دستکند اشتهارد تافته‌ای جدا بافته از معماری صخره‌ای ایران
سایت «تاریخ ما» – گروه استان‌ها: استان البرز سرزمین پدیده‌های طبیعی دست‌نخورده و بناهای تاریخی فراوان واقع در شمال ایران و در دامنه رشته‌های کوه‌های البرز مرکزی مقصدی مناسب برای گردشگری است. وجود آب‌وهوای متنوع، ویژگی خاصی به این استان بخشیده و در مجموع البرزی دیدنی و شنیدنی را در پیش چشم مسافران و گردشگران و همچنین محققان قرار داده است.
یکی از مناطق زیبای کشور، کویر اشتهارد و تپه‌های رنگین‌کمانی آن است؛ کویری زیبا در جنوب البرز، استانی که چهارفصل را باهم دارد، سی و یکمین استان ایران که در دامنه رشته‌کوه‌های البرز مرکزی واقع‌شده و دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی است.
کاوش‌های باستان‌شناسی در استان البرز به سمت و سویی پیش رفته است که نویدبخش یافته‌هایی جدید در حوزه تاریخ و تمدن ایرانمان استدر ادامه باید گفت؛ کاوش‌های باستان‌شناسی در استان البرز به سمت و سویی پیش رفته است که نویدبخش یافته‌هایی جدید در حوزه تاریخ و تمدن ایرانمان است، به‌گونه‌ای که اکنون در محدوده شهرستان اشتهارد مجموعه بناهای تاریخی متعلق به معماری دستکند وجود دارد که در ساختار آن تولید فضا از طریق ایجاد فضاهایی در بستر کوه و سنگ است.
در معماری دستکند فضاهای دلخواه با برداشتن توده صخره‌ای و ایجاد بناها در دل حفره‌های ایجادشده در صخره‌ها به وجود می‌آید، اینک این شاهکار معماری در شهرستان اشتهارد کشف‌شده که متولیان به دنبال ثبت ملی آن هستند.
فرزان احمدنژاد مسئول حوزه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان البرز در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» در خصوص پروژه معماری دستکند اشتهارد بابیان اینکه موقعیت مکانی قرارگیری آن در این شهرستان میان نقاط روستایی «صحت آباد» و «قشلاق دایلر» است، اظهار کرد: این مکان به لحاظ زمین‌شناسی مشتمل بر یکسری کوه‌های سنگی است که حالت گنبدی شکل دارند.
ویژگی‌های معماری دستکند اشتهارد
وی بیان کرد: نوعِ خاک محل قرارگیری این پروژه به‌گونه‌ای است که کندن خاک آنجا راحت‌تر از سنگ‌های سخت‌تر دیگر است؛ به همین دلیل مجموعه بناهای معماری دستکند در این موقعیت مکانی در شهرستان اشتهارد شکل‌گرفته است که تاکنون حدود ۱۳ تا ۱۴ بنای صخره‌ای مجزا در کنار همدیگر اما بافاصله‌های دور و نزدیک در آن محل شناسایی‌شده است.
مسئول حوزه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان البرز توضیح داد: در محل قرارگیری این بناهای دستکند به بقایای سفالی دست پیداکرده‌ایم که بیشتر آن متعلق به دوران اسلامی و اواخر سده‌های سوم و چهارم تا دوره صفوی است، اما چند تکه از آن‌هم به دوره اشکانی تعلق دارد که ممکن است جزو سفال‌های همراه چوپان‌ها بوده و مربوط به خود این منطقه نباشد.
احمد نژاد با تأکید بر اینکه نیاز است کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتری در این منطقه انجام شود، افزود: در قالب این کنکاش‌ها به‌یقین به شواهد بیشتری دست خواهیم یافت، با توجه به موقعیت جغرافیایی این منطقه که به بیابان اشتهارد نزدیک است وجود چنین معماری صخره‌ای در این منطقه یک مورد خیلی خاص است که نیاز به رسیدگی ویژه دارد.
تلاش برای ثبت ملی مجموعه معماری دستکند اشتهارد
وی با اشاره به اینکه در قالب پروژه معماری دستکند اشتهارد، حدود ۱۳ تا ۱۴ بنا یافت شده است، گفت: برخی از این بناها تک اتاقی، تعدادی دو اتاقی و دو مورد هم دارای سه اتاق هستند و ورودی این بناها نیز مختلف است به‌نحوی‌که تعدادی از ورودی‌ها به سمت جنوب و بخشی دیگر هم رو به شرق است.
