آزاد اندیشی یک فرصت است، نه تهدید

طی بیش از دو سالی که از تولید و پخش برنامه بدون
توقف از شبکه سه سیما می‌گذرد، این برنامه سعی کرده با
محوریت پاسخگویی به شبهات روز جوانان همچنین بیانیه گام دوم
انقلاب مقام معظم رهبری با دعوت از مسؤلان رده بالای
کشور سراغ شبهاتی در خصوص نهادهای حاکمیتی و پس از آن
هم شبهات عقیدتی جوانان رفته و به نوعی سؤالات رایج در محافل
و اجتماع را در برنامه شبیه‌سازی و عینی‌سازی کند تا کارشناسان به
آنها پاسخ دهند. بدون توقف در آخرین فصل خود
دین‌گریزی را محور بحث قرار داده که
پرداختن به این موضوع و طرح شبهات آن، با وجود خط قرمزهای موجود
نیز در جای خود حائز اهمیت است.  ‌  

در هر صورت ارائه موشکافانه مباحث دینی و جسارت در طرح سؤالات
صریح و بی‌پرده در خصوص موضوعی با این درجه از اهمیت بهانه‌ای شد
خبرنگار فرهنگی ایرنا با ابراهیم
جلالیان سردبیر این برنامه گفت‌وگو کند.

جلالیان در پاسخ به این سؤال که بکارگیری این لحن صریح برای
پرداختن به موضوع دین‌گریزی که در سیما بی‌سابقه است، مشکلی
نداشت؟ گفت: از یک جهت مشکلی نبود چون برنامه تجربه
برنامه‌های چالشی را در این دو سال و اندی داشته، درست است که
موضوع چالشی و خط قرمزی بود، تجربه آن را داشتیم. اما از جهت
دیگر کار سختی بود ولی سختی نباید باعث شود انسان از
وظیفه‌ای که دارد سر باز بزند و مانع از روشنگری و پاسخ به شبهات
به جوان که دغدغه برنامه است شود. در فضای پاسخ به شبهات یکی
از شبهات اصلی پاسخ به شبهات خود دین است، از این جهت پرداختن به
شبهات دینداری سخت بود، زیرا دین یک بسته و مجموعه است و دیدگاهی
که ما درباره دین داریم همه شئون اجتماعی، سیاسی، فردی و در واقع
افراد را شامل می‌شود.

وی ادامه داد: این گستردگی و فراوانی منجر می‌شود که بتوانیم
بسته‌ای از همه موضوعات داشته باشیم، برای همین در موضوع دینداری
لازم بود ملاحظاتی را اعمال کنیم که یک بخش آن ملاحظات مربوط
به فراوانی سؤالات است. اینکه اصلا دین چیست، چه کسی دیندار
است، چرا افراد دین‌گریز شدند و چرا دین‌پذیر و عوامل و موانع این
موضوعات را بررسی کنیم. طبیعتا نظرهای موافق و مخالف آن
هم از صفر تا صد گسترده است، زیرا دیدگاه‌های مختلفی در خصوص
آن وجود دارد، این یک وجه سخت بودن آن است و وجه دیگر آن
که هر فردی که خودش را مسلمان می‌داند صاحبنظر هم
می‌داند یعنی کارشناسان ما هر کسی دانشجو، استاد، فعال فرهنگی به
هر حال در هر کاری نسبتی از کار خودش را با خدا و دین می‌سنجد و
در همان بخش برای خودش صاحبنظر است. حالا چطور باید با آنها تعامل
داشت و آنها را درک کرد هم مهم است و اینکه بشود چالش‌های آنها را
شنید و با سعه‌صدر جواب داد این هم یک سختی است.

نباید شبهه‌ای را بی‌پاسخ می‌گذاشتیم

این کارشناس فرهنگی تصریح کرد: یک سختی آن هم این بود که
نباید شبهه‌ای را بدون پاسخ می‌گذاشتیم این دغدغه جدی است که
همیشه بسته به آن نگاهی که از فرمایشات مقام معظم
رهبری گرفتیم تلاش‌مان این است هیچ شبهه‌ای را بدون
جواب نگذاریم، یعنی باید وجه روشنگری برنامه حتما بیشتر باشد
نسبت به آن شبهاتی که از جهات مختلف مطرح می‌شود. ولی به هر حال
کاملا این برنامه چالشی و پاسخ به سؤالات لازمه‌اش این است که طرح
شبهه شود، نباید از این ترس داشته باشیم که چون شبهه‌آفرینی
می‌شود طرح شبهه نکنیم، از آن طرف هم باید استادی تشریف
بیاورد که توانایی پاسخگویی را داشته باشند و ما تلاش کردیم به
این سمت برویم.

