سرخدارهایی که صنایع دستی شدند/ خطر در کمین بازمانده عصر یخبندان

سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها- زهرا بهرامی: سرخدار تنها بازماندگان عصر یخبندان و دوره سوم زمین شناسی است و بزرگ‌ترین ذخیرگاه سرخدار جهان در جنگل‌های هیرکانی در گلستان قرار دارد؛ حال به دلیل نبود نظارت‌های کافی و تقاضای زیاد بازار این گونه‌ حفاظت شده مورد تهدید قرار دارد.

۲۹ آذرماه دوازدهمین جشنواره بین المللی فرهنگ اقوام در گلستان برگزار شد و برپایی نمایشگاه صنایع دستی در ۱۶۷ غرفه با مشارکت هنرمندان ۲۳ استان از برنامه‌های جنبی این جشنواره استان بود. بعد از برگزاری این نمایشگاه برخی از رسانه‌های استان از وجود صنایع دستی با چوب سرخدار در غرفه‌های این نمایشگاه خبر دادند.

موضوع عرضه صنایع دستی با چوب سرخدار را از معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی گلستان پیگیر شدیم و وی بدون تایید یا رد این موضوع به خبرنگار «تاریخ ما» گفت: میراث فرهنگی بنا به درخواست انجمن حمایت از زندانیان غرفه‌ای را در اختیار آن‌ها قرار داد.

مریم حاجی ابراهیمی افزود: ما بر محصولات ارائه شده از سوی هنرمندان گلستان و سایر استان‌ها نظارت داریم اما به انجمن حمایت از زندانیان، کودکان سرطانی و معلولان و… نگاه حمایتی داریم و در نمایشگاه‌های دیگر به آن‌ها اجازه فروش نمی‌دهیم.

کار غیرقانونی انجام نداده‌ایم

به گفته شاهدان عینی محصولات چوبی با چوب سرخدار فقط در غرفه اداره کل زندان‌ها به فروش نمی‌رسید اما میراث فرهنگی گلستان توپ این موضوع را در زمین غرفه‌هایی که با نگاه حمایتی برپا شده بودند انداخت؛ از اینرو موضوع فروش محصولات چوبی با چوب ارزشمند سرخدار در نمایشگاه صنایع دستی جشنواره بین المللی فرهنگ اقوام را از معاون فرهنگی اداره کل زندان‌های استان گلستان جویا شدیم و عبدالهاشم رضایی به خبرنگار «تاریخ ما» اظهار کرد: اطلاع مشخصی از موضوع ندارم چرا که چوب توسط بنیاد تعاون که وابسته به اداره کل زندان‌هاست در اختیار زندانیان قرار داده می‌شود و بعد از آن هم بخشی از تولیدات به خانواده‌های زندان به عنوان هدیه داده شده و بخشی در بازار به فروش می‌رسد.

بخش عمده چوب‌هایی که در بازار به نام سرخدار به فروش می‌رسد سرخدار نیست بلکه چوب سایر درختان را رنگ کرده به نام سرخدار به قیمت بالا می‌فروشنددر ادامه مدیر بنیاد تعاون زندانیان استان گلستان توضیحات بیشتری در این خصوص ارائه و به خبرنگار «تاریخ ما» اظهار کرد: در نمایشگاه امسال در هشت تا ۱۰ غرفه مصنوعات چوبی به فروش می‌رسید اما فقط محصولات بنیاد تعاون مورد سوال قرار گرفته است.

رامین چنگیزی ادامه داد: بنیاد تعاون یک سیستم عام المنفعه است که با ایجاد اشتغال برای زندانیان به خانواده‌های آن‌ها کمک رسانی می‌کند.

وی اضافه کرد: ما برای زندانیانی که بابت جرایم مختلف در زندان هستند حرفه‌آموزی انجام می‌دهیم تا بتوانند با کارهای آبرومندانه خرج خودشان را از راه مشروع تامین کنند.

مدیر بنیاد تعاون زندانیان استان گلستان با بیان این‌که ما از سیستم‌های اطلاع‌رسانی و سایر دستگاه‌ها انتظار حمایت داشتیم، تصریح کرد: برای تهیه چوب و سایر مواد پیمانکار داریم و پیمانکار هم مجوز قانونی را از مراجع ذیصلاح دریافت کرده و فعالیت‌های انجام شده قانونی است.

خرید و فروش سرخدار ممنوع است

در حالی که چنگیزی بر قانونی بودن فعالیت‌های انجام شده توسط بنیاد تعاون و اداره کل زندان‌ها اصرار دارد اما مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با بیان این‌که قطع، خرید و فروش چوب سرخدار ممنوع است، به خبرنگار «تاریخ ما» اظهار کرد: ما سایر چوب‌های قاچاق کشف شده را از طریق مزایده به فروش می‌رسانیم اما چوب سرخدار را به بازار نمی‌دهیم.

ابوطالب قزلسفلو افزود: بخش عمده چوب‌هایی که در بازار به نام سرخدار به فروش می‌رسد سرخدار نیست بلکه چوب سایر درختان را رنگ کرده و یا چوب توسکا را که بسیار شبیه سرخدار است به نام سرخدار به قیمت بالا می‌فروشند.

