هنوز روزی به نام مفاخر هنر اسلامی در تقویم ملی نداریم

مهدی محمدزاده در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا
گفت: امیدوار هستیم هنر اسلامی تحول لازم را در دوره معاصر به‌دست
آورده و بخشی از سبک زندگی امروزی شود. زیرا اگرچه روزی جهانی به
آن اختصاص یافته اما هنوز در تقویم ملی ما، هیچ‌روزی به نام مفاخر
هنر اسلامی مانند کمال‌الدین بهزاد، هنرمند شهیر عصر تیموری و یا
سلطان محمد تبریز، نقاش بی‌بدیل عصر صفوی در تقویم و یا حتی
خیابان‌های مهمی در پایتخت نامگذاری نشده است درحالی‌که آثار
معماری، نقاشی، نساجی، دست‌بافته‌ها، کاشی‌کاری، معماری و
کتاب‌آرایی، نمونه‌های حیرت انگیزی از هنر اسلامی ایران، در
عالی‌ترین گنجینه‌های موزه‌های بزرگ جهان هستند.

وی افزود: یکی از وجوه بسیار مهم اسلام، هنرِ آن است. تمدن اسلامی
به‌جز متن دین، وجوه اجتماعی دیگری هم دارد که یکی از آنها، هنر
اسلامی است. متن دین اسلام یعنی قرآن برخلاف متن تورات، مشخصا
درباره ترویج زیبایی و حتی در مواردی ترویج فعالیت‌های هنری سخن
می‌راند. هرچند برخی از مستشرقان به‌خاطر شناخت ناکافی، معتقدند
نظریه هنری در قرآن وجود ندارد و قرآن درباره هنرها سکوت کرده
است، اما یکی از طولانی‌ترین سوره های قرآن، سوره شعرا است و
نظریه قرآن درباره هنر در این سوره بیان شده است.

در تاریخ ظهور اسلام و نزول قرآن، صورت هنریِ غالب و رایج، شعر
است و قرآن از عالی‌ترین هنر آن عصر یاد کرده و ذیل سوره شعرا
نظریه هنری خود را بیان می­ کند. هیچ‌شکی در این نیست که تمدن
اسلامی پیرو همین نگرش قرآنی و بعد سنت نبوی و رفتارهای ائمه،
تمدن هنریِ بسیار غنی‌ای ارائه کرده است. براین‌اساس، در اتمام
ادوار، یکی از درخشان‌ترین ابعاد اجتماعی اسلام، هنر اسلامی
بوده است.

او ادامه داد: نحوه آموزش هنر در جامعه ایرانی، استاد-شاگردی بوده
و مکتب‌خانه‌ها، علیرغم آموزش علوم، آموزش هنری نداشته
اند. در آستانه ورود به دوران معاصر،  وقتی
مکتب‌خانه‌ها با مدارس نوین آموزشی جایگزین شدند، باز هم جایی
برای هنر تعیین نشد. آموزش نظام‌مند و آکادمیک هنر در ایران توسط
غربی‌ها بنیان‌گذاری شد. فرانسوی‌ها دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه
تهران را به‌عنوان نخستین نهاد آکادمیک آموزش هنر، دقیقا بر الگوی
مدرسه هنرهای زیبای پاریس، در ایران ایجاد کردند.

وی افزود: هم ساختار سازمانی و هم محتوای دروس، مبتنی بر نگرش
غربی نهاده شد و هنرهای اسلامی و حتی بومیِ خودِ ایران، در این
فضای آکادمیک محلی از اعراب نداشت. غربی‌ها طی قرون اخیر، تعریف
معاصری از هنر به جامعه ایرانی و دیگر کشورهای اسلامی ارائه کردند
و متأسفانه جهان اسلام در برخورد با جهان مدرن و پذیرش مختصات
جدید هنر منفعلانه برخورد کرد.

این استاد دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز همچنین افزود: به
مرور،  با تاسیس مدارس هنری دیگری که قرار بود به هنرهای
ایرانی-اسلامی -البته با رویکردهای سنتی- بپردازند  و بخش
کوچکی از صورت‌های هنری بومی، ذیل هنرهای سنتی و صنایع دستی، در
این مدارس آموزش داده شدند، اما نگاه فرودستی به این هنرها هرروز
در مقابل هنرهای غربی پا گرفته و توسعه یافته در دانشگاه‌ها بیشتر
می‌شد.

وی افزود: پس از انقلاب اسلامی، بحث هویت ایرانی-اسلامی به یکی از
گفتمان‌های هنری تبدیل شد. با این وجود بیش از دو دهه زمان برد تا
۲۲ سال پیش، دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز به همین نیت تاسیس شود.
در دو دهه گذشته در کنار فعالیت‌های دانشگاهی در حوزه هنرهای
اسلامی، برنامه‌ها و رخدادهای ملی و جهانی هم، به نیت همگانی‌سازی
گفتمان های هنر اسلامی در حال برگزاری است. یکی از مهم‌ترینِ
آنها، «جشنواره بین‌المللی خلاقیت و نوآوری تبریز در هنرهای
اسلامی» است که با مشارکت هنرمندانی از ۵۰ کشور جهان برگزار
می‌شود و پنجمین دوره آن، اردیبهشت سال آینده، در تبریز برگزار
خواهد شد.

محمدزاده ادامه داد: تاسیس دانشگاه هنرهای اسلامی – ایرانی استاد
محمود فرشچیان در تهران یکی از نتایج مهم همین گفتمان‌سازی‌های
دهه گذشته است. امروزه رشته‌های مرتبط با حوزه هنرهای اسلامی
به‌غیر از دانشگاه تخصصی هنر اسلامی تبریز، در تعدادی از
دانشگاه‌های دیگر کشور، مثل هنر اصفهان، تربیت مدرس، هنر تهران،
دانشگاه بیرجند، دانشگاه اردبیل و غیره تدریس می‌شود. اگرچه این
حرکت دیر آغاز شده ولی شتاب توسعه آن امیدبخش است.

گفتنی است در چهلمین اجلاس عمومی سازمان علمی آم.وزشی ملل متحد
(یونسکو) که نوامبر ۲۰۱۹، در مقر این سازمان در شهر پاریس، پایتخت
فرانسه، برگزار شد، هجدهم نوامبرِ هرسال، روز جهانی «هنر اسلامی»
انتخاب شد.