جلالیان در خصوص اینکه «چرا درمورد دین‌گریزی از دو
میهمان برای بررسی یک موضوع استفاده کردید» تصریح کرد: در این
برنامه با حضور حجت‌الاسلام ناصر رفیعی که
یک منبری شهیر باسواد و تحصیلکرده در زمینه‌های قرآن و علوم و
حدیث هستند و حجت‌الاسلام علی رضائیان هم که در
زمینه‌های حکمت اسلامی و فلسفه کارشناس هستند از دو دیدگاه عقل و
نقل به این موضوع پرداختیم، یعنی نقل که شامل قرآن و حدیث می‌شود
توسط رفیعی پاسخ داده شد، از رضائیان هم از این
جهت استفاده کردیم که اولا جوان‌تر بودند، دوما توانایی شنیدن با
سعه صدر شبهات را داشتند و با روی باز با جوانان برخورد می‌کردند.
چون خودشان هم جوان هستند مشکلات آنها را لمس می‌کردند و از جنبه
عقلی و نگاه حکمت اسلامی پاسخگو بودند، در نگاه دینی از دو راه
عقل و نقل می‌توانیم مباحث را پاسخ دهیم و هر کدام نسبت به
توانایی پاسخ به سؤالات را داشتند.

وی در خصوص اینکه تا چه حد کارشناسان در اقناع جوانان موفق بودند،
اظهار داشت: در برنامه رضائیان اتفاقی افتاد و چند تن
از مخاطبان در طول برنامه اذعان کردند قانع شدند، سخنرانان و
مبلغان باید بنشینند با جوان‌ها گفت‌وگو کنند. در واقع اتفاق
خوبی که می‌افتد و افتاد زنده شدن فطرت درونی و پاک جوان‌ها بود،
وقتی به جوان کامل توضیح داده شد خدا کیست و
انسان دنبال یک بی‌نهایت زیبا و بدون نقص است و او برای همه
زمان‌هاست و باید از او دستور گرفت و زمانی آن قابل پذیرش است که
محبت ایجاد شود، آن اتفاق مبارک می‌افتد و ایشان از این مدل
توانستند استفاده کنند تا شعله‌های فطرت و محبت به دین را در
جوان‌ها برانگیزانند.

سردبیر بدون توقف در پاسخ به این سؤال که شبهات مطرح شده در
برنامه حرکت روی خط قرمزهاست، آیا طرح سؤالات از قبل با سردبیر
هماهنگ می‌شود نیز عنوان کرد: از آنجا که حتما هر برنامه خط
سیری دارد موضوع اصلی مشخص است. هر موضوعی هم سر فصل مهمی
دارد، در هر برنامه پیشنهادی که داشتیم این بود که فراوانی شبهات
و خط سیر ارائه مباحث را سنجیدیم، در جلساتی که با استاد محترم
داشتیم به این نتیجه رسیدیم در سه محور می‌توانیم مباحث را ارائه
کنیم؛ چرا دین ۱۴۰۰ سال پیش در قرن حاضر باید جوابگو باشد،
محدودیت‌ها  در دین جوابش چیست و راه ارتباط با خدا چگونه
حاصل می‌شود، بعد اینکه در این سه محور چه سؤالاتی مطرح می‌شود،
اما جلوی دورین نمی‌گوییم این را بگو یا نه. 

وی افزود: ولی وقتی کارشناسان و جوانان ذیل برنامه با من مشورت
می‌کنند، قطعا سردبیر مشورت‌های خودش را می‌دهد اما این به این
معنا نیست که این را بگو یا این را نگو و طبیعتا تلاش می‌شود
مباحث  آزادانه با رعایت عرف و اخلاق در چارچوب‌های صدا
و سیما مطرح شود و این میسر نشده جز با حمایت مدیران شبکه یعنی
اگر مدیران شبکه حمایت نمی‌کردند ما بتوانیم شبهات را با این
صراحت و با این خط قرمرهای مهمی که سال‌ها بوده مطرح کنیم، ما هم
این جسارت را نداشتیم و ساخت برنامه‌ای با این ویژگی‌ها میسر
نبود.

