راز و رمز نهفته در دل شهرهای خلاق خراسان جنوبی

شهر با استفاده از اصطلاحاتی چون شهر خلاق و طبقه خلاق که بیانگر اهمیت فرهنگ و هنر در بافت شهری است، به‌طور فزاینده‌ای در مرکز توجه قرارگرفته است.

به گزارش خبرگزاری تاریخ ما، از میانه دهه ۱۹۹۰ میلادی به بعد، ابتدا در بریتانیا و سپس در آمریکا، مفهوم شهر خلاق به یک پارادایم معمول و یک مدل جدید از گرایش به برنامه‌ریزی سیاست‌های شهری تبدیل‌شده است. اقتصاددانان، نمایندگان اصلی آنچه می‌تواند به‌عنوان مفهوم شهر خلاق تعریف شود، بوده‌اند. این مفهوم به شکلی واضح توسط مقامات شهری، برنامه‌ریزان شهری، تاجران، و هر شخص درگیر در توسعهٔ شهری، برای رسیدن به تعریف جدیدی از شهرها به‌عنوان یک مرکز خلاق، به کار گرفته‌شده است. هر شهری قادر نیست به شهر خلاق تبدیل شود.

میان دو رویکرد کلی شهر خلاق، جذب افراد خلاق و توسعه صنایع خلاق، آن چه در کوتاه مدت در ایران امکان پذیر است. استفاده از صنایع خلاق است؛ زیرا گسترش ارتباط ایران با دیگر کشورهای جان و شناخته شدن ظرفیت های ناشناخته شهرهای ایران در سطح جهانی، می تواند فرصت مناسبی برای شناسایی خلاقیت‌های بومی باشد و در کوتاه مدت به توسعه این صنایع خلاق از مسیر جذب گردشگر منجر شود.

این فرصت می‌تواند با تعامل دانشگاهیان با بنگاه‌های اقتصادی و شهرداری‌ها و نیز تشکیل بنگاه‌های دانش بنیان، به برتری شهرهای ایران در مقابل شهرهای جهانی بینجامد. وجود شبکه جهانی شهرهای خلاق یونسکو با دسته بندی مشخص، شناخته شدن بیشتر خلاقیت های نهفته شهرهای جهان برای خود آن شهرها را در پی دارد. شناخت بهتر شهر خلاق از خود و نیز تعامل بیشتر با جهان از مسیر پیشرفت صنایع خلاق و جذب گردشگر، به خودکفایی اقتصاد شهر در گذر زمان می انجامد و در نتیجه، شهر به تدریج در مسیر توسعه پایدار شهری گام برمی‌دارد.

در ایران، شبکه شهرهای خلاق تشکیل شده تا همواره در دنیا پتانسیل این شهرها به یاد بماند. از صنایع دستی تا خلاقیت‌های فرهنگی و هنری و هر آنچه نام این شهر را ماندگار می‌کند. امسال؛ شهرهای نهبندان و مود استان خراسان جنوبی در حوزه‌ هنرهای تجسمی و صنایع دستی به شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر ایران پیوستند.

روستای مود واقع در ۳۸ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند از دیگر مناطق معتبر و شناخته شده قالیبافی نه تنها در بیرجند بلکه در جنوب خراسان می باشد. کیفیت و نوع مرغوب قالیهای مود در سالهای گذشته شهرت جهانی را نه تنها برای خود بلکه برای شهر بیرجند بدنبال داشته است.

عده‌ای عقیده دارند که اولین بار جهت ایجاد کارگاه‌های قالیبافی استادکاری از درخش به این روستا آورده شده و لذا از لحاظ قدمت و سابقه بافت، پس از روستای درخش قرار دارد، اما آنچه که در حال حاضر و با مشاهده سبک دارهای قالی در این منطقه توجه هر بیننده را بخود جلب می‌کند، شباهت کامل دستگاه‌های قدیمی قالیبافی منطقه بیرجند با دستگاه‌های قدیمی قالیبافی استان کرمان است.

