خیرات مهربانی با یک لبخند تا «جیرجیرونی و هومبابایی»

سایت «تاریخ ما»، گروه استان ها – فاطمه کازرونی: کدام کلمه می‌تواند زیبایی ماهی را توصیف کند که از محبت و مهربانی بندگان در حق یکدیگر سرشار است، گویی آبشار سر ریز نعمات الهی در این ماه روح انسان‌ها نیز را تلطیف می‌کند به نوعی که کمترین مهربانی نیز زمانی که از پرده افکار ذهن عبور می‌کند در قلب انسان تلالو رنگین کمانی به جای می‌گذارد و امواج لبخندهایی که این روزها بی دلیل در کوچه و خیابان، اتوبوس، مترو و تاکسی دریافت می‌کنیم گویی تا عمق روح انسان نفوذ می‌کند.

رسمی که سوار بر امواج تکنولوژی نیز زنده مانده است

این گونه است که گرچه در ظاهر برخی رسوم قدیمی مانند کوبیدن درب همسایه در سحرهای ماه رمضان جای خود را به تکنولوژی سپرده است اما به نوعی دیگر هنوز ادامه دارد، هنوز هستند افرادی که به ناچار به تنهایی شب‌ها و روزهای ماه رمضان را سپری می‌کنند و این گونه است که رسم بیدار کردن هم‌نوعان برای جا نماندن از سحری، هنوز بر روی امواج موبایل زنده مانده است تا همین مهربانی‌های کوچک به این باورمان برساند که رسم مهربانی هیچ‌گاه در میان فریاد گوش‌خراش تکنولوژی گم نمی‌شود.

حس لطیف نیمه شب‌های ماه رمضان با صدای آسمانی مناجات‌خوان‌ها

البته بیدار کردن سنتی هم‌نوعان برای سحری هنوز که هنوز است در برخی کوچه باغ‌های قدیمی استان پهناور اصفهان جریان دارد به نوعی که برخی افراد خود را ملزم می‌دانند به رسم پدران و اجداد خود هنگام سحر از میان کوچه‌ها عبور و با خواندن مناجات مردم را از وقت سحر آگاه کنند، صدای جادویی مناجات‌خوان‌ها در میان سکوت بی بدیل روستاها آنچنان زیبا است که آرزو می‌کنی که ای کاش در گذر زمان هیچ نوع از امواج مدرنیسم و تکنولوژی نتواند پا روی آهنگین این حنجره‌های طلایی بگذارد، مگر چه عیب دارد در کنار تکنولوژی این رسوم زیبا را نیز احیاء کنیم، نه فقط به منظور بیدار شدن برای خوردن سحری بلکه برای حس لطیف معنوی که در نیمه شب‌های ماه رمضان با صدای آسمانی مناجات‌خوان در قلب کوچه‌ها، روح انسان‌ها را نوازش خواهد کرد.

کوبیدن بر طبل به نشانه پایان زمان سحری به همراه بسیاری از رسومی که شاید ماندگاری آنها باورنکردنی باشد از جمله رسوم قدیمی است که در روستاهای کهن شهر کاشان هنوز دست یافتنی است و گویی انسان را در این ماه به سفری چندروزه به دیار هفت هزار ساله تمدن ایران فرا می‌خواند.

کلوخ‌اندازان و استقبال از ماه نورانی رمضان

در همین ارتباط کارشناس مردم‌شناسی میراث‌فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار «تاریخ ما» در ارتباط با رسوم کاشی‌ها در ماه رمضان آیین هومبابائی را از آداب مردم برخی نقاط شهر کاشان برشمرد که در فهرست آثار میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است و بیان داشت: این رسم از شب سوم ماه مبارک رمضان تا نیمه ماه برگزار می‌شود و به آیین «شب نیمه» نیز معروف است.

عباس تراب زاده تاکید کرد: مطابق این رسم نوجوانان در هر محله در گروه‌های ۵ تا ۱۵ نفری گروه‌بندی شده و یک فرد خوش صدا به عنوان خواننده و یک نفر به عنوان صندوق‌دار انتخاب می‌شوند، این افراد پس از افطار به شکل دسته‌جمعی با خواندن اشعاری ویژه به درب خانه‌ها می‌روند و بقیه افراد گروه نیز با خواندن اشعاری در جواب تک‌خوان، وی را همراهی می‌کنند.

کارشناس مردم شناسی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان با اشاره به اینکه این رسم در روستاهای برزک، نوش آباد، جوشقان قالی همچنان متداول است، تاکید کرد: به طور معمول صاحب‌خانه با اعتقاد به سنت انفاق در مبارک رمضان موارد نقدی و یا غیرنقدی مانند قند، نان، چای، خشکبار (بیشتر در گذشته) به این گروه‌ها اهداء می‌کند.

