عدم فرهنگ‌سازی و بی‌توجهی دولت؛ صنعت اسباب‌بازی نداریم
به گزارش خبرنگار «تاریخ ما»، محسن حموله، مدیر کل سرگرمی‌های سازنده و بازی‌های رایانه‌ای و سرپرست دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی، درباره عدم فرهنگ‌سازی و بی‌توجهی رسانه‌ها نسبت صنعت اسباب‌بازی می‌گوید و معتقد است، از دلایل شکل نگرفتن «صنعت اسباب‌بازی» عدم توجه دولت، سازمان و نهادهای مرتبط و جدی گرفته نشدن اسباب‌بازی به عنوان یک صنعت و حامل فرهنگی در سال‌های گذشته است. همچنین او از موانع تولیدات داخلی در بخش اسباب‌بازی به مواردی چون قاچاق و در درجه دوم عدم نظارت دقیق در گمرک و واردات می‌داند. این گفتگوی محسن حموله با خبرنگار «تاریخ ما» است:
زمانی‌که از صنعت حرف می‌زنیم منظورمان ساختار و چرخه‌ای منسجم است که شامل ساماندهی تولید، توزیع، ترویج، فروش، بازار و… می‌شود. به این معنا آیا تولید و عرضه اسباب‌بازی در کشور ما به یک «صنعت» و «تجارت» منسجم و سازماندهی‌شده تبدیل شده است یا هنوز با آن موقعیت فاصله داریم؟
نخستین گام برای دستیابی به صنعت منسجم اسباب‌بازی رونق و گسترش تولیدات داخلی اسباب‌بازی است که با توجه به آمار پرونده‌های متقاضی ثبت و تولید در دبیرخانه شورای نظارت که هر ماه در حال افزایش است، می‌توان چشم‌انداز امیدوار کننده‌ای را ترسیم کرد ما در مسیر ایجاد صنعت قرار داریم؛ ولی هنوز با مولفه‌های صنعتی شدن فاصله داریم، تولید، توزیع، ترویج، فروش و بازار از فاکتوری به نام تیراژ و حجم تبعیت می‌کنند که هنوز به آن دست نیافته‌ایم.
اگر صنایع اسباب‌بازی در آن معنای منسجم به صنعت تبدیل شده است، چه موانعی باعث شده که شاهد شرایط مطلوب تاثیرگذاری بر بازار، همچنین مخاطبان از تولیدکنندگان اسباب‌بازی در داخل را کشور شاهد نباشیم؟
همانطور که اشاره شد، چون ساز و کار ارتباط میان طراح، سرمایه‌گذار، تولیدکننده و مصرف‌کننده براساس تیراژ بالا شکل نگرفته و موج رسانه‌ای حاصل از این ارتباط ایجاد نشده است، به همین علت هنوز شاهد تاثیرگذاری مطلوب بر بازار نیستیم.
با توجه به تمام حرف و حدیث‌ها که هنوز «صنعت منسجم اسباب‌بازی» پا نگرفته است و اگر هم در این مسیر حرکت کردیم اما با ایده‌آل‌ها فاصله داریم، چه موانعی باعث آن بوده است؟
عدم توجه دولت، سازمان و نهادهای مرتبط و جدی گرفته نشدن اسباب‌بازی به عنوان یک صنعت و حامل فرهنگی در سال‌های گذشته است. همچنین عدم فرهنگ‌سازی، توجه ناکافی رسانه‌ها و رسانه ملی، عدم پشتیبانی مالی از سوی بانک و موسسات مالی و اعتباری و قرار ندادن سرمایه کافی در اختیار تولید کنندگان از جمله موانع مهم به شمار می‌روند.
