوباره سری به بخش عکسخانه کاخ گلستان بزنید و عکس‌ زنان قاجاری را ببینید، سوالاتتان تا حدودی برطرف شده باشد.

عکس از سایت seemorgh

 آیا لباس‌های زنان دربار با مردم عادی فرق داشت؟

از گذشته‌ها، آنچه سند و مدرک برایمان به جا مانده، بیشتر مربوط به درباریان می‌شود. مثلا همین عکس‌های قاجاری را در نظر بگیرید که از زنان دربار گرفته شده. بنابراین، عمده اطلاعاتمان از دربار و خانواده شاهی است تا مردم معمولی.

امّا گفته شده در زمان قاجار، زنان دربار، الگویی برای زنان معمولی جامعه به حساب می‌آمدند. یعنی وقتی سبکی از پوشاک بین زنان دربار مد می‌شده، بعد از مدّتی میان مردم عادی هم رایج می‌شده است. مثلا، وقتی پادشاهان قاجاری به اروپا سفر می‌کردند و سبک خاصی از لباس را میان زنانشان رواج می‌دادند، بعد از مدّتی در عموم جامعه گسترش پیدا می‌کرد.

زنان در دوره قاجار چه می‌پوشیدند؟

زنان در دوره قاجار، عموما مذهبی محسوب می‌شدند و پایبند شرعیات بودند. در سفرنامه‌های جهانگردانی که در این دوره به ایران آمدند هم اگر نگاه کنیم، می‌بینیم زنان عادی، عموما چادر سر می‌کنند و به حفظ حجابشان پایبند هستند. بنابراین از این عصر، لباس‌های گشاد و بلند انتظار می‌رود که حجاب زنان را حفظ کند.

امّا علاوه بر مذهب، وضعیت اقتصادی، فرهنگ و سیاست جامعه هم تعیین پوشاک موثر بوده که پرداختن به آن از حوصله متن خارج است. آنچه مقالات به ما می‌گویند این است که پوشش زنان قاجاری از چند جزء تشکیل می‌شده که عبارتند از:

  1. شلیته (تُنبان): معمولا بلند و ضخیم بوده و پف زیادی هم داشته.
  2. پیراهن: عمدتا با پارچه نازک دوخته می‌شد و ابتدای پادشاهی قاجاریان، تزیینات بیشتری داشت.
  3. آرخالق: پوشش بالاتنه که آستین‌هایی چسبان و سردستش مثلثی‌شکل بود که به آن «سنبوسه» می‌گفتند. ارخالق علاوه بر پوشش، به خاطر تزییناتش، جنبه زیبایی هم داشت.
  4. پوشش سر: از «سربند» گاهی برای جلوگیری از شپش استفاده می‌کردند. همچنین پوشش توری همراه با کلاهک و عرقچین‌هایی که تزیین داشتند هم استفاده می‌کردند.
  5. چادر: پوشش چادر برای بیرون استفاده میشد. زنان ایرانی از سال‌ها قبل‌تر چادر را به شکل‌های مختلف استفاده می‌کردند، اما در دوره قاجار شکل ساده‌تری به خودش گرفت و فقط دور آن نواردوزی میشد.
  6. روبنده: روبنده پوشش دیگری بود که هنگام بیرون رفتن از منزل استفاده میشد و معمولا با یک پارچه کتانی برای جلوی صورت دوخته میشد.
  7. چاقچور: اگر چه در حال حاضر از چاقچور استفاده نمی‌شود، امّا اصطلاح چادرچاقچور به گوش ما هم رسیده. چاقچور هم شلوار گشاد و چین‌داری بوده که هنگام بیرون آمدن از خانه می‌پوشیدند.

مواردی که نام برده شد، از متداول‌ترین اجزای لباس زنان در دوره قاجار بودند که با تزیینات خاص و طراحی آن زمان، دوخته میشدند. در واقع، مد آن روزگار، این سبک لباس پوشیدن بوده است. علاوه بر عکس‌های عکسخانه، در کاخ ابیض هم نمونه‌هایی از این لباس‌ها را می‌توانید از نزدیک ببینید.

عکس از سایت seemorgh

ناصرالدین شاه چه تأثیری بر مد گذاشت؟

در تاریخ قاجاریان حرف از ناصرالدین‌شاه زیاد به میان می‌آید. یک علتش این است که سفرهای فراوان به اروپا از دوره او شروع می‌شود و این سفرها نقش موثری در تغییر فرهنگ ایران بازی می‌کنند؛ زیرا پادشاه شیفته اروپا و کشورهای دیگر می‌شود و تصور می‌کند دلیل پیشرفت اروپا، ظاهرشان است. بنابراین سعی می‌کند آن ظاهر را در ایران پیاده کند. یکی از آن ظواهر، پوشش زنان است. از این جهت، سعی می‌کند میان زنان خودش مد تازه‌ای جایگزین کند.

به تأثیر از همین تفکر، لباس زنان تنگ و کوتاه می‌شود. البته زنان عادی و کُلفَت‌ها خیلی پیرو مد جدیدی که پادشاه آورد، نبودند و از همین جهت در آن دوره تفاوت لباس‌ها، نشان می‌دهد کدام‌یک جزو زنان دربارند و چه کسانی افراد عادی.

اگر بخواهیم نمونه‌ای بیان کنیم، ناصرالدین شاه با دیدن باله روسی دستور می‌دهد دامن‌هایی شبیه بالرین‌ها برای زنان دربار دوخته شود. خیاطان هم سعی می‌کنند شلیته زنان را کمی شبیه به دامن بالرین‌ها کنند! تصور کنید چه می‌تواند از آب دربیاید؟

بنابراین این روحیه تجدد طلبی ناصرالدین شاه باعث ایجاد تغییراتی در لباس زنان قاجاری شد که بعد از مدتی به مردم عادی هم تا حدودی راه پیدا کرد. شاید چیزی که با دیدن تیپ قاجاریان باعث خنده ما می‌شود، این تناقض عجیبی است که بین سنت و مدرنیته بین آن‌ها مشاهده می‌شود. ولی، پیش از هر قضاوتی برای عمیق‌تر شدن و دقیق‌تر نگریستن، نیاز به اطلاعات و پژوهش‌های بیشتری داریم.

این بار که به کاخ موزه گلستان رفتید، حتما سری به عکسخانه (زیرزمین عمارت بادگیر) و همچنین کاخ ابیض بزنید و عمیق‌تر به آنچه در این مقاله خواندید، فکر کنید.

عکس از عصر ایران

 

منبع لست سکند
عضویت
اطلاع از
guest

1 نظر
پرامتیازترین
جدیدترین قدیمی‌ترین
بازخورد درون خطی
دیدن تمامی دیدگاه ها
Sirous.farahmand@ gmail .com

ظاهرا بر اساس متن نوشته ها اسرار بر این است که بطوری بقبولانیم قاجاریه هم به وضع مملکت رسیدگی میکررند ولی از ایل تباران بهتر از آنچه که کردند و برایمان بجاگذاشتند توقع و انتظار نمیرود احمد شاه بجای اداره و سامان دادن به اوضاع مملکت در پی خوش گذرانی در اورپاست و هیچ جائی از مملکت نرفته است ولی توصیه میکند که راه آهن بعوض از بصره به شمال از دزد آب ( زاهدان) به غرب کشیده شود ومخالف خرج کردن احداث راه آهن از جنوب به شمال بودچون جنبه نظامی دارد آیا الان که راه آهن هم از… مطالعه بیشتر »