دیوار پیشکش، خانه نا ندارد …
به گزارش «تاریخ‌ما»، زیرزمین خانه بود یا یکی از اتاق‌های طبقه همکف، هر چه که بود حلقه فیلم‌هایی از “دختر لر”، “گاو” و هر چه که پدر و مادرهامان سال‌ها قبل در سینماها با آنها خاطره داشتند را روی هم تلنبار کرده بودند… صدای مردها از طبقه بالای خانه می‌آمد و ما مبهوت حلقه‌های فیلم‌های قدیمی بودیم که هیچ نام و نشانی از استودیو، شرکت یا هر نهاد دیگری نداشتند.
شگفتی انبار کردن این همه فیلم در یک اتاق کوچک بی در و پیکر درست وسط ناف تهران یک طرف و صدای خنده‌ی مردهای غریبه از طبقه بالا آن‌هم در ظهر جمعه، ترس را آن‌قدر به جانمان انداخته بود که نفس‌مان در نمی‌آمد. با دست به یکدیگر علامت دادیم برگردیم و راهِ زیرزمین را به مسئولان سینمایی نشان دهیم.
رسیدیم، زنگ زدیم و گفتیم برای نمونه “گاو” را همراه خود داریم، خواستیم به داد آن فیلم‌ها برسند … حلقه فیلم‌هایی که شاید موزه سینما هم کمتر نسخه‌ای از آنها را داشته باشد، اما انگار خبر نداشتیم که خودِ خانه‌ی بی در و پیکر محله ولی‌آباد هم نسخه‌ای از همان قدیمی‌هاست که گذاشته‌اند خیس بخورد و پایین بریزد در تنهایی خودش…
حالا دست‌کم هفت سال از آن روز می‌گذرد و این نسخه قدیمی امروز در محله «ده ولی‌آباد» تهران است؛ جایی که خیلی‌ها از دست‌کم دو دهه قبل، منطقه‌اش را با نشانی “خانه‌ی قدیمی بدون دیوار” می‌شناسند؛ آدرسی که امروز نامی آشنا دارد، خانه‌ی منسوب به “ظهیرالاسلام” که مالک‌اش “سپهدارِ اعظم” قاجارها بوده.
پیچ‌شمیران، تقاطع خیابان‌های قائدی و «ولی‌آباد»؛ جایی‌که «محمدولی خلعتبری» معروف به «محمدولی‌خان تُنِکابُنی» پس از استبداد صغیر و فتح تهران در همان زمان که سه دوره نخست‌وزیر ایران بود و احمدشاه به او لقب «سپهدار اعظم» داد، زندگی می‌کرد؛ خانه‌ای دوقُلو با معماری کاملا مشابه، درست مقابل خود و در چند قدمی‌اش. قرینه‌ای که حالا یک قُل خود را به‌خاطر بی‌توجهی‌ها، فکرهای پرسود و درآمدزا و ساخت برج‌های بی‌قواره‌ی شهری از دست داده است.
حدود ۱۸ سال قبل کارگرهای شهرداری، دیوارهای خانه راخراب کردند و در آن مستقر شدند. تا امروز که خانه، دیگر نه تزئیناتِ خاصی دارد، نه بدنه‌ی قاجاری تقریبا سالمی. فقط مالک بنا یعنی “تامین اجتماعی” انگار پای سر پا ماندن خانه ایستاده تا شاید روزی مکانی برای برگزاری مراسم‌های تشریفات این سازمان داشته باشد.
هر چند در طول سال‌هایی که نام این خانه به زبان رسانه‌ها افتاده فقط یک جداره‌ی قاجاری به چشم می‌آید و حوضی که کبوترها را سیراب می‌کرده، اما خوشبختانه امروز بدنه‌ی اصلی خانه‌ی «سردار تنکابنی» پابرجاست و از یکی دو سال قبل زمزمه‌هایی برای مرمت‌اش شنیده می‌شود، حتی تا همین روزهای آخرسالِ قبل هم، فقط داربست‌ها مهمان خانه بودند، اما بالاخره مرمت شروع شده و این بار عزم جدی برای سرپا نگه داشتن خانه‌ی خاطرات مردم ولی‌آباد تهران وجود دارد.
