3- نظام سانكيه

آوازة بلند آن- مابعدالطبيعه – تكامل – الحاد – ايدئاليسم – روح – تن – ذهن و روان – مقصد فلسفه – تأثير سانكيه

يكي از مورخان هندي مي‌گويد اين «پرمعناترين نظام فلسفي است كه هند پديد آورده است.» پروفسور گاربه، كه بيشتر عمرش را وقف تحقيق در سانيكه كرده است، چنين متذكر مي‌شود كه «براي نخستين بار در تاريخ جهان، در تعليم كپيله استقلال كامل و آزادي جان بشري، و يقين كامل آن به نيروهاي خويش، نشان داده شده است.» سانكيه كهنترين اين شش «بينش» و شايد كهنترين همة نظامهاي فلسفي است. از خود كپيله چيزي نمي‌دانيم، جز اينكه سنت هندي، كه چون بچه مكتبيها تاريخها را تحقير مي‌كند، بنيادگذاري فلسفة سانكيه را در قرن ششم ق‌م به او نسبت مي‌دهد.

كپيله هم واقعپرداز بود و هم پيرو مكتب مدرسي. وي اساس فلسفة خود را تقريباً به شيوة طبي آغاز مي‌كند واين فلسفه را در اولين سخن كوتاهش چنين عرضه مي‌دارد كه «مقصد كامل انسان… از ميان بردن كامل الم است.» او آن كوششي را كه براي رهايي از رنج به دستاويزهاي جسمي متوسل مي‌شود نادرست دانسته، رد مي‌كند، و با تردستي و نيرنگي منطقي بر كلية آراي گوناگوني كه در اين زمينه عرضه شده خط بطلان مي‌كشد؛ آنگاه خود قدم پيش مي‌گذارد تا دستگاه فلسفي مابعدالطبيعي خويش را با يك رشته سوتره‌هاي موجز و مختصر و نامفهوم بسازد. نام اين نظام از شمارش و سنجش بيست و پنج واقعيت گرفته شده است كه، بنا به قضاوت كپيله، جهان از آنها ساخته شده است. او اين بيست و پنج واقعيت يا ذات را در يك نسبت پيچيده تنظيم مي‌كند كه شايد در طرح زير روشن شود،

(1) الف: جوهر (= «پراكريتي»، «توليد كننده» يا«ماية ازلي»)، يعني آن اصل مادي كلي كه از راه برشكفتن «گونه» هايش،يعني از طريق تحول و تكامل نيروهايش