عید فطر جشن پیروزی خودشناسی و خودسازیست
سایت «تاریخ ما» – گروه استان‌ها: ماه رمضان ماه بندگی و عبودیت به پایان رسید و دست‌هایی که یک ماه با چشمانی اشک‌بار و لبریز از امید رو به آسمان بلند شد و با التماس «الهی العفو الهی العفو» به درگاهش سردادند، پر می‌شود از نور امید و نامه‌ای که به دست مبارک ولی‌عصر (عج) مهرشده و سرنوشتی نیکو برایشان رقم خورده است، حالا بندگان این عید را به دلیل بازگشت به فطرت پاک انسانی به برکت یک ماه عبادت خالصانه، جشنی شادانه می‌گیرند، در راستای شناخت ابعاد مختلف این عید بزرگ خبرنگار «تاریخ ما» با دکتر سید محمد فقیه سبزواری، مدرس حدیث شناسی در حوزه و دانشگاه و دین‌پژوه به گفت‌وگو پرداخت.
واژه «عید» به چه معنا و مفهومی است؟
کلمه عید، برآمده از ریشه «عَود» به معنای بازگشت است. در واقع باید گفت که عید، به معنی هر بار تکرار شدن، پاسداشت و بزرگداشت خاطره یا واقعه و یا مراسم و سنت‌هایی است که رنگ و عطر و طعم شادمانی، مسرت، نشاط جسمی، ذهنی و روانی داشته باشد.
چرا به «عید فطر» عید بازگشت به فطرت و سرشت خویش می‌گویند؟
«بازگشت به فطرت»، در حقیقت، یادآوری آیین‌هایی است که انسان را به تمامیت انسانیت سوق می‌دهد و چون انسان به‌صورت طبیعی غافل، فراموش‌کار و اهل تسامح است، روزهایی خاص و ماه‌هایی خاص به عنوان تلنگر و زنگ بیدار باش و آماده‌باش و نماد تعیین‌شده تا مسلمانان با انجام اعمال خاص، خود را پیوسته در چشمه‌سار و رود زلال و جاری و جوشان و خروشان معرفت الهی و فضیلت‌های انسانی شست‌وشو دهند. در حقیقت، مجموعه اعیاد اسلامی، فرصت‌های مقرری هستند تا مسلمانان به گذشته خود بیندیشند و در همین فرصت، کوله‌بارهای معنوی را برای ادامه حرکت تا ایستگاه بعدی که عید سال بعد باشد، آماده کنند. بازگشت و دوباره آمدن و تجدید دوره‌ای و بازسازی سالانه سنت‌هایی پسندیده از نظر عقل و عرف و اجماع؛ و بر مبنای فرمان‌های الهی را عید می‌گویند که البته منظور ما از تعریف واژه عید، مرتبط با اعیاد اسلامی، مانند قربان و غدیر و جمعه و فطر هستند.
آیا برگزاری مراسم اعیاد محلی ریشه تاریخی و فلسفی خاصی به صورت منطقه‌ای، ملی، قومی، دینی و مذهبی دارد؟
در بعد مادی، هزاران سال است که کشاورزان مناطق مختلف جهان، در وقت خاصی از سال، مثلاً پس از برداشت گندم، برداشت برنج، چیدن انگور، انار و بعضی محصولات کشاورزی پایه‌ای و حیاتی، دورهم جمع می‌شوند و اقدام به برگزاری آیین‌هایی شادمانه می‌کنند.
این همایش‌ها، نوعی عید و محملی برای مفاهیمی خاص است. قدردانی از همکاری‌های مشترکی که اهالی منطقه در کشت و داشت و برداشت داشته‌اند. برآورد میزان تلاشی که داشته‌اند و مقایسه با میزان برداشتی که داشته‌اند و بررسی کاستی‌ها و قصورات و تقصیرات برای بهسازی روش‌های گذشته خود و افزایش همکاری برای افزایش محصول و افزایش کیفیت محصول، به اشتراک گذاشتن تجربه‌های خود، در همین جشن‌های مرتبط با برخی فرآورده‌های کشاورزی، انسان رابطه خود با محیط و طبیعت را بهبود می‌بخشد. با بذر و نهال و آب و زمین، اندیشمندانه‌تر و مهربانانه‌تر برخورد می‌کند و به‌طورکلی رابطه خود را با طبیعت، اساسی‌تر از گذشته، اصلاح می‌کند
از همه مهم‌تر، سپاسگزاری از خالق نعمت‌ها و شکر گروهی به خاطر توفیقی که خداوند به عوامل انسانی داده و برکت و وسعتی که به آب و زمین و بذر و نهال و شکوفه و گل و میوه داده است و پی آمد اجرای همه سنت‌ها، دور ریختن حقد و نقار و بخل و حسد و خصومت و عداوت؛ و رویکرد عقلانی و منطقی به سلم و صلح و دوستی و محبت و مهربانی و همیاری و هم‌اندیشی و همکاری‌های وسیع تراست.
