مستندسازی در عمق ۴۵ متری دریاچه مرموز/ جانمان را کف دست گرفتیم
به گزارش خبرنگار «تاریخ ما»، مراسم رونمایی از مستند «اسرار دریاچه» به کارگردانی آرمین ایثاریان با حضور عوامل این مستند و جمعی از علاقه‌مندان سینمای مستند عصر روز چهارشنبه ۱۴ آذرماه در سایت «تاریخ ما» برگزار شد.
در این برنامه آرمین ایثاریان پژوهشگر کارگردان، پویان آقابابایی مدیر فیلم‌برداری، محمد محمدپور دستیار کارگردان و کامیار لطفی مدیر برنامه‌ریزی و سعید زمانی به‌عنوان مشاور تولید مستند «اسرار دریاچه» حضور داشتند.
پس از نمایش این مستند که از آثار راه‌یافته به بخش فیلم‌های بلند دوازدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» محسوب می‌شود، آرمین ایثاریان درباره شکل‌گیری ایده اولیه مستند گفت: اولین‌بار حدود ۲۲ یا ۲۳ سال پیش بود که در دوران دانشجویی به منطقه تخت سلیمان رفتم و با آن ناحیه آشنا شدم. غالباً مطالبی که می‌شنیدم و می‌خواندم ناظر به این نکته بود که این دریاچه ناشناخته است. افسانه‌های بسیاری حول‌وحوش آن مطرح بود و می‌گفتند تاکنون کسی نتوانسته است به عمق آن برود. این سؤال که چطور ممکن است با این میزان پیشرفت فناوری، امروزه نتوان به عمق یک دریاچه رفت، جرقه اولیه در ذهن من بود.
ایثاریان ادامه داد: سال‌ها گذشت تا اینکه فیلم‌ساز شدم و شرایطی به‌وجود آمد که تصمیم گرفتم این پروژه را کلید بزنم. از دوستانم برای گروه تولید دعوت کردم و هم‌زمان با گروه‌های تخصصی و دانشگاهی درباره این موضوع وارد مشورت شدم. سراغ متخصصانی رفتیم که روی آن ناحیه تحقیقاتی انجام داده بودند و این‌گونه مقدمات ساخت این فیلم فراهم شد.
مصائب فیلم‌برداری در دمای ۳۰ درجه زیر صفر
در ادامه ایثاریان به شرایط آب و هوایی منطقه اشاره کرد و گفت: در فصل زمستان با دمایی حدود ۳۰ درجه زیر صفر کار می‌کردیم و یکی از مشکلات ما در آن دما، گرم نگه‌داشتن باطری دوربین‌ها بود. در سرمای خیلی جزئی‌تر شارژ باطری‌ها دچار افت می‌شد.
مجبور شدیم برای دوربین تایم‌لپس که در ارتفاع ۲ هزار متری کار گذاشته بودیم، یک سلول خورشیدی طراحی کنیم که هم باطری دوربین از آن شارژ شود و هم گرم‌کننده داخل باکس دوربین از آن استفاده کندوی ادامه داد: مجبور شدیم برای دوربین تایم‌لپس که در ارتفاع ۲ هزار متری کار گذاشته بودیم، یک سلول خورشیدی طراحی کنیم که هم باطری دوربین از آن شارژ شود و هم گرم‌کننده داخل باکس دوربین از آن استفاده کند. در چنین شرایطی ما نزدیک به هزار دقیقه تصویر و نما از تخت سلیمان ضبط کردیم که در این مستند ۷۲ دقیقه از آن را می‌بینید. برای تولید یک سریال مستند درباره این منطقه الان تصویر در اختیار داریم.
کارگردان «اسرار دریاچه» درباره بخش‌هایی که در مستند نهایی مورداستفاده قرار نگرفت هم گفت: در تیتراژ به بخش‌هایی اشاره می‌شود که شما در مستند نمی‌بینید؛ مانند پوشش گیاهی منطقه که بسیار هم سمی است. یا ترکیب جانوری ناحیه؛ به‌عنوان مثال پروانه‌هایی در این منطقه وجود دارند که در دنیا، فقط در ایران و در ایران فقط در این منطقه هستند و تنها دو هفته در طول سال دیده می‌شوند!
وی افزود: از این دست اطلاعات و تصاویر در اختیار داشتیم اما احساس کردیم در راستای سوژه محوری مستند نیست. به‌خصوص در پیش‌نمایش‌ها متوجه شدیم برخی از این‌ها شاید پلان‌های قشنگی باشند اما به کلیت فیلم لطمه می‌زنند.
ایثاریان با اشاره به زمان سه سال و نیمه‌ای که تیم تولید برای ساخت این مستند صرف کرده است گفت: در این بازه زمانی تقریباً به‌طور کامل در آن منطقه مستقر بودیم به غیر از فصل‌هایی که واقعاً امکان کار وجود نداشت. گاهی ما حتی با روستاهای اطراف ارتباط نداشتیم و باید صبر می‌کردیم تا شرایط آب و هوایی و محیطی به‌گونه‌ای شود که بتوانیم با جایی ارتباط بگیریم. شاید به دلیل همین سختی‌ها هم بود که برخی دوستان و همکاران ترجیح دادند از جایی به بعد گروه را ترک کنند!
افسانه‌ها و باورهایی که می‌تواند سوژه مستند شود
این مستندساز با اشاره به اینکه برای ساخت «اسرار دریاچه» از ابتدا استوری‌بورد برای نماهای مختلف داشتیم، گفت: تحقیقات و پژوهش‌های بسیاری درباره مردم بومی این ناحیه هم انجام دادیم اما از جایی به بعد احساس کردیم اگر بخواهیم سراغ همه این مباحث برویم، این مستند هیچ‌گاه تمام نمی‌شود. به‌خصوص که افسانه‌ها، داستان‌ها و باورهای بسیاری در آن محدوده در میان مردم جریان داشت که به نظرم در قالب فیلم دیگری می‌توان به آن‌ها پرداخت.
ایثاریان تأکید کرد: تلاش ما این بود که با تیغ برنده فناوری و تکنولوژی به‌گونه‌ای به این محدوده وارد شویم که آسیبی به ترکیب کلی و حتی افسانه‌ها و اسطوره‌های آن ناحیه وارد نکنیم. تلاش کردیم به تفکر و فرهنگ شفاهی مردم آن منطقه احترام بگذاریم. یکی از چالش‌های اصلی ما هم مرز باریک میان رویکرد علمی و توجه به باورهای بومی آن منطقه بود.
تجربه تصویربرداری در عمق ۴۵ متری
ایثاریان که تصویربرداری نماهای زیرآب در مستند «اسرار دریاچه» را هم برعهده داشته، درباره این تجربه گفت: در ایران تصویربرداری زیر آب، برای فیلم‌های سینمایی داریم اما نهایت عمقی که آن‌ها برای کار نیاز دارند، ۴ متر است و تجربه‌ای برای تصویربرداری در عمق زیاد تا حدود ۴۵ متری ندارند. از طرف دیگر تیم‌های غواصی متخصص برای اعماق زیاد هم داریم که طبیعتاً کار تصویربرداری بلد نیستند. برای همین تصمیم گرفتم دو نفر از همین غواص‌ها را با خودم همراه کنم، غواصی یا بگیرم و با همراهی آن‌ها برای تصویربرداری زیر آب بروم.
ایثاریان: فکر می‌کنیم عملاً فیلم با سوژه محوری فعلی باید تا مرز ۳۵ تا ۴۰ دقیقه کوتاه شود و بخش‌های کنجکاوی‌برانگیزی را که واقعاً زمان کافی برای پرداخت بیشتر به آن‌ها نداشتیم، حذف کنیمایثاریان افزود: تا حدودی که ممکن بود به عمق این آب‌های آغشته به آرسنیک برویم، رفتیم و واقعا جانمان را کف دست گرفتیم! اعماق بیشتر که مربوط به تصویربرداری از اشیاء مدفون در کف دریاچه می‌شد را هم با دوربین «آر اٌ وی» (ROV) که مختص فیلم‌برداری زیر آب است و خودمان از خارج از کشور خریداری و وارد کردیم، ضبط شد.
وی درباره تجربه صخره‌نوردی در فیلم هم گفت: برای این بخش‌ها هم از یک متخصص برای آموزش کمک گرفتیم. در این بخش بلاهای بیشتری سر ما آمد و در مجموع خودم و تیم اصلی تولید، ۷ یا ۸ بار در مسیر ضبط این تصاویر تا کام مرگ رفتیم و برگشتیم!
ایثاریان در بخش دیگری از این نشست درباره تایم بالای مستند و طرح برخی موضوعات بدون جمع‌بندی مکفی هم گفت: این نتیجه‌ای است که خودمان هم به آن رسیده‌ایم و فکر می‌کنیم عملاً فیلم با سوژه محوری فعلی باید تا مرز ۳۵ تا ۴۰ دقیقه کوتاه شود و بخش‌های کنجکاوی‌برانگیزی که واقعاً زمان کافی برای پرداخت بیشتر به آن‌ها را نداریم، حذف کنیم. البته درنظر داشته باشید که چالش اصلی ما این بود که می‌خواستیم درباره دریاچه‌ای صحبت کنیم که کاملاً ناشناخته است و طبیعتاً نمی‌توانستیم در خلأ آن را روایت کنیم. برای همین ناگزیر شدیم بخش‌هایی از متن را که نگارش آن شاید نزدیک به یک سال زمان برد، به مختصات منطقه و دیگر بناها و باورهای موجود اختصاص دهیم.
ضبط تایم‌لپس یک‌ساله فراتر از استاندارد جهانی
پویان آقابابایی مدیر تصویربرداری مستند «اسرار دریاچه» هم در بخشی از این نشست درباره مراحل رسیدن به فضای متفاوت بصری این مستند گفت: دوستی من و آقای ایثاریان از همین مستند آغاز شد. هیچ شناختی پیش از آن نداشتیم اما در همان ابتدا متوجه شدم ترکیب بصری مدنظر آقای ایثاریان برای ساخت این مستند بسیاربسیار ایده‌آل است و امروز هم نمی‌دانم چقدر توانسته‌ایم به آن نقطه ایده‌آل نزدیک شویم.
آقابابایی ادامه داد: تصویربرداری این پروژه را با «تایم‌لپس»ها آغاز کردیم. به لحاظ تکنیکی ساخت تایم‌لپس یک‌ساله بسیار دشوار است و در این مختصات زمانی دو تایم‌لپس معروف در دنیا داریم، یکی متعلق به نشنال‌ژئوگرافیک است که آب شدن یخ‌های قطبی را ثبت کرده است و دیگری متعلق به بی‌بی‌سی است که شن‌های روان بیان را به تصویر می‌کشد. معتقدم هر دو این‌ها به لحاظ فنی، به کیفیت تایم‌لپس یک‌ساله‌ای که برای این مستند ضبط شده و گذر چهارفصل را در آن می‌بینم، حتی نزدیک هم نمی‌شوند.
وی افزود: از جایی به بعد در قالب این پروژه ما شروع به زندگی در کنار هم کردیم. دوربینی که برای تایم‌لپس کاشته بودیم، در فاصله ۵ کیلومتری بود و نزدیک به ۳ ساعت و نیم کوهنوردی، فقط برای تعویض حافظه دوربین‌ها باید می‌داشتیم. در همین فرآیند و پس از سه یا چهار ماه بود که درباره فضای بصری فیلم به یک زبان مشترک رسیدیم.
مستند «اسرار دریاچه» به معرفی منطقه باستانی تخت سلیمان و مراحل اکتشاف دریاچه و رسیدن به اعماق و رویارویی با شگفتی‌های دفن شده در ژرفای آن می‌پردازد. این مستند در بخش مسابقه ملی دوازدهمین جشنواره سینماحقیقت روی پرده خواهد رفت.
آرمین ایثاریان ساخت مستندهایی چون «اصفهان نصف جهان»، «ایران سرزمین رازها- شیراز»، «تهران امروز»، «بزرگ‌ترین فرش زمین»، «گرم‌خانه»، «آرزوها در اعماق» و «وقت شام» را در کارنامه فیلمسازی خود دارد.
او موفق به کسب جایزه از برخی جشنواره‌های بین‌المللی مانند بهترین فیلم و فیلمنامه کوتاه جشنواره شانگهای چین ۲۰۱۳، بهترین فیلم جشنواره «درخت زندگی» کلرادو آمریکا ۲۰۱۴، بهترین فیلم جشنواره تورانتو ریل ایژین ۲۰۱۴ و بهترین فیلم جشنواره IFVA هنگ‌کنگ ۲۰۱۵ شده است.