در هر صنعتی نقش اصناف مختلف که با آن صنعت مرتبط هستند از اهمیت بالایی برخوردار است. اصناف متفاوت صنایع اسباب‌بازی در کشور ما در چه وضعیتی قرار دارند؟ وضعیت حقوق و تکالیفشان در دل این زنجیره چگونه تعیین می‌شود و تا چه حد توانسته‌اند در پیشبرد این حوزه به انسجام و بازدهی لازم برسند؟
صنف‌های مختلف بخشی از زمان و ظرفیت خود را صرف صنعت اسباب‌بازی کرده‌اند که البته این کافی نیست و گاهی بعضا هزینه‌ها را نیز افزایش می‌دهند و ارتباط کاملی بین آنها شکل نگرفته است و به سازوکار تولید صنعت اسباب‌بازی آسیب می‌زند. اصناف در هر نوع فعالیت و رسته کاری که باشند موظف به پشتیبانی، حمایت از صنف خود، پی‌گیری مطالبات قانونی، رسیدگی به شکایات، ایجاد هماهنگی و وحدت رویه، میان اعضا تعیین و تصویب قوانین حمایتی هستند؛ اما این امور نیز در صنف مربوط به صنعت اسباب‌بازی دیده نشده است و البته هنگامی که صنف اسباب‌بازی در میان چندین صنف متعدد و غیر مرتبط دیگر و زیر مجموعه اتحادیه خرازی‌فروشان و یا نایلون و پلاستیک قرار می‌گیرد، انتظاری جز این نمی شود داشت.
برای تولید کالاهایی نظیر اسباب‌بازی که فارغ از ابعاد تجاری و صنعتی، دارای وجوه تربیتی و فرهنگی هستند و بر مخاطبان تاثیرات تربیتی دارند، نیازمند سازوکاری هستیم که با آنها این تولیدات را با ایده‌های علمی و تخصصی تربیتی و فرهنگی همخوان کنیم. آیا در بخش تولید اسباب‌بازی در کشور اتاق‌های فکری تخصصی اعم از روانشناسان، جامعه‌شناسان و متخصصان تربیت و… ایجاد شده است که این انطباق را مدیریت کنند و تاثیرات روانی، تربیتی، فرهنگی، جامعه‌شناختی و… اسباب‌بازی‌های تولید داخل را مدیریت کنند؟
اسباب‌بازی‌ها دارای کارکردهای آموزشی، تربیتی، تفریحی، فرهنگی و فکری هستند و بهتر است که اسباب‌بازی‌ها و سرگرمی‌ها از منظر روان‌شناسی، تربیتی و حتی جامعه شناسی ارزیابی شوند. در حال حاضر در کمیسیون‌های بررسی اسباب‌بازی تعدادی از کارشناسان با تجربه صنعت اسباب‌بازی که در زمینه‌های مختلف فرهنگی، تربیتی و آموزشی صاحب نظر هستند، اسباب‌بازی‌ها را بررسی می‌کنند. ما در کشورمان مفاهیم بسیار زیادی در حوزه فرهنگی داریم که قابل انتقال از طریق اسباب‌بازی هستند. مفاهیمی چون مذهب، تربیت، اسطوره، تاریخ و… ولی مشکل اینجاست که مترجم‌هایی برای تبدیل این مفاهیم به محصول، تربیت نشده‌اند به همین دلیل خیلی از افراد سعی در تبدیل مستقیم مفهوم به محصول دارند که نتیجه بخش نیست. باید افرادی فرهیخته در این حوزه تربیت شوند که زبان مخاطب را بشناسند و با مفاهیم اصیل هم آشنا باشند. دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی چندین سال است که به دنبال ایجاد رشته طراحی اسباب‌بازی در مقطع کارشناسی ارشد است و برای این کار مصوبه از شورای گسترش وزارت علوم را اخذ کرده و هماهنگی‌هایی با دانشگاه الزهرا صورت گرفته که امیدواریم، این موضوع سریع‌تر توسط دانشگاه پی‌گیری و انجام شود. قطعا افرادی که در این رشته تخصص پیدا کنند به جریان این صنعت رونق بهتری خواهند بخشید.
