اهمیت تشخیص مصداقی صلح و جنگ
وی در این یادداشت که روز یکشنبه در اختیار ایرنا قرار داد،
خاطرنشان کرد: آنچه که در چهل سال گذشته دیدیم و تجربه کردیم
، چه در زمان امام و چه در زمان رهبری ، مسئولین درجه یک در این
مورد برابر شرایط و مقتضیات زمان و به گونه مدبرانه ، معقول و
منطقی عمل کردند. حتی رهبری در مورد برجام تصریح کردند : «بنده به
برجام ایراد دارم منتهی این ایراد به طرف مقابل است ، ایراد به
عناصر خودمان نیست ، عناصر خودمان زحمت خودشان را کشیدند و همان
قدر که می توانستند کار کردند.» (۳ / ۶ / ۱۳۹۵ )
متن کامل یادداشت به شرح زیر است:
آنچه که روشن است در اسلام ، هم صلح داریم و هم جنگ. لیکن مهم این
است که از نظر مصداقی درست تشخیص بدهیم کجا باید صلح کرد و کجا
جنگ؟ همان طوری که امام حسین جنگ کرد و امام حسن علیهما
السلام صلح. اگر در زمان یک دیگر بودند حتما بر عکس عمل می کردند.
خود رسول خدا (ص) ده ها جنگ و غزوه داشت ، اما
در ماجرای « حدیبیه» بنابر مصالحی صلح را انتخاب
نمود.
پیامبر( ص) در عهدنامه حدیبیه در واقع به خاطر رسیدن
به مصالح اهم از سه اصول مهم و مسلم اسلامی به طور موقت چشم
پوشید و عقب نشینی کرد، یعنی به عبارتی اهم و مهم فرمود از
یک موضوع مهم به خاطر یک موضوع اهمِ دیگر دست
برداشت که توضیحش به شرح زیر است: .
۱ – هنگام انعقاد ، امیرمومنان علی (علیه السلام) منشی متن
بود . پیامبر به ایشان فرمود که در آغاز کلمه ی « بسم الله الرحمن
الرحیم » بنویسد . اما سهیل بن عمرو نماینده ی مشرکان گفت : ما
خدای رحمان و رحیم را نمی شناسیم ، باید « باسمک اللهم » بنویسید
که خدای مشرکان است. حضرت قبول کرد علی به دستور پیامبر ،
باسمک اللهم نوشت .
۲ – بعد خواست در متن صلحنامه اسم مبارک پیامبر را به عنوان
« محمد رسول الله » آورد ، سهیل گفت : ما تو را به عنوان فرستاده
ی خدا قبول نداریم . بلکه تو فقط محمد پسر عبدالله هستی . باز به
دستور پیامبر ، در متن قرارداد ، « محمد بن عبدالله » جایگزین
«محمد رسول الله » گردید! تا اینجا رسول خدا (ص) در ظاهر از
دو رکن اصول دین ، یعنی توحید و نبوت عقب نشینی کرد و به دشمن
امتیاز داد . از این استفاده می شود وقتی مصالح اسلام و مسلمین به
خطر افتد می توان از خط قرمزها و اصول به صورت موقت
عبور کرد حتی اگر آن خط قرمز و اصل ، توحید و نبوت باشند.
لیکن در تشخیص مصداق باید حسابی دقت کرد و هوشیار شد و از دشمن
بازی نخورد.
۳ – علاوه در مرحله بعد ، در بند دوم صلحنامه نیز نوشته شد :
هرگاه فرد یا افرادی از قریش به مسلمانان پیوستند ، پیامبر موظف
است آنها را به مشرکان تحویل دهد ، اما اگر فردی از مسلمانان به
قریش پناهنده شد ، مسلمانان حق استرداد او را ندارند . این هم
امتیاز سومی بود که از جانب رهبر مسلمانان به مشرکان داده شد و در
ظاهر با اصل «الاسلام یَعلو و لا یُعلی علیه» منافات داشت
.
جالب است در این هنگام خبر آوردند که ابو جندل پسر سهیل به لشکر
اسلام پیوسته و مسلمان شده است .سهیل خطاب به پیامبر گفت که این
اولین مورد است و باید به آن عمل کنید . حضرت ابو جندل را
به پدرش تحویل داد . او فریاد کرد و از پیامبر یاری طلبید ، اما
حضرت ابوجندل را دلداری داد و توصیه فرمود که به خاطر اسلام و
مسلمانان این مصائب و مشکلات را متحمل شود .
دو نکته دیگر در اینجا هست . اول این که تعدادی از تندرو های آن
زمان به این اقدام پیامبر اعتراض کردند و پیامبر را به امتیاز
دادن به دشمن و تحقیر مسلمانان متهم ساختند . دوم این که این صلح
و به ظاهر عقب نشینی ، فواید بسیار زیادی به دنبال داشت که
نظیرش دیده نشد چنان که امام صادق علیه السلام در اهمیت آن فرمود
: «هیچ حادثه ای در زمان پیامبر پربرکت تر از صلح حدیبیه
نبود».
پس اصل صلح و جنگ را نباید انکار کرد . مهم تشخیص درست آن
است. در زمان حضرت امام راحل با این که ایشان در ماجرای کشتار
حجاج خانه خدا فرمود: اگر ما از صدام ، مساله قدس و همه
دشمنان بگذریم نمی توانیم از مساله حجاز و آل سعود بگذریم
ولی همین امام سه سال بعد ارتباط با عربستان را
پذیرفتند.
در جنگ خلیج فارس وقتی صدام اعلان جنگ با اسراییل کرد
تعدادی از اصولگرایان و اصلاح‌طلبان می گفتند که ما سوار تانک می
شویم و در کنار صدام با اسراییل می جنگیم و
نزدیک بود از وی بازی بخورند اما رهبری و رییس جمهور وقت
اعلام بی طرفی کردند. چنان که در ماجرای برجام ، تاکید رهبری بر «
نرمش قهرمانانه» نیز از همین باب و تشخیص درستی بود.
آنچه که در چهل سال گذشته دیدیم و تجربه کردیم ، چه در زمان امام
و چه در زمان رهبری ، مسئولین درجه یک در این مورد برابر
شرایط و مقتضیات زمان و به گونه مدبرانه ، معقول و منطقی
عمل کردند. حتی رهبری در مورد برجام تصریح کردند : «بنده به برجام
ایراد دارم منتهی این ایراد به طرف مقابل است ، ایراد به عناصر
خودمان نیست ، عناصر خودمان زحمت خودشان را کشیدند و همان
قدر که می توانستند کار کردند.» (۳ / ۶ / ۱۳۹۵ )
بنابر این اگر امروز در میان مسئولان درجه یک کسی صحبت از
صلح زد معنایش این نیست که می خواهد خود و کشورش را تسلیم دشمن
بکند ، اندکی انصاف داشته و آزادمرد باشیم. این روزها
هم می گذرد اما فردای سختی در پیش داریم.
* نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم