«دانشنامه حافظ و حافظ‌پژوهی» نقد شد
به گزارش خبرنگار «تاریخ ما»، نشست نقد و بررسی دانشنامه حافظ و حافظ‌پژوهی در سالن شهید منتظری دانشکده علوم دانشگاه شیراز, به همت مرکز حافظشناسی و با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن دوستداران حافظ و مرکز پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز برگزار شد.
در این نشست منصور پایمرد، کاووس حسن‌لی, رضا رستگاری و فرزانه معینی با رویکردی نقدمحور درباره این دانشنامه سخن گفتند.
ابتدا حسن‌لی به دو رخداد علمی فرخنده و رخدادی تلخ در پیوند با حافظ اشاره کرد و چاپ دوکتاب «دانشنامه حافظ و حافظ‌پژوهی» به سرویراستاری استاد بهاءالدین خرّمشاهی و کتاب «این کیمیای هستی» از محمّدرضا شفیعی‌کدکنی را دو اتفاق مهم و خوشایند در سال ٩٧ در زمینه حافظ‌پژوهی برشمرد که به دلیل اهمیت آنها مرکز حافظ شناسی، نشست‌های نقد و بررسی دو اثر را در برنامه کار خود قرار داده است.
وی همچنین به درگذشت استاد هاشم جاوید، حافظ‌پژوه و نویسندة کتاب «حافظ جاوید» در اردیبهشت‌ماه سال جاری اشاره کرد و آن را رویدادی تلخ دانست.
وی سپس با اشاره به‌همکاری مرکز حافظشناسی در تدوین این دانشنامه گفت: حدود ٢٧٠ مدخل از این دانشنامه را پژوهشگران شیرازی نوشته‌اند که مقاله‌هایی بسیار روشمند و مفید است.
مدیر مرکز حافظشناسی ارائه مطالب تثبیت‌شده علمی و پرهیز از درج نظرات سلیقه‌ای و ذوقی را از اصول نگارش مدخل در دانشنامه خواند و گفت: علیرغم منحصر به‌فرد بودن این دانشنامه، عدول از این معیارها در برخی مقاله‌های آن دیده می‌شود.
در ادامه سه سخنران دیگر، سخنان خود را در دو بخش ایراد کردند. منصور پایمرد، مدیر انجمن دوستداران حافظ، در بخش اول سخنان خود تدوین دانشنامه حافظ و حافظ‌پژوهی را کاری لازم دانست.
او گفت: این دانشنامه با تمام کاستی‌هایش، بیشتر پرسش‌های حافظ‌پژوهان را در سطوح مختلف پاسخ می‌دهد و به‌رغم اشکال‌هایی که دارد، متعهدانه و محققانه نوشته شده است.
وی با انتقاد از روش انتخاب مدخل‌ها، گفت: جای بعضی از مقاله‌ها و مدخل‌ها در این دانشنامه خالی است. همچنین بخشی از مطالب دانشنامه به‌دلیل روشمندنبودن تکرار شده، حال آنکه با انتخاب روش مناسب می‌شد از حجم دانشنامه کم کرد.
همچنین رضا رستگاری، جانشین مدیر مرکز حافظشناسی و پژوهشگر دوره‌ی پسادکتری این مرکز سخنان خود را با بیان اهمیت و دشواری‌های دانشنامه‌نگاری آغاز کرد و گفت: کار دانشنامه از سه سال پیش آغاز شد. ابتدا فهرست مدخل‌ها و شیوه‌نامه‌ای برای نگارش و ارجاع‌دهی تنظیم و بنا شد هر کس در حوزه‌ی تخصص خود نوشتن مدخل‌هایی را برعهده گیرد. اما بدقولی و کم‌کاری برخی نویسندگان سبب شد که با پژوهشگران دیگر جایگزین شوند یا مدخل‌هایی حذف شود. اینکه نویسندگان دانشنامه در طول نگارش مدخل‌ها از کار یکدیگر خبر نداشتند هم باعث شد پاره‌ای مطالب تکراری به‌دانشنامه راه یابد.