البته اواسط آذرماه ۱۳۹۴، علی‌محمد سعادتی، قائم مقام وقت شهرداری منطقه ۱۲ تهران، خبر داد که «خانه نیمه مخروبه قاجاری منسوب به «ظهیرالاسلام» با پیگیری شهرداری منطقه ۱۲ و اخذ حکم قضایی برای جلوگیری از تخریب بیشتر و همچنین مناسب‌سازی محیطی شهر، مسقف خواهد شد.»
او در آن زمان اعلام کرده بود: «به دنبال مکاتبات مکرر با تامین اجتماعی و درخواست تعیین وضعیت عمارت منسوب به «ظهیرالاسلام» و نبود پاسخگویی، شهرداری به این نتیجه رسید برای حفظ و جلوگیری از تخریب بیشتر عمارت و رفع خطر برای عموم شهروندان و همچنین عدم اسکان موقت افراد کارتن‌خواب در خانه مذکور، نسبت به اخذ حکم قضایی اقدام کند. در مرحله اول شهرداری نسبت به ایجاد سقف موقت و کاذب برای جلوگیری از تخریب بیشتر عمارت ظهیرالاسلام اقدام و سپس نسبت به محصور سازی فضای پیرامونی اقدام می‌کند.»
و حالا بعد از این همه سال، وضعیت جداره‌های خانه تغییر کرده، سقف دیگری روی خانه پوشانده‌اند و پای داربست‌ها را محکم‌ترکرده‌اند، انگار مالک خانه تصمیم به ساماندهی و مرمت خانه گرفته است.
شاید بعد از این همه سال که حتی کبوترهای خانه آبی برای تشنگی‌شان نداشتند، امروز بتوانند سرپناهی ایمن برای ان فراهم کنند.
احمدرضا حشمتی، ناظر میراث فرهنگی در مرمت و ساماندهی این خانه‌ی تاریخی است که بعد سال‌ها بالاخره قرار است روی خوشی را هم ببیند.
او درباره آخرین وضعیت این خانه تاریخی که مالکیت‌اش را “تامین اجتماعی” برعهده دارد، به «تاریخ‌ما» توضیح می‌دهد: در جلساتی که در طول چند سال گذشته برای بررسی وضعیت این خانه برگزار شد؛ بیشترین بحث، مرمت بنا درست مشابه وضعیت اول آن بود، حتی دنبال عکس‌های قدیمی خانه هم رفتیم و توانستیم عکس‌هایی از دیوار قدیمی مجموعه را قبل از تخریب پیدا کنیم.
وی بازسازی عین به عین خانه را یکی از نکات تمرکز شورای فنی میراث فرهنگی می‌داند و می‌گوید: در مورد کاربری بنا نیز بعد از بررسی گزینه‌هایِ مختلفِ تبدیل فضا به مکانی برای برگزاری مراسم‌های “تشریفات” تامین اجتماعی تائید شد. کاربریِ برازنده‌ی این مکان که رفت‌وآمد زیادی نیز به آن انجام نشود، تا از تخریب‌های بعدی آن هم جلوگیری شود.
حشمتی با اشاره به راه‌اندازی کارگاهِ مرمت این بنای تاریخی در اسفند سال گذشته، اظهار می‌کند: پیمکانکار پروژه با گمانه‌زنی در فضا، تا کنون به چند سازه‌ی متفاوت رسیده است. از یک سو خوشبختانه پی‌دیوار مجموعه به دست آمد که می‌توان شکل دیوار، ابعاد متریال و عرض و جنس مصالح را به طور کامل مشخص کرد و از سوی دیگر فضاهایی مانند آب انبار، سرویس بهداشتی و تنپوشه (لوله های سفالی هستند که با اتصال و کنارهم قرار گرفتن تبدیل به لوله می‌شوند و برای عبور مسیر آب از آنها استفاده می‌شود) هایی که آب قنات را هدایت می‌کنند، به دست آمده است.
وی نخستین اولویت پس از به دست آمدن این سازه‌ها را بازسازی دیوار قدیمی محوطه می‌داند و ادامه می‌دهد: براساس براورد اولیه مرمت این بنا چیزی حدود دو سال طول می‌کشد تا طرح به صورت صد درصدی اجرائی شود.
او با تاکید بر این‌که سال گذشته برای محافظت بنا از گزند باران و نزولات آسمانی در فصل‌های بارندگی قرار شد قبل از هر کاری پوششی به وسیله داربست و پارچه برزنتی به صورت سقف کاذب روی بنا احداث شود، ادامه می‌دهد: قطعا پس از شروع عملیات مرمت و به منظور تعویض سقف طبقه دوم باید داربست جمع‌آوری شده و سقف جدید با همان متریال اصلی بازسازی و در بخش‌هایی مرمت شود.