در اعمال عبادی هم چنین است. برگزاری اعمال و آداب و مناسک و رسوم و سنت‌های مشترک و خاص به‌صورت گروهی در مواعد و مواعید ویژه، کمک می‌کند به تحکیم مبانی ارتباط بندگان با خالق خودشان، بهینه‌سازی ارتباط انسان با خود، بهترسازی روابط خود با سایر بندگان و اصلاح روابط خود با محیط زیست و طبیعت.
مفهوم و فلسفه «عید فطر» را به‌صورت خاص چیست؟
فلسفه تمام احکام عبادی، خودسازی و چنگ زدن به ریسمان الهی و گسترش رابطه عمیق با معبود و خالق و خداوند کریم است.
روزه، نعمتی الهی در قالب عبادت است. عبادتی که منتهی به خودسازی انسان می‌شود. البته روزه واقعی با رعایت تمام شرایطش. اگر این خودسازی تحقق پیدا کند و متبلور و متجلی شود، روزه‌دار به جایگاهی بلند و والا می‌رسد که تمام موانع و حجاب‌های نادانی و خودخواهی و خودبینی و هواپرستی؛ و همه رادع ها و مانع‌های ضد فطرت؛ و دشمن سرشت پاک انسان، از مسیر فطرت کنار می‌روند و در همین هنگامه است که انسان مسلمان به طبیعت و سرشت نخستین و بی‌آلایش خود بازمی‌گردد. فطرت صاف و زلالی که از نهاد و ذات وجودش، فوران می‌کند.
عید خودسازی واقعی چه نشانه‌هایی دارد؟
پاسخ این پرسش در آیه ۳۰ سوره مبارکه روم داده‌شده و خداوند می‌فرمایند:
«فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ»
اگر در طول ماه مبارک رمضان، با رعایت تمام اصول و فروع احکام روزه‌داری، به خودسازی رسیده باشیم پیروز میدان نبرد میان فطرت پاک و دشمنان فطرت هستیم. نشانه پیروزی و موفقیت و غالب شدن هم این است که تحول و انقلاب ژرف و عظیمی در روزه‌دار واقعی، پدیدار و نمایان می‌شود. چون روزه‌داری، مقوله‌ای دینی بوده و دین، موضوعی فطری به شمار می‌رود، به همین دلیل، خداوند صریحاً، در قرآن کریم، معرفت الهی و دین را موضوعی برآمده از فطرت اعلام می‌کند. ترجمه آیه ۳۰ از سوره روم، اشاره به همین معنا دارد.
«ای پیامبر! روی خود را متوجه آیین خالص پروردگار کن، این فطرتی است که خداوند انسان‌ها را بر آن آفریده، دگرگونی در آفرینش خدا نیست.»
به تاریخ زندگی ملل مختلف از قدیم‌الایام، حتی ادوار پیش از تاریخ وقتی مراجعه می‌کنیم، به این حقیقت بزرگ می‌رسیم که در تمام ملت‌ها، در همه دوره‌ها، خداباوری و مذهب باوری وجود داشته و این بررسی و کاوش تاریخی، حکایت و نشان از این حقیقت دارد که ایمان به‌حق، فطری است و لاینفک از شعور و عقل و روح آدمی است.
با این وصف، اگر ما، در سایه برکت‌ها و نعمت‌های ماه عظیم الشان و مبارک رمضان، به مرحله پیوستن به فطرت پاک و نخستین خود برسیم، حتی همان روز نخست ماه رمضان نیز برای ما عید است.
مهم‌ترین نکته در زمینه عید فطر این است که عید فطر، روز شادمانی و شکرگزاری به خاطر پیروزی برای خودشناسی و خودسازی و روز یادبود تنظیم دوره‌ای سالانه و مجدد روابط صحیح «خود با خود»، «خود با خدا»، «خود با دیگر انسان‌ها» و «خود با طبیعت و محیط» است که اگر به کمال واقعی نرسد و در مرحله و مرتبه‌ای قرار نگیرد که نامش را «عید فطرت» و «خودسازی» بگذاریم، اعیاد دیگر هم بی‌حاصل و بی‌فایده هستند و به کمال نخواهند رسید. اعیادی همانند قربان که روز شادمانی و جشن ایثار و از خود گذشتن است و یا عید غدیر که یاد روز ولایت و امامت است و یا عید هفتگی مسلمانان یعنی جمعه که آثار به سزایی در رجوع به خویشتن خویش دارد و همین بازگشت، نقش تولید وحدت و همدلی و هم‌اندیشی و همیاری بین مسلمانان را به عهده دارد
بنابراین، اگر به عید فطر از نگرگاهی که سزاوار این روز بزرگ است نگاه کنیم و ارزش‌های آن را واکاوی کنیم و در مسیری با جدّ و جهد و خودسازی قرار گیریم که به فطرت نخستین و پاک خویش عطف شویم، «عید فطرت» شکل خواهد گرفت و هر روز ما، عید خواهد بود.
تازه ترین اخبار میراث فرهنگی ایران و جهان را در تاریخ ما دنبال کنید.
برچیده از سایت مهر