روایتی از بی‌بی مریم بختیاری/ بانویی از جنس آزادی خواهی
تاریخ ما – گروه استان ها، نگین فروغی: اصفهان شهری رؤیایی است که در کنار بناهای تاریخی منحصر به فرد خود قبرستان قدیمی و تاریخی دارد که در نوع خود نیز منحصر به فرد است و اغلب بزرگانی که در این خاک آرمیده‌اند نامی بلند و نیکو از آنها به یادگار مانده است؛ تخت فولاد اصفهان مأمن بزرگانی است که در روزگارهای دور برای ما درس هایی از زندگی به یادگار گذاشته‌اند، افرادی که بزرگ زندگی کردند و بزرگ از این دنیا رفتند. با گشتی در تخت فولاد اصفهان و دیدن قبور این بزرگان می‌توان صراحتاً گفت که این مکان کلکسیونی از تاریخ نه تنها اصفهان بلکه ایران است.
در بسیاری از فراز و فرودهای تاریخ نقاط پر رنگ و یا کمرنگی وجود دارد که توسط افراد پدید آمده است، افرادی که در کتاب‌های تاریخی یا از آنها به نیکی یاد شده و یا مورد نفرت قرار گرفته است.
شیرزنی به نام بی‌بی مریم بختیاری
ایران در خود هم اشخاص غیور و وطن پرست بی‌شمار داشته و هم‌وطن فروش بی‌شمار که خاک ایران برای آنها معنا و مفهوم خاصی نداشته است و این دو دسته افراد در طول تاریخ ایران کم نیستند اما شاید باور ناپذیر باشد که یک بانو از جمله افراد تاثیرگذار در تاریخ انقلابهای ایران مانند انقلاب مشروطه باشد اما بی بی مریم بختیاری در دل تخت فولاد اصفهان مدفون است تا باورهای ما عوض شوند، بانویی که کمتر در تاریخ ایران شناخته شده است و شایدی کمتر کسی از مکان دفن وی با خبر باشد.
عباس ایروانی تاریخ شناس در ارتباط با این بانوی بختیاری به مهر اظهار داشت: تاریخ ایران را که ورق بزنیم در کنار مردان بزرگ بانوان نیز از گذشته‌های دور پا به پای آنها در میدان رزم حضور داشتند. شیر زنانی مثال زدنی که یکی از آنها شیرزنی به نام «بی‌بی مریم بختیاری» است،این شجاعت و دلاوری که در قالب یک زن قرار گرفته به قدری است که به دلیل نقش پر رنگش در انقلاب مشروطه و شجاعتی که داشته از سوی مردم لقب «سردار» را گرفت.
وی افزود: تاریخ نشان می دهد که هر گاه از سوی مردم شخصی محبوب و قهرمان شد سال‌های سال یادش جاودان است، شاید به این دلیل است که زندگی ایلی با مشارکت و همراهی زن و مرد همراه است، زنان نیز عرصه گسترده‌ای برای نشان دادن قابلیت‌های خود می‌یابند. در میان ایل بختیاری زنان نامدار زیادی وجود دارد اما در هر صورت سردار مریم یا بی‌بی مریم بختیاری از همه سرآمدتر است، وی دختر حسینقلی خان، بزرگ‌ترین حکمران منطقه بختیاری است که از او به عنوان مقتدرترین ایلخانی تاریخ بختیاری یاد می‌شود.
تبلور رنج‌ها و مصیبت‌های زمان کودکی و وقایع زمان نوجوانی و جوانی سبب شد که از بی‌بی مریم، شیر زنی شجاع و آزادی‌خواه ساخته شود تا آنجا که در زمان فتح تهران و ورود نیروهای بختیاری به شهر، این زن، مردانه پشت بام خانه‌اش در تهران را سنگربندی کرد و همراه با عده‌ای سوار بختیاری به دفاع از مشروطیت پرداختایروانی ابراز داشت: تبلور رنج‌ها و مصیبت‌های زمان کودکی و وقایع زمان نوجوانی و جوانی سبب شد که از بی‌بی مریم، شیر زنی شجاع و آزادی‌خواه ساخته شود تا آنجا که در زمان فتح تهران و ورود نیروهای بختیاری به شهر، این زن، مردانه پشت بام خانه‌اش در تهران را سنگربندی کرد و همراه با عده‌ای سوار بختیاری به دفاع از مشروطیت پرداخت و شخصاً تفنگ بر گرفته و علیه عمّال محمدعلی شاه جنگید.
