خودساخته و به آتش دست يافته و در هنر پيشرفت كرده است؛ در عصر نوسنگي، كشاورزي، اهلي كردن حيوانات، بافندگي، كوزه‌گري، خانه‌سازي، تهية وسايل حمل و نقل، و پزشكي پيدا شده، و انسان، به صورت قطعي، خواجه و فرمانرواي كرة زمين گرديده است. تمام شالوده‌هايي كه بايد تمدن آينده بر روي آن بنا شود در آن عصر طرحريزي شده، و همه چيز براي روي كارآمدن تمدن آماده گرديده؛ تنها نقيصه‌اي كه مانده شايد استعمال فلزات و خطنويسي و پيدايش دولت و حكومت بوده است. از آن لحظه به بعد، به محض آنكه انسان وسيله‌اي به دست آورد كه با آن بتواند افكار خود را تثبيت كند و دانسته‌هاي خود را محفوظ نگاه دارد و، به اين ترتيب، آنها را بي‌اشكال از نسلي به نسل ديگر منتقل سازد، چهرة تمدن آشكار گرديد.

iii – مرحلة انتقال از ماقبل تاريخ به تاريخ

1. پيدايش فلزات

مس – مفرغ- آهن

آيا انسان چه وقت و چگونه استفاده از فلزات را آغاز كرد؟ در اينجا يك بار ديگر بايد به جهل خود اعتراف كنيم؛ تنها چيزي كه به گمان مي‌توان گفت آن است كه اين عمل بر حسب تصادف صورت گرفته، و چون آثار قديميتري در دست نيست بايد گفت كه اين حادثه مقارن اواخر عصر نوسنگي بوده است. اگر تاريخ آخر عصر نوسنگي را 4000 سال قبل از ميلاد تصور كنيم، درخواهيم يافت كه از عصر فلزات (كه در عين حال همان عصر خطنويسي و تمدن است) تاكنون يك دورة كوتاه شش هزار ساله در دنبال عصر سنگ واقع مي‌شود كه لااقل عمر آن چهل هزار سال است؛ و خود آن در پي دوران طويلي است كه زندگي انسان بر روي زمين آغاز گشته، و در حدود يك ميليون سال است. اينك بخوبي معلوم مي‌شود موضوعي كه در اين كتاب مورد بحث ماست چه تاريخ كوتاهي دارد.

قديميترين فلزي كه مورد استفادة انسان قرار گرفته مس است. اين فلز را در آبسراهاي روبنهاوزن سويس (تقريباً مربوط به 6000 سال قبل از ميلاد)، در بين‌النهرين (مربوط به 4500 سال قبل از ميلاد)، در مقابر بداري مصر (تقريباً 4000 سال قبل از ميلاد)، در خرابه‌هاي اور جنوب عراق (تقريباً 3100 سال قبل از ميلاد)، در آثار «تپه‌سازان» امريكاي شمالي (كه تاريخ آن را نمي‌توان معين كرد)، يافته‌اند. ابتداي عصر فلزات، آن وقت