روش چله کشی فارسی و شیوه نصب آن بر روی دار قالی و همچنین شکل و نحوه کار دارهای قالی در تمامی موارد منطبق با نوع دارهای کرمانی است. از لحاظ شکل ظاهری، برخی از دارها فاقد قسمت‌های راست رو و چپ رو هستند و صرفاً از دو بخش سر دار و زیر دار تشکیل شده‌اند. این قبیل دارهای قالی به کرات در مناطق مختلف استان کرمان مشاهده شده است، اما شهرت و آوازه بسیار زیاد قالیهای مود، باعث گشت بسیاری از دست اندرکاران، خریداران و حتی تجار، فرش بیرجند را با نام مود معرفی نموده و بسیاری از بافته‌های منطقه بیرجند را به آن نسبت دهند. به علت فقر اقتصادی قریب به ۳۰ سال است که قالی مود از معیارها و اندازه های واقعی خود فاصله گرفته ولی علیرغم این مسأله هنوز نیز بطور گسترده در تولید قالی منطقه بیرجند دارای اهمیت و اعتبار خاصی است.

شهرستان نهبندان به اقتضای موقعیت طبیعی آن و مجاورت با کویر، دشتی نسبتاً وسیع واقع شده ‌است. این شهرستان نیز از جمله شهرستان‌های مهم در هنرهای تجسمی است؛ شهری که مردمانش با لباس‌های محلی سال‌هاست هنرهایی جدید خلق می‌کنند.

اعتباراتی برای زیرساخت‌های فرهنگی 

مجید بیکی، فرماندار نهبندان به خبرگزاری تاریخ ما گفت:  موضوعات فرهنگی، تاثیرگذاری بسیار وسیعی دارند و باید بیشتر به آن بها داد تا شهرهایی چون نهبندان دیدهش وند.

وی با اشاره به این که سال گذشته یک میلیارد و 300 میلیون تومان اعتبار برای زیرساخت های فرهنگی و هنری شهرستان در نظر گرفته شد که یک میلیارد تومان آن تخصیص یافت، اظهار کرد: از این مبلغ، دو نوبت اعتبار به پروژه پلاتو اختصاص داده شد و امیدواریم با اعتبار تکمیلی امسال، پروژه را تا پایان 1400 به اتمام برسانیم.

وی در خصوص سالن فرهنگی و هنری فعلی شهرستان بیان کرد: فضای داخلی سالن، تهویه ، نور و حتی صندلی ها مناسب نیستند، در همین راستا قرار شده است بخشی از اعتبارات مورد نیاز برای بهسازی این سالن از سوی بنیاد برکت و بخشی از اعتبارات شهرستان تامین شود.

فرصتی برای توجه به پتانسیل‌های شهر 

عارف قاسمی، رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سربیشه از انتخاب شهر مود از شهرستان سربیشه در بخش‌های 9 گانه در بخش صنایع دستی (رشته فرش) به عنوان یکی از شهرهای خلاق در شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر کشور خبر داد.

وی افزود: فلسفه شهر خلاق این است که همیشه در یک مکان پتانسیل‌های خلاقی وجود دارد. باید شرایط به‌گونه‌ای باشد، که مردم فکر کنند برنامه‌ریزی کنند و در استفاده از فرصت‌های به وجود آمده، ابتکار عمل داشته باشند. هم‌چنین مردم بتوانند مسائل شهری مهارنشدنی را اداره کنند.

وی بیان کرد: شبکه شهرهای خلاق  فرهنگ و هنر در هفت حوزه ادبیات، موسیقی، صنایع‌دستی و سنتی، مدولباس، سینما، هنرهای تجسمی و هنرهای نمایشی تشکیل می‌شود.

رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سربیشه اظهار کرد: شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر عنوان طرحی برای شناسایی ظرفیت‌های فرهنگی و هنری در شهرها و مناطق جغرافیایی ایران با نگاه آمایش سرزمینی و ایجاد شبکه‌هایی برای تعریف همکاری‌ها و برنامه‌های مشترک میان آن‌ها است.

