در پايان كار، به زمين خواهد خورد؛ حتي در آن صورت هم كه اين نظريه برپاية فريب بنا شده باشد، بايد گفت كه فريب و خطاي عقل شريف و نجيبي است. انبياي بني اسرائيل تصور و انديشه‌اي در بارة آزادي نداشتند، ولي دوستدار عدالت بودند و چنان مي‌خواستند كه محدوديتهاي قبيله‌اي اخلاقيي كه اسباط بني‌اسرائيل براي خود گذاشته بودند از ميان برخيزد. بيچارگان روي زمين را به آرزوي برادري دلخوش ساختند، كه نسلهاي متوالي اين اميد و آرزوي گرانبها و فراموش‌ناشدني را از يكديگر به ميراث مي‌بردند.

v- مرگ اورشليم و رستاخير آن

ولادت تورات- ويران شدن اورشليم- اسارت بابلي – ارميا- حزقيال- اشعياي دوم- آزاد شدن يهوديان- هيكل دوم

مهمترين تأثير انبياي بني‌اسرائيل، درمعاصران ايشان، اين بود كه سبب نوشته‌شدن تورات شدند. مردم بتدريج از پرستش يهوه روگردان شده، به عبادت خدايان بيگانه پرداخته بودند؛ كاهنان رفته رفته در اين انديشه افتادند كه آيا وقت آن نرسيده است كه سخت ايستادگي كنند و از تلاشي دين ملي جلوگيرند. چون مي‌ديدند كه انبيا آنچه را در خاطر خود ايشان نسبت به يهوه مي‌گذشت و به آن معتقد بودند بر زبان مي‌راندند، بر آن شدند كه پيامي از جانب خدا براي مردم بياورند و قانون و شريعتي بگذارند كه اسباب تقويت مباني اخلاقي امت باشد، و براي آنكه از ياري انبيا نيز برخوردار شوند، از عقايد ايشان هم آنچه را كه كمتر جنبة افراطي دارد در آن بگنجانند. يوشيا، شاه يهودا، اين نقشة كاهنان را پسنديد و، در پيش بردن آن، يار ايشان شد؛ در حدود سال هجدهم سلطنت وي، حلقياي كاهن به آن پادشاه اظهار داشت كه، در سجلات محرمانة هيكل، طومار عجيبي «يافته» است كه در آن خود حضرت موسي، به فرمان يهوه، تكليف تمام مسائل و مشكلات تاريخي و اخلاقيي را كه اسباب مجادله و اختلاف شديد ميان انبيا و كهنه شده، به صورت قطعي و براي هميشه، روشن كرده است. اين اكتشاف تأثير عظيمي در تمام قوم يهود داشت؛ يوشيا بزرگان قوم را به معبد فرا خواند و كتاب عهد را در برابر هزاران نفر از مردم (چنانكه روايت مي‌گويد) فرو خواند. پس از آن، با آداب تمام سوگند ياد كرد كه از آن پس به آنچه در اين كتاب آمده اطاعت كند، «و همة آنهايي را كه در اورشليم و بنيامين حاضر بودند بر اين متمكن ساخت.»

ما درست نمي‌دانيم كه آن كتاب عهد چه بوده؛ ممكن است سفر خروج بوده باشد (بابهاي 20 – 23)، يا سفر تثنيه. هيچ امري ما را نيازمند آن نمي‌سازد كه فرض كنيم آن كتاب در همان وقت تهيه شده باشد؛ در آن كتاب اوامر و خواسته‌ها و نصايحي، كه در مدت چند قرن به وسيلة انبيا و كاهنان هيكل گفته شده، به صورت مكتوب و مدون درآمده بود. به هر صورت،