وی با بیان اینکه بی‌بی مریم در وقایع جنگ جهانی اول نیز مانند مردان وارد معرکه شد، ابراز داشت: گارثویت، پژوهشگر بختیاری او را پیرزنی برجسته که دارای روحی سرکش و فکری مستقل است، می‌داند که در تعیین حیات بختیاری در جنگ جهانی اول نقش مهمی را ایفا کرد.
این استاد تاریخ با اشاره به اینکه در این جنگ خوانین بختیاری، طالب آن بودند که صاحب قدرت بیشتری شوند و بروز جنگ جهانی اول و آشفته شدن اوضاع فرصتی به خوانین جوان داد تا عرض اندامی کنند، ابراز داشت: آنها به قوای عثمانی پیوسته و خود بی بی مریم نیز فرماندهی یک عده سرباز آلمانی را در بختیاری به عهده گرفت، استدلال واسموس آلمانی بیش از هر کس در بی‌بی مریم و ابراهیم خان ضرغام السلطنه و فتح علی خان بختیار سردار معظم مؤثر واقع می‌شود.
وی اضافه کرد: در این اوقات به مناسباتی چند شارژدافر آلمانی برحسب خواهش خودش و دعوت بی بی مریم از پرادنبه به سورشچان آمد، همراهان وی قریب ۱۵۰ نفر بودند تا این که سردار محتشم که در این موقع از انگلیس جانبداری می‌کرد، به دستور ارباب برای قلع و قمع آنها راهی بختیاری شد. از آنجا که او در این موقع ایلخان بختیاری بود، مجاهدین پراکنده شدند و یا از خطّه بختیاری گریختند. تا این که در جبهه روسیه موفقیت‌هایی حاصل شده و روس ها بر اصفهان مسلط شدند و به غارت اموال مخالفان خود پرداختند از جمله اموال حاج آقا نورالله نجفی و بی بی مریم را غارت نمودند.
ایروانی گفت: در این زمان فن کاردرف، شارژدافر سابق آلمان در منطقه اصفهان و بختیاری به سر می برد. او مدت سه ماه و نیم در خانه ضرغام السلطنه ومدتی هم در خانه بی بی مریم در سورشجان مخفی بود تا این که بی بی مریم وسایل رهایی آنها را فراهم کرد و روانه خاک عثمانی نمود. به پاس این خدمات امپراطور آلمان تمثال میناکاری و الماس نشان خود را برای او فرستاد و به لقب سردار مفتخر شد.
در کتاب «سردار بی‌بی مریم بختیاری» به توقف رجال سیاسی و فرهنگی در خانه سردار مریم در طول جنگ جهانی اول از نکات مورد اشاره شده که از آن میان می‌توان از حسن وحید دستگردی، شاعر و نویسنده معروف نام برد.
بی‌بی مریم در دوره رضاشاه شاهد قیام جوانمردانه فرزندش «علی مردان خان» علیه حاکمیت زور رضاخان بود، بعید نیست که بگوییم این حرکت با پشتیبانی و رهبری شخص بی‌بی مریم در سال ۱۳۰۷ش بوده باشد قیامی که سرانجام به کشته شدن علی مردان خان انجامید.
چهره‌ای شاخص جاودانه
اما مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در گفت و گو با خبرنگار تاریخ ما، با توصیف ویژگی‌های سردار بی‌بی مریم بختیاری اظهار داشت : همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب در توصیف ویژگی‌های بارز این بزرگ بانوی تاریخ بختیاری گفته‌اند او علاوه بر سابقه مبارزه با بیگانگان و انگلیس یک مبارز واقعی علیه استبداد بود و روحیه مجاهدت او باعث شد تا علیمردان خان در دامن این شیر زن تاریخ پرورش یافته و به یکی از اسطوره‌های قوم بختیاری تبدیل شود.