قاسمی بیان کرد: این طرح با محوریت معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با مشارکت نهادها و دستگاه‌های فعال فرهنگی و هنری در حوزه شهری از جمله سازمان شهرداری و دهیاری‌های کشور، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و کمیسیون ملی یونسکو در حال اجراست.

وی با بیان اینکه گروه‌های 9 گانه هنری برای بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت‌های فرهنگی و هنری شهرها در رقابت شهرهای خلاق فرهنگ و هنر دیده شده است، افزود: در این آیین و پس داوری‌ها، شهر مود از شهرستان سربیشه در رشته فرش به مرحله نهایی رسیده است و بین شهرهای خلاق صنایع دستی و سنتی در سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) شناخته شد.

رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سربیشه تصریح کرد: با توجه به اهمیت بالای فرهنگ در شهر خلاق برنامه ریزان شهری باید رویکردی فرهنگی در برنامه ریزی هایشان داشته باشند و از منابع فرهنگی شهر برای توسعه آن استفاده کنند؛ منابع فرهنگی در افراد شامل خلاقیت، مهارت و استعداد است. وظیفه برنامه ریز شهری نیز شناسایی، مدیریت و بهره برداری از این منابع و ایجاد فضایی برای پرورش خلاقیت‌ها و ایده‌ها به کارگیری ایده‌های ساکنین در جهت حل مسائل، رشد اقتصادی و توسعه معرفی کرد.

وی بیان کرد: بدون شک این امر و این انتخاب نشان از تاریخ، فرهنگ و تمدن اصیل مردم شهرستان سربیشه دارد که می‌تواند در توسعه گردشگری پایدار و جذب گردشگران و همچنین معرفی این شهرستان سهم بسزایی دارد.

توجه به ظرفیت‌های بومی، محلی، ملی و ارزش‌های دینی

سید علی زمزم، معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان جنوبی نیز گفت: در مراسم پایانی معرفی شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر کشور، نهبندان و مود از خراسان جنوبی برگزیده این دوره شدند.

وی افزود: طرح شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر با نگاه آمایشی و آینده‌نگر از سال ۱۳۹۷ در معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح و روند اجرایی آن بر پایه پژوهش و مطالعه از تیر سال گذشته با هدف کمک به برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار، کشف، جذب و پرورش فعالیت‌ها و پیشنهادهای نو و پایدار بومی حمایت از آنها، ساماندهی و بهره‌گیری از امکانات و ظرفیت‌های فرهنگی و هنری در سطح محلی و بومی مبتنی بر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، تمرکززدایی در امور فرهنگی و هنری و تقویت ظرفیت‌های مردمی در فرهنگ، توسعه اقتصاد فرهنگ و هنر و کمک به بهبود کسب‌وکارهای فرهنگی هنری و صنایع خلاق آغاز شد که بر مشارکت شهروندان، هنرمندان، تشکل‌ها و نهادهای هر شهر متکی است.

زمزم ادامه داد: این طرح ابتدا قرار بود در حوزه تئاتر، موسیقی، هنرهای تجسمی و مد و لباس انجام شود، اما بعد از ارائه به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ حوزه‌های سینما، ادبیات، رسانه و مطبوعات و چاپ و بسته‌بندی و هنرهای صناعی و سنتی هم در آن قرار گرفت و فراخوان برای ارسال اثر در تمامی این زمینه‌ها به شهرهای مختلف کشور اعلام شد.

وی افزود: پس از اعلام فراخوان، کارگاه‌های آموزشی نیز در همه استان‌های کشور برگزار شد تا استان‌ها و شهرها با شناخت کامل از شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر طرح‌ها و ایده‌های خود را تدوین کنند.

معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان جنوبی بیان کرد: بنابراین در هر شهر، شورای برنامه‌ریزی شهرهای خلاق فرهنگ و هنر به ریاست فرماندار و دبیری رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و با حضور نمایندگان مجموعه‌ای از دستگاه‌های فرهنگی و هنری شهرستان تشکیل و سپس دبیرخانه شهر خلاق فرهنگ و هنر در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی آن شهر راه‌اندازی شد. پس از آن، شهرها مطابق با فراخوان، نسبت به انتخاب حوزه و شاخه موضوعی اقدام کردند.

زمزم اظهار کرد: هر شهر پس از امضای فرم‌های مربوطه توسط شهردار، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان انجمن‌های فرهنگی و هنری مرتبط، آنها را با نامه مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مربوطه، به دبیرخانه مرکزی ارسال کرد.

وی با اشاره به اینکه توجه به ظرفیت‌های بومی، محلی، ملی و ارزش‌های دینی در طراحی و اجرای برنامه‌ها از جمله شاخص‌های انتخاب شهرها توسط هیئت داوران بود، تصریح کرد: تأثیر پایدار در ارتقای سطح فرهنگ و هنر شهر، مشارکت مردمی و فعالان حوزه فرهنگ و هنر و خلاقیت و نوآوری در برنامه‌ها نیز از دیگر شاخص‌ها بود.

وی افزود: شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر عنوان طرحی برای شناسایی ظرفیت‌های فرهنگی و هنری در شهرها و مناطق جغرافیایی ایران با نگاه آمایش سرزمینی و ایجاد شبکه‌هایی برای تعریف همکاری‌ها و برنامه‌های مشترک میان آن‌ها است.

معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان جنوبی یادآور شد: این طرح با محوریت معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با مشارکت نهادها و دستگاه‌های فعال فرهنگی و هنری در حوزه شهری از جمله سازمان شهرداری و دهیاری‌های کشور، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و کمیسیون ملی یونسکو در حال اجراست.

وی افزود: در این رویداد ۳۶۷ شهر از ۳۱ استان کشور برنامه‌های خود را به دبیرخانه مرکزی ارسال کردند و بیش از ۹ هزار و ۶۰۰ نفر ساعت کارگاه آموزشی در مراکز استان‌های سراسر کشور با همکاری ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری‌ها و انجمن‌های هنری و فرهنگی برگزار شد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در نامه‌ای به استاندار خراسان جنوبی، ضمن تبریک انتخاب این دو شهر در طرح شهرهای خلاق فرهنگ و هنر، خواستار همکاری مسئولان شهرستان‌های نهبندان و مود در اجرای موفق این طرح شد.

در متن نامه عباس صالحی خطاب به حمید ملانوری استاندار خراسان جنوبی آمده است: همان گونه که مستحضرید یکی از برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که با هدف تقویت بنیه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهرها در بستر ایجاد کسب و کارهای فرهنگ و هنر با مشارکت و همراهی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به مرحله اجرا رسیده است طرح شناسایی و انتخاب شهرهای خلاق فرهنگ و هنر است.

وی افزود: با عنایت به برنامه‌های ارائه شده و ظرفیت‌های بالقوه فرهنگی و هنری شهرهای شرکت کننده و داوری های تخصصی انجام شده شهرهای نهبندان ( شهر خلاق هنرهای تجسمی) و مود ( شهر خلاق صنایع دستی)  به عنوان شهرهای خلاق فرهنگ و هنر برگزیده شده‌، با تبریک این انتخاب به جنابعالی و مردم فرهنگ دوست و هنرپرور آن استان انتظار می‌رود با توجه به لزوم نهادینه شدن این طرح دستور فرمایید با قید فوریت و با همکاری و مشارکت فرمانداران و شهرداران شهرهای مورد نظر و سایر سازمانهای فرهنگی و اجتماعی مشارکت کننده در این برنامه در خصوص عملیاتی شدن برنامه ها بر اساس دستورالعمل اجرایی که به زودی به ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ها ابلاغ خواهد شد حمایت و حداکثر مساعدت ممکن را به عمل آورند.