11- دين

خدايان آسماني- خورشيد خدا- گياه خدايان- جانور خدايان- خدايان روابط جنسي- خدايان بشري- اوزيريس- ايسيس و هوروس- خرده خدايان- كاهنان- عقيدة خلود- مرده‌نامه- اعترافات منفي- سحر- فساد

دين در مصر بالاي همه چيز و پايين همه چيز بود. دين، در هر يك از مراحل، و به هر شكل از اشكال آن، از توتم تا فلسفة الاهي و علم لاهوت، در آن سرزمين وجود داشت و اثر آن در ادبيات و شكل حكومت و هنر، و هر چيز ديگر جز اخلاق، آشكار بود. نه تنها مظاهر دين در مصر حالت تنوع داشت، بلكه اين تجليات به شكل شگفت‌انگيزي فراوان و زياد بود؛ جز سرزمينهاي روم و هند، در هيچ جاي ديگر جهان به اندازة مصر خدايان متعدد وجود نداشته است. تحقيق و مطالعة احوال مردم مصر، بلكه در احوال افراد انسان، بدون تحقيق در خداياني كه مي‌پرستيده‌اند امكان‌پذير نخواهد بود.

فرد مصري مي‌گفت كه آغاز آفرينش از آسمان شده؛ اين آسمان و رود نيل پيوسته بزرگترين رب‌النوع او به شمار مي‌رفت. به اعتقاد وي، اجرام عجيب آسماني تنها جسم نبوده، بلكه صورت خارجي ارواح بزرگ خدايان صاحب اراده‌اي را نمايش مي‌داده‌اند، و اين اراده‌ها كه پيوسته با يكديگر هماهنگي نداشته، سبب پيدايش اين همه حركات پيچيده و متغير فلكي شده است. خود آسمان، به نظر مصريان قديم، همچون گنبدي بوده است كه در فضاي بيكران آن ماده گاوي به نام الاهة حاتحور جاي داشته، و زمين در زير پاهاي او قرار مي‌گرفته، و ده هزار ستاره شكم او را مي‌پوشانيده است. چون اساطير و خدايان از ناحيه‌اي به ناحية ديگر تغيير شكل مي‌دادند، عقيدة ديگر آن بوده كه آسمان خدايي به نام سيبو است كه بملايمت بر روي زمين، كه الاهه‌اي به نام نويت است، دراز كشيده و، از همسري اين دو خداي عظيم‌الجثه، همه چيز در اين دنيا به وجود آمده است. ديگر ازمعتقدات ايشان آن بود كه صور فلكي و ستارگان ممكن است خداياني باشند، و از جمله چنان تصور مي‌كردند كه ساحو و سوپديت (يعني دو ستارة جبار وشعري) دو خداي عظيم‌الجثه بوده‌اند؛ ساحو هر روز سه بار، به صورت منظم، خدايان ديگر را مي‌خورده است. گاهي چنان اتفاق مي‌افتد كه يكي از اين خدايان بزرگ جثة ماه را مي‌خورد، ولي اين كار زياد طول نمي‌كشد، زيرا دعاي مردم، وخشم خدايان ديگر، آن شكمپرست ماهخواره را ناچار مي‌سازد كه قي كند و ماه را دوباره از درون شكم بيرون اندازد. تودة مردم مصر خسوف ماه را به اين گونه تعبير مي‌كردند.

ماه يكي ازخدايان، شايد كهنه‌ترين خدايي بود كه در مصر مورد پرستش بود؛ ولي،

‌