این کارشناس مرمت با بیان این‌که این بنای تاریخی در سال ۹۲ به صورت اضطراری در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در اردیبهشت ۱۳۹۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، اظهار می‌کند: این پروژه ابتدا قرار بود توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی در قالب عامل چهارم (به صورت نماینده تام‌الاختیار سازمان تامین‌اجتماعی) این پروژه را هدایت کند، ولی قبل از عقد قرارداد با مشاور و پیمانکارِ پژوهشگاه تصمیم به خروج از این پروژه را گرفت، که از آن پس سازمان تامین اجتماعی به همراه یک بخش خصوصی و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران هدایت پروژه را به عهده گرفتیم.
وی که مشاور میراث فرهنگی در مرمت این بنای تاریخی است، ادامه می‌دهد: آن بنای تاریخی مربوط به یک دوره گزار از معماری دوره قاجار به دوره پهلوی است که سبک آن کاملا با معماری دوره قاجار متفاوت است، از سوی دیگر در عین حال یک مجموعه کوشک مشابه بناهای دوره قاجار است.
حشمتی با اشاره به تغییراتی که در طول سال‌های گذشته در این بنا ایجاد شده است، تاکید می‌کند: امیدواریم بتوانیم خطوط اصلی بنا را پیدا کنیم، هرچند قصد پاک کردن این تغییرات را نداریم، بلکه می‌خواهیم این خطوط و سلسله تغییرات آن را به صورت علمی ثبت کنیم.
این کارشناس مرمت اظهار می‌کند: فعلا در حال پیدا کردن خطوط اصلی بنا، تراز تیرها، پی‌کنی، مسیرهای جریان آب به آب‌نماها و آب‌انبارها و الحاقات هستیم و با توجه به یافت شدن ابعاد وارتفاع دیوار محوطه بازسازی آن شروع شده است که باتوجه به پیش‌رو بودن فصل بهار و تابستان امیدواریم مرمت سرعت خوبی بگیرد.
وی با بیان این‌که تاکنون حدود پنج درصد کار پیش رفته است، اضافه می‌کند: در مراحل اولیه مرمت کُند پیش می‌رود، اما پس از مدتی سرعت منطقی به خود می‌گیرد که امیدواریم امسال پوشش دو طبقه را به پایان برسانیم.
او مدت زمان قرارداد را ۱۰ ماهه اعلام می‌کند و می‌گوید: با این وجود بعید است که در این مدت کار به پایان برسد، چون در مرمت کیفیت را فدای سرعت نمی‌کنیم.
حشمتی اما از وجود فیلم‌های قدیمی در زیرزمین خانه اطلاعی ندارد و می‌گوید: در همه‌ی زمان‌هایی که به این بنا برای سرکشی و نظارت بر مرمت رفت و آمد داشته، چنین چیزی ندیده است.
در پرونده‌ی ثبت اضطراری که سال‌ها قبل برای این بنای تاریخی تهیه شد، نام پورنده را «معرفی خانه قدیمی سمیعی، خیابان هدایت» ثبت کرده و نوشته‌اند؛ ساختمانی در دو طبقه شامل زیرزمین و همکف و دارای طرحی برونگرا بوده که همه فضا در اطراف تالار مرکزی ساختمان احداث شده و نمای ساختمان آجری و گچی بوده است.
در این پرونده ثبتی ۹ صفحه‌ای که فقط دو برگه توضیحات دارد و هیچ اطلاعاتی درباره مالک بنا در ان ثبت نشده، تاکید شده حدود ۸۰ درصد بنا در سلامت است، و مخاطرات متوجه این بنا رهاشدگی و خطرات ناشی از عدم رسیدگی به موقع به ساختمان است، عواملی که معمولا باعث تخریب کامل یک بنای تاریخی می‌شود.
حتی در آن پرونده‌ی ثبتی، عملکردهای متصور آن را خانه فرهنگ محله، نمایشگاه، مهمان سرای نهادهای دولتی، شهردای ناحیه، انجمن خوشنویسان و مرکز اموزش فنی و حرفه‌ای بانوان اعلام کرده‌اند.
سمیه ایمانیان – «تاریخ‌ما»
انتهای پیام