معرفی قلمدان تاریخی به مناسبت روز گرامیداشت اهالی قلم

«جبرئیل نوکنده»  مدیرکل موزه ملی روز
جمعه در پیامی به مناسبت روز خبرنگار گفت: خبر در دل
دقیقه ها نهفته است و خبرنگار هر لحظه را به نام خود می کند.
 ۱۷ مرداد بهانه روزی برای یک تبریک است تا به اصحاب رسانه،
صاحبان اندیشه و قلم، بویژه تلاشگران انعکاس رویدادهای حوزه میراث
فرهنگی خداقوت گفته و صمیمانه از زحماتشان قدردانی کنیم.
    
معرفی اثر:قلمدان لاکی، رقم حاجی محمد  متعلق به سدۀ ۱۲ هجری
قمری (۱۱۲۲)است. اندازه این قلمدان  ۳۴×  ۶.۷× ۶ سانتی
متر و شمارۀ اثر ۴۳۷۳ است.
 قلمدان رنگ روغنی  با نقوش گل و بوته
از قبیل گل سرخ و سنبل و میخک و گل بنفشه و پرنده روی شاخه درخت
روی زمینه سیاه و دیواره  با گل و شکوفه و زنبق و میخک و
پرنده روی زمینه زرد آرایش شده است.

داخل قلمدان  سبز رنگ است. کشو قلمدان با گل و بوته  و
پرنده روی زمینه نارنجی آرایش شده است.  

نقاشی لاکی (نقاشی زیر لاکی) نوعی نقاشی آبرنگ روی
اشیای مقوایی همچون قلمدان، جلد کتاب، قاب آئینه، رحل قرآن،
جعبه ی آرایش، ورق بازی، سینی است که رویه آن با
ماده جلادهنده [لاک] پوشانیده می شود.

این اسلوب با کمابیش اختلاف، در برخی هنرهای سنتی چین، هند، ایران
و نقاط دیگر متداول بوده است. در ایران از اواخر سده یازدهم
هجری به خصوص در هنرهایی چون قلمدان نگاری رایج شد. قلمدان نگاران
به پیروی از سلیقه خریداران، بیشتر به نقاشی گل و مرغ و
فرنگی سازی می پرداختند (با این حال، قلمدان‌هایی به
شیوه ایرانی سازی نیز در دست است). در اغلب موارد،
فاصله مجالس نقاشی شده را با نقوش گیاهی، قطعات
خوشنویسی یا تذهیب می آراستند. از هنرمندان این رشته می توان
از علی اشرف و آقا نجف نام برد.

نقاشی لاکی در حقیقت از بطن نگارگری ایران بیرون آمد و میدان
عمل وسیع تر و متنوعی را در اختیار نگارگران گذاشت. بیراه نیست
که با افول و انحطاط نگارگری و کتاب آرایی ایران، نقاشی لاکی
رونق بیشتری یافت. در این نوع نقاشی، نقاش می توانست زوایای دید
دیگری را تجربه کند.

نقاشی لاکی با جلدسازی چرمی شروع شد و در طراحی روی چرم و کاغذ در
آستر بدرقه از شبکه‌بندی با بریدگی‌های توری مانند استفاده کردند.
بعدها با استفاده از خمیر کاغذ و چسب (پاپیه ماشه) و قالب‌های
چوبین، سطح شی مورد نظر را برای نقاشی زمینه سازی می کردند و در
پایان سطح نقاشی شده را با پوسته ای ضخیم از مخلوط روغن
بَزرَک، سندروس و روغن جلا می پوشاندند و نقاشی جلوه ای چون نقاشی
رنگ روغن پیدا می کرد.

از این نوع نقاشی در روی قلمدان‌ها، جلد کتاب‌ها، قاب آیینه ها،
رحل قرآن‌ها، جعبه جواهرات، درهای منقوش و حکاکی شده، قاب‌های
تخته ای، کمان‌های رزمی و تزئینی، ورق‌های بازی بهره می گرفتند.
نخستین قلمدان نگاری به سال ۱۱۰۶ه. ق و با رقم یا صاحب
الزمان از «محمد زمان محفوظ» در موزه آرمیتاژ سن
پطرزبورگ شناخته شده است.