وی بدون اشاره به میزان کشفیات چوب سرخدار در استان گفت: البته کشفیات محدودی از چوب سرخدار هم داریم اما همان میزان محدود را هم به عتبات عالیات برای ساخت درب تحویل داده‌ایم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با این توضیح که بخشی از چوب‌های سرخدار که به قلیان و عصا تبدیل می‌شود از لابه‌لای چوب‌های خانه‌های قدیمی استان که با قدمت ۷۰ تا ۱۰۰ ساله تخریب می‌شوند، بیرون کشیده و وارد بازار می‌شود، ادامه داد: من از نزدیک محصولات چوبی نمایشگاه اقوام را ندیده‌ام اما نمی‌توانیم ادعا کنیم چوب سرخدار قاچاق نمی‌شود.

وی اضافه کرد: در ذخیرگاه سرخدار در استان (دهنه زرین گل علی‌آبادکتول) درختان خشک افتاده وجود دارد که بخشی از آن به طور قاچاق (چوب خام و فراوری شده) وارد بازار می‌شود و ما این موضوع را با حساسیت دنبال می‌کنیم و یک قُرُقبان ویژه برای این سطح انتخاب کرده‌ایم.

قزلسفلو با این توضیح که فقط در دهنه زرین گل سرخدارها به طور متمرکز در یک نقطه قرار دارند و در زیارت، توسکستان، محمدآباد و ارتفاعات رامیان تک درخت داریم و نمی‌توانیم قرقبان ویژه برای این تک درخت‌ها داشته باشیم، تصریح کرد: در دهنه زرین گل هم بخش قابل توجهی از سرخدارها در حوزه سیاسی و منابع طبیعی سمنان قرار دارد و حفاظت آن‌ها بر عهده اداره کل منابع طبیعی گلستان نیست.

توپ چوب قاچاق در زمین منابع طبیعی سمنان

هرچند قزلسفلو مدعی است قرقبان ویژه‌ای برای حفاظت از سرخدارها در دهنه زرین گل وجود دارد اما اهالی بومی منطقه این ادعا را رد می‌کنند و معتقدند نه تنها قرقبان ویژه‌ای وجود ندارد بلکه نیروهای یگان حفاظت و جنگلبانان حاضر در منطقه هم برای حفاظت از جنگل‌ها و ذخیرگاه سرخدار در افراتخته و سیاه رودبار کافی نسیت و همین امر به افزایش قاچاق چوب به ویژه چوب سرخدار دامن زده است.

هرچند سرخدار تنها در نوار شمالی کشور باقی مانده اما سرخدار بازار فروشی به وسعت ایران دارد و نیروهای حفاظتی کافی نیستاما یکی از جنگلبانان دهنه زرین گل با بیان این‌که باید حلقه مفقوده این موضوع را در جای دیگری جستجو کرد، به خبرنگار «تاریخ ما» گفت: چوب سرخدار بازار فروشی به وسعت ایران دارد اما تک درخت‌های سرخدار تنها از ارسباران در آذربایجان تا پارک ملی گلستان در جنگل‌های هیرکانی دیده می‌شود و ذخیرگاه پونه آرام در دهنه زرین گل بزرگ‌ترین ذخیره گاه سرخدار جهان است.

فرهاد مسعودی افزود: هرچند ذخیرگاه پونه آرام و ورودی جنگل از محدوده روستای سیاه رودبار در استان گلستان است اما حفاظت از جنگل به عهده نیروهای منابع طبیعی سمنان است و جنگلبانان گلستانی اجازه ورود به قطع سرخدار و یا قاچاق چوب در این منطقه را ندارند.

وی با اشاره به این که تمام قاچاق سرخدار در منطقه پونه آرام انجام نمی‌شود و تمام درختان باقی مانده از عصر یخبندان (سرخدارهای ایران) در معرض خطر قرار دارند، ادامه داد: حلقه مفقوده اصلی این ماجرا را باید در بازار عرضه و تقاضا جستجو کرد؛ هرچند سرخدار تنها در نوار شمالی کشور باقی مانده اما سرخدار بازار فروشی به وسعت ایران دارد و اگر تمام نیروهای شاغل در اداره کل منابع طبیعی گلستان را هم تمام وقت پای کار حفاظت از سرخدارها قرار دهیم باز هم کافی نیست.

این کارشناس جنگل تاکید کرد: شاید هم اکنون خیلی مهم نباشد چوب سرخدارها از کجا تهیه شده (از چوب خشک خانه روستایی و یا درخت قطع شده) و به قلیان، مجسمه و گوشواره تبدیل شده‌اند بلکه مهم این است تقاضا برای داشتن مصنوعاتی از جنس سرخدار باید به حداقل برسد.

مسعودی متذکر شد: باید آگاهی مردم را نسبت به ارزش سرخدارها افزایش داده و در سبک حفاظت از سرخدارها تغییر ایجاد کنیم و فراموش نکنیم تا تقاضا برای داشتن قلیان و یا عصا و یا هر مجسمه دیگری از جنس سرخدار وجود دارد؛ امکان قاچاق و قطع سرخدارها و سایر گونه‎های با ارزش جنگلی هم وجود دارد.

هرچند سرخدارها از گونه‌های حفاظت شده محسوب می‌شوند اما نبود نظارت کافی دستگاه‌های متولی و تقاضای بسیار زیاد در بازار، بازمانده‌های عصر یخبندان در گلستان را در معرض خطر انقراض قرار داده است.