این کارشناس ارشد حوزه باستان‌شناسی عنوان کرد: در این بناها هیچ ورودی به سمت شمال و غرب تعریف‌نشده است و این نشان می‌دهد که بر اساس نورگیری و جهت باد منطقه که از شمال و غرب در این منطقه می‌وزد ورودی‌های بناها طراحی و جانمایی شده است.
احمد نژاد بابیان اینکه در سقف این خانه‌ها نیز حفره‌ای برای ورود نور به داخل بنا تعبیه‌شده است، گفت: در حال حاضر به دنبال ثبت معماری دستکند اشتهارد در لیست میراث تاریخی کشور هستیم؛ زیرا در فصول سرد سال چوپان‌ها از این بناها برای اقامت موقت استفاده می‌کنند و با ثبت آن مراقبت‌های ویژه‌ای در خصوص نگهداری از این بناهای تاریخی استان اعمال خواهد شد.
وی توضیح داد: همه مستندات لازم برای ثبت پروژه معماری دستکند اشتهارد را در قالب یک مجموعه جمع‌آوری کرده‌ایم، نامه‌نگاری‌های قانونی در این خصوص را نیز تا آخر آبان ماه انجام خواهیم داد تا بتوانیم درهمایش بعدی ثبت کشوری، این اثر را برای ثبت در لیست فهرست میراث ملی معرفی کنیم.
در مجموعه معماری دستکند اشتهارد داخل صخره‌ها بنا دایر شده استمسئول حوزه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان البرز در ادامه افزود: بناهای موجود در پروژه معماری دستکند اشتهارد که حدود چهارده مورد هستند در فواصلی معین از یکدیگر ایجادشده‌اند زیرا پستی‌وبلندی صخره‌ها در نقاط مختلف آن محل پیوسته نیست در مسافتی یک و نیم کیلومتری شاهد قرارگیری این بناها هستیم.
احمد نژاد در خصوص قیاس معماری دستکند اشتهارد با معماری روستای صخره‌ای میمند استان کرمان بیان کرد: روستای میمند در بستر یک رودخانه قدیمی ایجادشده بدین‌صورت که در آنجا بناها در دو سوی بستر رودخانه احداث‌شده است اما در پروژه معماری دستکند اشتهارد داخل صخره‌ها را خالی کرده‌اند و در حفره‌های ایجادشده در صخره‌ها بناها دایر شده است.
این کارشناس ارشد باستان‌شناسی گفت: معماری کشف‌شده در اشتهارد درواقع در یک نقطه بیابانی ایجادشده که در فاصله کمی از دامنه‌های جنوبی البرز قرار دارد و این امر موجب شده تا معماری دستکند اشتهارد تافته‌ای جدا بافته در قیاس با دیگر معماری‌های صخره‌ای ایران باشد.
وی تأکید کرد: در نزدیکی این مجموعه معماری صخره‌ای شهرستان اشتهارد ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های ویژه‌ای همچون رود شور، دریاچه نمک، بیابان، کوه‌های رنگی، غار نمکی و بافت تاریخی شهرستان اشتهارد وجود دارد که همگی در کنار هم شرایط خاصی را در بحث گردشگری آنجا ایجاد می‌کند.
احمد نژاد اضافه کرد: پیوند تاریخ و طبیعت را به‌خوبی می‌توانیم در اشتهارد مشاهده کنیم و این مهم یک شرایط ویژه‌ای برای استان البرز است.
سرمایه گذاری بخش خصوصی نیاز است
احمد ترکاشوند نیز در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» به ارزشی که جاذبه‌های گردشگری یک منطقه می‌تواند از لحاظ اقتصادی داشته باشد اشاره کرد و گفت: حمایت از چنین ظرفیت‌هایی نیازمند سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است، ظرفیت‌ها باید در قالب بسته‌های گردشگری معرفی شوند به‌یقین استان البرز از ظرفیت‌های خوب گردشگری بهره‌مند است.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان البرز ادامه داد: فرصت‌ها و ظرفیت‌های گردشگری برای مردم جذاب هستند حال اگر این ظرفیت‌ها به بهره‌وری اقتصادی برسند دارای ارزش می‌شوند.