وی با بیان اینکه نوجوانان آخر شب‌ها این پول‌ها را میان خود تقسیم می‌کنند، ابراز داشت: این رسم در قدیم بیشتر به منظور تشویق و ترغیب نوجوانان و کودکان به روزه گرفتن و بهره‌مندی از این ماه شکل گرفته است.

آیین نخل‌گردانی کاشی‌ها در شب ۲۱ رمضان

وی با بیان اینکه برگزاری سه شب احیاء و عزاداری برای امام علی (ع) در شهر کاشان همانند دیگر نقاط کشور انجام می‌شود، تاکید کرد: در شب ۲۱ رمضان آیین نخل‌گردانی در برخی روستاهای اطراف کاشان مانند نیاسر، برزک و غیره برگزار می‌شود.

جشن‌های مفصل و آیین حنابندان در شب بیست و هفتم رمضان

کارشناس مردم شناسی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان با اشاره به آداب شهرستان کاشان در شب بیست و هفتم ماه رمضان گفت: مطابق اعتقادات مردم در این شب قاتل امام علی (ع) به مجازات رسیده است، بر این اساس جشن‌های مفصل و آیین حنابندان در این روز انجام می‌شده و غذای مخصوص این روز نیز کله پاچه بوده است.

سنت رصد ماه پیش از حلول ماه مبارک رمضان

شاید رسمی که کمتر به آن توجه می شود سنت دیدن ماه پیش از حلول ماه مبارک رمضان و یا عید فطر است به نوعی که کمتر خانواده‌ای در اصفهان هست که از قدیم بر این رسم پایبند نبوده باشد؛ بدین ترتیب اهالی خانواده غروب‌ شب‌های آخر ماه شعبان و رمضان بر روی پشت بام به رصد ماه می‌پرداختند.

امروزه نیز اصفهان یکی از شهرهایی است که بیشترین علاقه‌مندان علم نجوم را داشته و در زمان اعلام حلول ماه گروه‌های رصدی اصفهان از فعال‌ترین گروه‌های اعزامی هستند، همچنین رسم دیدن ماه نیز هنوز در میان خانواده‌های اصفهانی به ویژه جوانان شاید در قالبی نوین‌تر و به شکل علاقه‌مندی به رصد تنها قمر زمین با تلسکوپ در مراکز نجوم جلوه دارد.

نذر گوشت و خواروبار برای نیازمندان و گلریزان برای آزادی زندانیان

کمک به نیازمندان در شب‌های رمضان و برگزاری مراسم گلریزان‌های متعدد توسط نهادها و خیریه‌های استان از رسومی است که نام اصفهان را در کشور تجلی بخشیده است.

بدین ترتیب رسم نذری‌ دادن مواد غذایی مختلف به ویژه در قالب گوشت و خواروبار در میان اصفهانی‌ها به عنوان شهری که بیشترین مراکز خیریه کشور را با رویکردهای متنوع دارد در کنار گلریزان برای آزادی زندانیان جایگاه خاصی دارد.

رسم سفره امام حسن (ع) همچون دیگر شهرهای کشور در آستانه سالروز میلاد امام حسن مجتبی (ع)، در برخی نانوایی‌های نصف‌جهان برگزار می‌شود و مردم هزینه نان‌ها را تقبل می کنند، همچنین نان‌های نذری پخت شده علاوه بر مردم عادی در میان افراد نیازمند و مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها توزیع می‌شود.

حفظ رسوم کهن ماه رمضان در مناطقی از شرق اصفهان

در این میان بسیاری از رسوم ماه رمضان امروز در ذهن مردم جایگاه خرافه و یا کهنه یافته است و به همین دلیل در گذر زمان جایگاه خود را از دست داده‌اند اما برخی رسوم کهن هنوز در مناطقی از شرق اصفهان دیده می‌شود.

از جمله این رسوم «جیرجیرونی» است که سال گذشته در دستجرد جرقویه ثبت شد و امسال نیز پرونده ثبت آن در روستای حسن آباد در دست اقدام توسط میراث فرهنگی است.

کارشناس ثبت آثار میراث فرهنگی اصفهان در این ارتباط به مهر اظهار داشت: برخی این آیین را برگرفته از مذهب شیعه می‌دانند که قدمت آن به قرن سه و چهار برمی‌گردد و در شهری مانند یزد نیز آیینی همانند آن برگزار می‌شود.

آداب جیرجیرونی چگونه اجرا می‌شود

فهیمه زرگر در توضیح آداب «جیرجیرونی» گفت: مردم این منطقه معتقدند شیاطینی که در ماه مبارک رمضان به بند کشیده شده‌اند در این شب آزاد می‌شوند و بر این اساس مردم با نذر و خیرات خود را از شر آنها حفظ می‌کنند.