همراه‌کردن جوانان دگراندیش با برنامه

جلالیان در پاسخ به این سؤال که برخی معتقدند کارشناسان گاهی از
پاسخگویی به سؤالات جسورانه و صریح کارشناسان جا
می‌مانند، تصریح کرد: لزوما نمی‌توانم ادعا
کنم همه سؤالات را پاسخ گفتیم. تلاش کردیم و
اگر سراغ فردی رفتیم که در یک بخش توانایی داشته دیدیم
اتفاقی که خواستیم صورت نگرفته، تلاش برنامه‌سازی ما این
بود که چون آن ایدئولوژی برای ما مهم بوده و اینکه آن
توانایی در روشنگری ذهن جوان برای ما مطرح بوده تلاش کردیم به
سمتی برویم و از افرادی استفاده کنیم که نقص افراد قبلی را
بپوشانند، ضمن اینکه هر دو بزرگوار در یک مدل خاص ارائه مباحث
تسلط داشتند، آقای رفیعی منبری بوده و تخصص‌شان قرآن و حدیث است،
اما رضائیان از دیدگاه مباحث عقلی در واقع حکمت اسلامی با جوانان
صحبت کردند، ضمن اینکه با همان روش بنای‌شان را بر روی بیدار کردن
محبت در دل جوانان و عشق و علاقه و آن توجه به فطرت هر فرد
گذاشتند که به نظرم موفق هم بودند. 

وی در پاسخ به این سؤال که آیا این برنامه توانسته در جذب
جوانان دگراندیش جامعه هم موفق باشد، یادآور شد: به
نظرم از این جهت که مخاطبی را در برنامه داشته باشیم که حالا خودش
مثلا در موضوع دینداری یا مثلا موسیقی به نتیجه رسیده، برایش
برنامه ساختن خیلی کار سختی نیست، چون خودش به این نتیجه رسیده که
باید دیندار بود، اما قسمت مهم ماجرا همراه کردن جوانان دگراندیش
با برنامه است؛ زیرا اصلا شاید برخی برنامه‌ها را نگاه نکنند
و اعتماد نداشته باشند یا نگاه مخالف داشته باشند. یا در خصوص
موضوع مورد نظر جواب‌های قانع‌کننده‌ای نشنیدند، تلاش شده آنها را
همراه کند، باید در این زمینه بیشتر فعال شویم، در عصر فضای مجازی
و رسانه‌های گسترده باید تلاش کنیم اول مخاطب جذب کنیم
و بعد ارائه تحلیل محتوای مهم است. البته باید جذب مخاطب هم
به روش صحیح انجام بگیرد، چون هدف وسیله را توجیه نمی‌کند، با این
رویکرد و نگاه باید جذب مخاطب کنیم، با این رویکرد معتقدیم قشری
که برخی به اشتباه نام آن را دگراندیش گذاشتند باید جذب شوند و
این صداها باید شنیده شود.

جلالیان خاطرنشان کرد: ضمن اینکه ما تلاش‌مان یک گام در برداشتن
تحقق کرسی‌های آزاداندیشی است به عنوان دغدغه جدی رهبر
انقلاب است. البته این کرسی‌ها باید در دانشگاه برگزار شود،
اما صداو سیما هم دانشگاه است. باید به این سمت برویم که
اولا نظرها و صداهای مختلف در فضاهای رسمی کشور شنیده
شود و بعد ما از آن طرف معتقد به ارائه جهان‌بینی
جامع هستیم، این فرصت ارائه نظر مخالف فرصت را برای
ارائه جهان‌بینی جامع ما فراهم می‌کند. کرسی‌های آزاد اندیشی
فرصتی را فراهم می‌آورد که نظر مختلف ارائه شده و بعد تبیین
نظر مخالف فرصتی را برای ارائه نظر جامع جهان‌بینی ما فراهم
می‌کند که این هم فرصتی برای ماست، در واقع آزاد اندیشی یک
فرصت است نه تهدید.