بسیاری از اسباب‌بازی‌های تولید داخل خوشبختانه از کیفیت خوب استانداردی برخوردارند، اما به نظر می‌رسد به دلیل عدم مدیریت مناسب در ترویج یا تبلیغ این کالاها، نتوانسته‌ایم بازار و فرایند تقاضا و مصرف را از آن خود کنیم. دیدگاه شما در این زمینه چیست و فرایند عرضه و توزیع و ترویج این کالاها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
کیفیت محصولات اسباب‌بازی‌های داخلی در مقایسه با محصولات چینی به مراتب بهتر و ارزنده‌تر است؛ اما در تیراژ و شمارگان اسباب‌بازی، امکان رقابت با تولیدکنندگان خارجی را نداریم و در توزیع نیز هنوز از شیوه‌ها و متد سنتی بهره می‌بریم؛ افزون بر این نیازمند فرهنگ‌سازی و معرفی اسباب‌بازی‌های داخلی با بهره‌گیری از امکان‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای هستیم تا در مخاطبان ایجاد اعتماد کنیم که محصول داخلی مناسب خرید است. همچنین با امکان دستیابی به قیمت مناسب از طریق افزایش تیراژ و خریدار، قیمت اسباب‌بازی را با توان خرید خانواده‌ها هماهنگ کنیم تا در سبد خرید خانوار بگنجد. البته استاندارد اسباب‌بازی از سال ۸۱ اجباری و الزامی است و سازمان ملی استاندارد می‌بایست برای اسباب‌بازی‌های وارداتی و تولید داخل اقدامات و نظارت کافی را داشته باشد.
برای تقویت صنعت ملی و بومی، شدیدا نیازمند مدیریت واردات و صادرات کالاهای مرتبط با آن صنعت هستیم. تا چه حد سیاست‌های وارداتی و صادراتی اسباب‌بازی در کشور هماهنگ با هدف تقویت و رشد این صنعت است و تا چه حد واردات غیرقانونی و بی‌ضابطه یا منفعت‌طلبانه دلال‌ها به این تولیدات و صنایع آسیب رسانده است؟
تولید داخلی سال‌هاست با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند که یکی از عامل‌های آن قاچاق و در درجه دوم عدم نظارت دقیق در گمرک و واردات است. مقابله با قاچاق یکی از مواری است که باید توسط ستاد مبارزه با قاچاق کالا که متولی این امر است پی‌گیری شود و همه دستگاه‌های موثر در این زمینه باید همکاری لازم را با بخش‌های اجرایی کشور داشته باشند تا کم‌کم مجالی برای عرضه و نمایاندن محصول مرغوب و با کیفیت داخلی فراهم شود؛ افزون بر این باید به دنبال معرفی و عرضه محصولات داخلی در نمایشگاه‌ها بازارهای اسباب‌بازی بین‌المللی باشیم که در این بخش نیز گام‌هایی برداشته شده است و تمهیداتی نیز برای حضور شرکت‌های تولید کننده داخلی فراهم شده است. در ادامه، لازم است به سازوکار ارزیابی اسباب‌بازی‌های وارداتی و همچنین تولیدی در دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی اشاره داشته باشم. دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی در سال ۱۳۷۷ بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در محل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مستقر شده است آیین‌نامه اجرایی این شورا در سال ۱۳۷۸ توسط شورای فرهنگ عمومی تدوین و ابلاغ شده است. شورای نظارت بر اسباب‌بازی وظایفی از جمله ساماندهی موضوع اسباب‌بازی از طریق حمایت، هدایت و نظارت در طراحی و ساخت واردات و توزیع اسباب‌بازی کودکان، تدوین آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل و ضوابط، مقررات، سیاست‌ها و خط مشی‌های ناظر بر حمایت، هدایت و طراحی، ساخت، واردات و صادرات و توزیع اسباب‌بازی و جلوگیری از فعالیت‌های خارج از ضابطه با هماهنگی نهادی متولی را دارد. در این شورا نمایندگان وزارت‌خانه‌های آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، صنعت معدن تجارت، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، علوم و تحقیقات و فن‌آوری، صداوسیما و اتحادیه نایلون و پلاستیک عضو هستند و ریاست این شورا بر عهده مدیرعامل کانون است. در خصوص واردات اسباب‌بازی شورای نظارت بر اسباب‌بازی می‌بایست برای ورود اقلام وارداتی از طریق گمرک بعد از بررسی رای فرهنگی خود را اعلام کند مسیرهای غیرقانونی که بعضا قاچاق محسوب می‌شوند می‌بایست توسط ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز کنترل و نظارت شود ولی از مبادی قانونی شورای نظارت بر اسباب‌بازی از سال ۱۳۸۱ تا پایان سال ۱۳۹۶ تعداد ۳۶۲۱۹ پرونده واردات را بررسی و صدور رای داده است که این تعداد پرونده ۳۳۳/۹۸۹ نمونه اسباب‌بازی بررسی شده است و تعداد ۳۴۱/۹۸۰ عدد مورد قبول و مجوز ورود داده شده تعداد ۱۹۰۳ عدد مشروط رای داده شده بعد از رفع مشکل مجوز ورود پیدا کرده و تعداد ۷۰۹۲ عدد اسباب‌بازی هم از ورود آن جلوگیری شده است.