وی با بیان اینکه بر این اساس تقسیم کاری انجام شده و زنان و مردان در این روز پیش از غروب آفتاب به اجرای مراسم خاص می‌پردازند، افزود: آنها معتقدند هر فردی در دل خود دانه‌های بهشتی دارد که شیاطین به دنبال آن هستند و بر این اساس در این روز با تکرار کلمه «بسم‌الله» بر وجود خود، جانداران و وسایل با ارزش، وجود خود را متبرک و از شر شیطان در امان نگه می‌دارند.

پخت «چانه برکتی» که یک سال مهمان سفره‌های نان است

کارشناس ثبت آثار میراث فرهنگی اصفهان با بیان اینکه همچنین تمام زنان دستجرد جرقویه در این روز نان می‌پزنند، تاکید کرد: زنان در پخت این نان‌ها حتما از سیاه دانه استفاده و چند نان را به عنوان چانه برکت زیر سفر و پارچه نان قرار داده و بخشی از آن را به منظور حفظ برکت تا سال بعد نگه می‌دارند.

وی ادامه داد: پس از غروب آفتاب نیز مردان پس از اذان مغرب در دسته‌های ۵ تا ۱۰ تایی به درب خانه‌هایی می روند که پسر مجرد دارند و با خواندن اشعاری برای آنها آرزوی ازدواج با زنی نیکوسرشت را کرده و هدیه‌ای نیز از طرف صاحبخانه مانند نقل، نبات و شیرینی دریافت می‌کنند.

بسیاری از سنت‌های ماه رمضان در سرتاسر استان اصفهان ناشناخته هستند

زرگر با بیان اینکه بسیاری از سنت‌های ماه رمضان در سرتاسر استان اصفهان وجود دارد که ناشناخته هستند، گفت: برای ثبت این آثار به عنوان میراث ناملموس نیازمند معرفی توسط یکی از سکنه هستیم تا تحت نظارت میراث‌فرهنگی مراحل ثبت این آیین‌ها طی شود.

برگزاری مراسم‌های افطاری مختصر تا مفصل در مساجد در ماه رمضان، افطاری دادن به خویشاوندان، برگزاری جلسات دعا و مناجات به ویژه ابوحمزه، شب زنده‌داری تا سحر، بیداری پیش از سحر برای مناجات، برگزاری جلسات مختلف جزء خوانی قرائت قرآن در مساجد و حسینیه‌های اصفهان و منازل از سنت‌های مهم اصفهانی‌ها در ماه میهمانی خداست.

ضرورت ثبت غذاهای منحصر به فرد اصفهانی

شهر اصفهان غذاهای مشهور و مقوی دارد که امروز تنها توسط اصفهانی‌های اصیل به ویژه در رمضان پخت می‌شود به نوعی که مردم کوچ کرده از دیگر شهرستان‌های استان به خوبی از نحوه پخت یا نام آن اطلاع ندارد، غذاهایی مانند شله بریان زیره، یخنی ترش، ماش و قمری و غیره که پخت اغلب آنها به دلیل استفاده از مواد مختلف، سخت و گاه هزینه بر است و به نظر می‌رسد ثبت آنها نیازمند اقدام جدی از سوی میراث فرهنگی است.

برخلاف برخی تصورات بریانی معروف‌ترین غذای اصفهان برای گردشگران، به دلیل سنگین بودن جایی در برنامه غذایی ماه رمضان مردم این شهر ندارد و حلیم بادمجان و آش شله قمکار و خورشت ماست غذای ویژه رمضان در اصفهان است که به شکل روزانه پخت می‌شود و به طور معمول سر سفره‌ افطاری خودنمایی می‌کند.

جلوه خاص شب‌های قدر در اصفهان

در سرتاسر استان شب‌های قدر و ایام عزاداری مولای متقیان با شور خاصی برگزار می‌شود و کمتر خانواده اصفهانی است که برای گذراندن این شب‌ها در امامزادگان یا مساجد اصفهان حضور پیدا نکند.

در شب عید فطر به طور معمول در برخی مساجد شهر اصفهان مطابق با روایت احیای شب عید فطر برگزار می‌شود و مردم پس از آن راهی خواندن نماز عید فطر به شکل دسته‌جمعی می‌شوند.

در این عید زیبای مسلمانان، اصفهانی ها همانند دیگر مردم کشور به دید و بازدید و تبریک یک ماه روزه‌داری به یکدیگر می‌پردازند و به طور معمول روزه‌داران سال اولی هدایایی از پدر و مادر و اقوام دریافت می‌کنند.