وی تأکید کرد: معتقدیم ظرفیت‌های گردشگری استان به بخش خصوصی معرفی شود چرا که مشارکت سرمایه‌گذاران آورده اقتصادی برای استان به ارمغان می‌آورد.
ترکاشوند اضافه کرد: به‌منظور تعریف یک بسته گردشگری باید مطالعات اولیه طرح، امکان‌سنجی اقتصادی و یا تأمین زیرساخت‌های لازم انجام و در اختیار سرمایه‌گذار قرار داده شود.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان البرز در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به جاذبه‌های گردشگری شهرستان اشتهارد به‌ویژه معماری دستکندی که به‌تازگی کشف‌شده است، گفت: معماری دستکند اشتهارد در صورت سرمایه‌گذاری و مشارکت بخش خصوصی به یکی از جاذبه‌های ارزشمند گردشگری استان تبدیل می‌شود.
ترکاشوند گفت: حجم سرمایه‌گذاری بر اساس طرح اولیه برآورد می‌شود، با انجام این مهم می‌توان بسته گردشگری ویژه‌ای برای شهرستان اشتهارد تعریف کرد.
وی تأکید کرد: شهرستان اشتهارد کویر زیبایی دارد، این شهرستان از جاذبه‌های اصلی گردشگری بهره‌منداست به‌یقین در کنار معماری دستکند ایجاد اقامتگاه و دیگر جاذبه‌های حاشیه‌ای اقماری لحاظ خواهد شد.
ایجاد پیست شترسواری، موتورسواری و یا اتومبیل رانی در اطراف خانه های استکند این مجموعه را به به یک مجموعه کامل گردشگری تبدیل می کند معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان البرز با اشاره به اینکه در این مجموعه گردشگری استفاده از ظرفیت کویر اشتهارد برای جشنواره‌های نجوم و مسابقات ورزشی می‌تواند به کار برده شود، افزود: با ایجاد پیست مخصوص شترسواری، موتورسواری و یا اتومبیل‌رانی در اطراف این خانه‌های دستکند می‌توان یک مجموعه کامل گردشگری تعریف کرد.
ترکاشوند گفت: مردم به طبیعت‌گردی علاقه زیادی دارند، به همین دلیل وقتی در کنار یک جاذبه گردشگری خوب ظرفیت‌های کافی و امکانات رفاهی گنجانده شود در حقیقت یک بسته مناسب اقتصادی تعریف می‌شود که از هر لحاظ برای سرمایه‌گذاری و مشارکت بخش خصوصی مناسب است.
دستکندها زمان دوری انسان از مدنیت شکل گرفته اند
وی در خصوص شاخصه‌های مناسب معماری دستکند اشتهارد به‌عنوان یک جاذبه گردشگری، گفت: این خانه‌ها زمانی شکل‌گرفته که انسان‌ها از مدنیت و شهرنشینی به دور بوده‌اند و در حقیقت این خانه‌ها زمان ساختشان اقامتگاه‌هایی اولیه برای سکونت مردم بوده‌اند.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان البرز گفت: خانه‌های معماری دستکند اشتهارد از این لحاظ جذاب و حائز اهمیت است که در دل خود تاریخ و فرهنگ یک دوره تاریخی را به مردم معرفی می‌کند.
ترکاشوند اضافه کرد: معماری خانه‌های تاریخی دستکند اشتهارد ازلحاظ شناساندن سبک زندگی به مردمی که اکنون امکانات متنوع برای گذران زندگی خود را در اختیاردارند جالب‌توجه است؛ زیرا از طریق هویت و معماری نهفته در دل این خانه‌ها می‌توان با تاریخ آن روزها و شیوه زندگی بشر در آن دوران آشنا شد.
وی همچنین تأکید کرد: به‌یقین استفاده از ظرفیت جاذبه‌های گردشگری استان البرز ازجمله تپه ازبکی نظرآباد، کاروانسرای یِنگی امام ساوجبلاغ، حمام مصباح و کاروانسرای شاه‌عباسی کرج و یا معماری دستکند اشتهارد همگی نیازمند انجام مطالعات لازم است تا بر اساس آن مجموعه کامل گردشگری در اطراف این جاذبه‌ها تعریف شود و درنهایت بعدازاین اقدامات با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به بهره‌برداری اقتصادی از چنین جاذبه‌هایی رسید.