فریدون الله یاری اضافه کرد: سردار بی‌بی مریم بختیاری در خلال جنگ جهانی اول و علی‌رغم وجود اختلافات درون قومی در ایل بختیاری که ناشی از تفاوت دیدگاه‌ها در طرفداری از متفقین و متحدین بود به حمایت از گروه‌های آزادی‌خواه برخاست و حتی خانه خود را به مأمنی برای گروه‌های آزاده و حق‌طلب تبدیل کرد و به همین دلیل نیز در تاریخ ایران‌زمین به عنوان چهره‌ای شاخص جاودانه شد.
سردار بی‌بی مریم بختیاری با نگاهی فرا احساسی مبارزات خود را از مسیر منطق و تعقل پیش می‌برد، تاریخ ایران نتیجه درایت، عقلانیت و باورمندی شیر زنان و بزرگ‌مردان این دیار به اصل دین و آموزه‌های اسلام راستین بود. آنان در راه مبارزه پایمرد و متعهد بودند وی با بیان اینکه سردار بی‌بی مریم بختیاری با نگاهی فرا احساسی مبارزات خود را از مسیر منطق و تعقل پیش می‌برد، تصریح کرد: تاریخ ایران نتیجه درایت، عقلانیت و باورمندی شیر زنان و بزرگ‌مردان این دیار به اصل دین و آموزه‌های اسلام راستین بود. آنان در راه مبارزه پایمرد و متعهد بودند و از همین رو است که بازشناسی چهره‌هایی مانند «بی‌بی مریم بختیاری» به اعتلای هر چه بیشتر فرهنگ ایرانی اسلامی کمک می کند.
بی‌بی مریم بختیاری مورد احترام بزرگان دینی
نگارنده کتاب«سردار بی‌بی مریم بختیاری» نیز در گفت و گو با خبرنگار تاریخ ما اظهار داشت: این شیر زن بختیاری حدود یک‌صد سال پیش مبارزه با بیگانگان را به طور شفاف آغاز کرد و در دورانی که فقر و فقدان سراسر ایران را فرا گرفته بود او نه تنها ۵۰ فقیر را تحت تکلف خود قرار داد بلکه در خلال جنگ جهانی اول ماهی ۵۰۰ تومان نیز به نیروهای مبارز ایرانی که در برابر تجاوز بیگانگان ایستادگی می‌کردند کمک مالی کرد.
پریچهر سلطانی اضافه کرد: خانه سردار بی‌بی مریم بختیاری در زمان رضاخان به مأمن امن مبارزان راه حق و عدالت تبدیل شد به‌طوری که دستجردی طی دو سال اقامت در خانه بی‌بی مریم حتی فرصت و فراغتی برای نگارش کتاب اردشیر نامه یافت و در وصف این بانوی بزرگ بختیاری سرود «زنی در کشور آرایی یگانه» این در حالی است که سردار بی‌بی مریم مورد احترام بزرگان دینی آن دوران از جمله حاج آقا نور الله اصفهانی نیز بود و این عالم گران‌قدر، وی را با عناوینی همچون غیرتمند خطاب کرده بود.
مقبره سردار مریم در اصفهان کجاست؟
مقبره این بانوی شهیر در تخت فولاد اصفهان، تکیه میرفندرسکی آرام گرفته است، بانویی که در انقلاب مشروطه و در تاریخ ایران نقش پر رنگی داشته اگر چه نیاز رسیدگی بیشتر به آن احساس می‌شود.
سردار مریم بختیاری، در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، سه سال پس از اعدام علیمردان خان بختیاری در حالی که غم فوت فرزند روحش را آزرده بود، جهان خاکی را وداع گفت در اصفهان در گذشت. او در تکیه میر فِندِرِسکی یا تکیه بختیاری‌های تخت فولاد اصفهان به‌خاک سپرده شد.
مقبره وی از ناشناخته‌های اصفهان است که ارزش دیدن آن به پاس دلاوری‌هایی که برای ایران عزیزمان داشته خالی از لطف نیست.