در بخش صادرات اسباب‌بازی در سال گذشته طبق اعلام وزارت صنعت معدن و تجارت قریب به ۱۵ میلیون دلار انجام شده است. در حال حاضر با توجه به نوسانات نرخ ارز برخی از تولید کنندگان با همکاری و تعامل با برخی از وارد کنندگان اقدام به صادرات اسباب‌بازی نموده اند و این روند رو به رشد است.
با توجه به این موضوع که اسباب‌بازی در کشور اتحادیه مستقل ندارد بعضا ما شاهد مشکلاتی در این حوزه هستیم. چون امورات اسباب‌بازی‌های وارداتی را اتحادیه خرازی‌ها انجام می‌دهند و کارهای اسباب‌بازی‌های تولید داخل بر عهده اتحادیه نایلون و پلاستیک است. نبود یک اتحادیه باعث بروز عدم هماهنگی‌های کاری شده و چه بسا اسباب‌بازی‌هایی که مشمول این دو اتحادیه نمی‌باشند؛ همانند اسباب‌بازی‌های پارچه‌ای، کاغذی و…
آمار اسباب‌بازی‌ها در شورای نظارت بر اسباب‌بازی ازسال ۱۳۸۱ تا پایان سال ۱۳۹۶ در کمیسیون ثبت طرح و صدور مجوز تعداد ۲۸۶۴ گواهی‌نامه ثبت اسباب‌بازی صادر کرده است و از سال ۱۳۹۱ تا پایان سال ۱۳۹۶ تعداد ۵۹۱ مجوز تولید اسباب‌بازی صادر شده است.
شورای نظارت بر اسباب‌بازی از سال ۹۱ طرح هولوگرام اسباب‌بازی ایرانی را نیز انجام داده است و این هولوگرام شناسنامه اسباب‌بازی است و خانواده ها بر اساس شماره درج شده بر روی این هولوگرام می‌توانند از اطلاعات این اسباب‌بازی از طریق سامانه ۳۰۰۰۷۴۰۱۰ آگاه شوند. این سامانه علاوه بر ارایه شناسنامه اسباب‌بازی‌های ایرانی برای خانواده‌ها به عنوان یک مرجع قابل قبول آماری در حوزه اسباب‌بازی است در این سامانه تعداد ۱۴۶ واژه تعریف شده، که با ارسال عدد و یا کلمه مخاطب نسبت به اطلاعات درخواست خود آگاه می‌شود.