وی گفت: در هر حال تدوین دانشنامه لازم بود و عزم راسخ و همت مردانه گردانندگان سبب شد دانشنامه‌ای مستقل برای حافظ نگاشته شود. وی اظهار امیدواری کرد پرونده‌ی دانشنامه حافظ بسته نشود تا با استدراک مدخل‌های افتاده، الحاق مطالب لازم به‌مقالات و ویرایش‌های بعدی، نقایص دانشنامه اصلاح شود و به‌کمال برسد.
فرزانه معینی از همکاران و نویسندگان مدخل‌های «دانشنامه حافظ و حافظ‌پژوهی» آخرین سخنران این نشست بود. او در بخش اول سخنانش تدوین این دانشنامه را ارزشمند دانست.
وی به‌استناد سایت بنیاد دانشنامه نگاری گفت: تا سال ۸۸ تعداد ۲۰۰ دانشنامه در کشور نگاشته شده است. او با توجه به زمان‌بر و دقیق بودن کار تدوین دانشنامه این آمار را تأمل‌برانگیز خواند و با توجه به‌تنوع موضوع این‌دویست دانشنامه، تدوین دانشنامه‌ای در پیوند با حافظ و حافظ‌پژوهی را که یکی از عرصه‌های مهم مطالعه و پژوهش ادبی است، ضروری خواند.
معینی گستردگی موضوع و محتوای مدخل‌های دانشنامه را یکی از امتیازهای آن دانست، اما نبود نمایه و فهرستی که این تنوّع و فراوانی را بازنماید، از ضعف‌های این اثر خواند. از دیدگاه وی، ابهام در عنوان برخی از مدخل‌ها مانند «مناسب‌خوانی شعر حافظ»، «پاشان»، «گفتمان‌های حافظ» و ضعف دستوری عنوان در بعضی از مدخل‌ها مانند «پایان‌نامه‌های حافظ» را از دیگر عیوب این دانشنامه برشمرد.
پایمرد در بخش دوم سخنان خود تکرار محتوایی دانشنامه، پیروی نکردن از یک شیوه‌ی هماهنگ در مدخل‌نویسی و اطلاعات اضافی و غیرمرتبط در معرفی نویسندگان و تطویل کلام در برخی مدخل‌ها و استفاده از منابع دست سوم را از دیگر عیب‌های این دانشنامه برشمرد.
رستگاری در بخش دوم سخنان خود با اشاره به‌تنوّع و گستردگی مطالب در اشعار حافظ گفت: دیوان حافظ تبلور تاریخ و فرهنگ ایرانی است و اشارات تاریخی و اصطلاحات علمی بسیار در اشعار او دیده می‌شود. تنظیم این‌گونه مقالات در دانشنامه‌ی حافظ با دیگر دانشنامه‌ها متفاوت است، زیرا باید با رویکرد حافظ‌محور نگاشته شود.
وی اختصاص مقاله مستقل به‌معرفی افرادی نظیر عباس اقبال‌آشتیانی و محمّدابراهیم باستانی‌پاریزی به‌عنوان حافظ‌پژوه را شایان تأمل خواند و در پایان افزود: «راهنمای موضوعی حافظشناسی» از دکتر کاووس حسن‌لی و همکارانشان، نمونه‌ای مجمل از دانشنامه‌ی حافظ است و می‌تواند مکمّل دانشنامه و راهگشای پژوهشگران در مطالعات حافظ‌پژوهی باشد.
معینی نیز در تکمیل سخنان خود در بخش دوم درباره‌ی نابسامانی منابع برخی مقاله‌ها و تکرار محتوایی دانشنامه و ضرورت بازنگری آن سخن گفت و یادآوری کرد: بیان این انتقادها و کاستی‌ها از ارزش و اهمیت دانشنامه نمی‌کاهد. او سخنان خود را با بیان ضرورت دست‌یافتن به نظام و قاعده‌ای روشن و تثبیت‌شده برای نگارش دانشنامه و نقد و بررسی دانشنامه‌هایی که تاکنون تدوین شده است، به پایان برد.