زبانِ بی‌زبانیِ مولانا؛ سهل و ممتنع
امروز، هشتم مهرماه روز بزرگداشتِ مولانا جلال‌الدین محمد
بلخی است و همین امر بهانه‌ای شد تا با توفیق
ه.سبحانی که شاید در حدود شصت‌سال باشد که درباره
این شاعر و عارف قرن هفتم پژوهش می‌کند، گفت‌وگو کنیم.
این مولاناپژوه معتقد است: مولانا جلال‌الدین محمد بلخی از آن
شخصیت‌هایی در سپهر فرهنگی است که نظیر ندارد و آثاری هم که از
خود بر جای گذاشته شبیه دیگر آثار ادبیات فارسی نیست. و این همه
به عظمت وجود او برمی‌گردد. عظمتی که منبع و مرجعش، اندیشه است؛
مفاهیمی که او روی آنها تمرکز کرده و مورد توجه قرار داده، کشف
اوست و او آنها را با ساده‌ترین زبان بیان کرده و همین سادگی و
همه‌فهم بودن هم او را محبوب قلوب جهان فارسی‌زبان و حتی غیر
فارسی‌زبان کرده است. او برای این سادگی به تمثیل متوسل شده که
نمونه‌اش نیست.
این استاد زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: سادگی سروده‌های مولانا
چنان است که می‌شود به آسانی فهمش کرد ولی عمق معنی را نیز باید
دریافت و به‌نوعی می‌توان گفت سهل و ممتنع است. مثنوی مانند یک
منشور است که در رنگ‌های مختلف رخ‌نمون می‌کند و خودِ من هربار که
می‌خوانم برایم تازگی دارد و این تازگی است که جذابش می‌کند؛
چنان‌که حتی نمی‌دانم چندبار خواندمش اما هنوز و همچنان میل دارم
که بخوانمش. به‌قول روانشاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب در
اثر سرّ نی، زبانِ مولانا، زبانِ بی‌زبانی است.
مولانا متعلق به همه بشریت است
این استاد ادبیات فارسی همچنین بیان کرد: مزار مولانا در قونیه
است و این میزان از توجه را باید مدیون پادشاهان عثمانی بود
و حالا کار به جایی رسیده که در هفته عُرس، از بیش از هفتاد کشور
جهان، زائر به آنجا می‌رود. البته می‌دانم خودِ قونوی‌ها چندان
علاقه‌ای به مولانا ندارند و تنها سودآوریِ مادیِ ناشی از حضور
گردشگران و زائران برایشان اهمیت دارد. اگرچه برای آنهایی که به
مولانا عشق می‌ورزند، آنجا «کعبة‌العشاق» است؛ که جامی سرود:
«کعبة‌العشاق باشد این مقام/ هر که ناقص آمد اینجا شد تمام».
سبحانی خاطرنشان ساخت: البته فراموش نکنیم، مصادره به مطلوب
مولانا، محصول بی‌توجهی خودِ ماست که در روزگاری، کسانی آمدند و
گفتند که او شاعر و سُنّی‌مذهب هم هست. همین هم شد که ما عرصه را
خالی کردیم و دیگران صاحبش شدند هرچند باید بدانیم مولانا،
چهره‌ای جهان‌شمول است و با این اتفاقات، مولانا متعلق به کشوری و
دولتی نمی‌شود. مولانا به همه بشریت تعلق دارد.
توفیق هاشم پور سبحانی از استادان معاصر در
زمینهٔ زبان و ادبیات فارسی متولد ۱۳۱۷ در تبریز پس از کسب
کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران به ترکیه سفر کرد و
مدرک دکترای رشتهٔ عربی و فارسی را از دانشگاه استانبول اخذ
کرد. او از اعضای انجمن آثار و مفاخر فرهنگی است.
ترجمه او با عنوان مولانا جلال الدین، زندگانی، فلسفه، آثار
گزیده‌ای از آنها در دورهٔ سوم کتاب سال جمهوری اسلامی
ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب
سال برگزیده شد.