نسبت صنایع و تولیدات اسباب‌بازی با بحث‌های حمایتی و مدیریت دولتی از یک‌سو و بحث خصوصی‌سازی از سوی دیگر چیست؟ در مدیریت این صنایع تا چه حد دولت و تا چه حد بخش خصوصی دخیل بوده است؟ آسیب‌های این دو مدیریت از نظر شما چیست و توصیه‌های‌تان برای تن دادن به مدیریت دولتی یا خصوصی را ذکر کنید؟
در هر کشوری که سیاست‌های اصلاح ساختاری در پیش گرفته می‌شود، به امر خصوصی‌سازی باید بها داده شود چرا که این سیاست‌ها دارای سه محور اساسی آزادسازی، ثبات اقتصادی در سطح کلان و خصوصی‌سازی است و موفقیت در اصلاح ساختار اقتصادی، منوط به اجرای تداوم این سه رکن است. در این میان خصوصی‌سازی مهمترین نقش را در تعیین سرعت اجرا ایفا می‌کند.
همانطور که بیان شده تشکیل یک اتحادیه مستقل با توجه به مصوبه شورای نظارت بر اسباب‌بازی تاکنون علیرغم پیگیری‌های شورا نتیجه در بر نداشته است بنابراین در سال گذشته با هماهنگی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی دو انجمن در حوزه اسباب‌بازی مجوز فعالیت گرفته‌اند، انجمن تولید کنندگان اسباب‌بازی ایران که مجوز کشوری دارد و در حال عضوگیری است و در این مدت کوتاه، اقدامات بسیار خوبی هم انجام داده و دومین انجمن فروشندگان اسباب‌بازی و پولیش استان تهران است که بیشتر مربوط به واردکنندگان اسباب‌بازی است. قطعا واگذاری امورات تخصصی در این حوزه به این دو انجمن نتایج و ثمرات بسیار خوبی در بر خواهد داشت. به اعتقاد من، هر چه تصدی‌گری در این حوزه را از بخش دولتی کم کنیم و کارها و امورات صنفی را به افراد همان بخش واگذار کنیم، قطعا نتایج بهتری صورت می‌گیرد.
امسال بنا داریم جشنواره ملی اسباب‌بازی را با تعامل این انجمن‌ها برنامه‌ریزی و برگزار کنیم. قطعا وقتی افراد این حوزه مسئولیت این کار را عهده‌دار شوند با توجه به آگاهی بیشتر و تجارب کاری می‌توانند موثرتر باشند.
وقتی صنایع و تولیدات اسباب‌بازی در داخل را با تولیدات مشابه در کشورهای پیشرفته و صنعتی مقایسه می‌کنیم، به نظر می‌رسد در آن کشورها یک راهبرد و استراتژی فرهنگی و تربیتی بسیار غنی وجود دارد که از رهگذر تولیدات متنوع اسباب‌بازی به بچه‌ها منتقل می‌شود؛ به اعتقاد بسیاری از کارشناسان خود آن کشورها بسیاری از این تاثیرات تربیتی و فرهنگی، جنبه‌های مخرب و ضداخلاقی دارند و گویی تبدیل به ابزاری برای مقابله فرهنگی با دیگر کشورها شده‌اند! اما گویی در ایران اصلا به این وجوه راهبردی در تولید این کالاها توجهی نمی‌شود و تولیدکنندگان عموما و صرفا منافع تجاری و سودآوری صنعتی را مد نظر دارند. نظر شما در این‌باره چیست و فکر می‌کنید منشاء این بی‌توجهی از کجاست؟
در جاهای دیگر دنیا، اول یک مفهوم کلی خلق می‌شود که این مفهوم مسیر طولانی را از فرهنگ و سنت‌ها به سمت تولید محصول طی می‌کند و قبل از این‌که محصولی تولید شود، خروجی‌های دیگری مانند ادبیات و آموزش از مفهوم اولیه تولید می‌شود.
تولید محصول آخرین فرایند ایجاد یک مفهوم کلی است که در ایران این فرایند معکوس است اول محصول تولید می‌شود و بعد به ابعاد دیگر آن پرداخته می‌شود و بعضا اصلا به ابعاد دیگر آن پرداخته نمی‌شود.
تازه ترین اخبار میراث فرهنگی ایران و جهان را در تاریخ ما دنبال کنید.
برچیده از سایت مهر