دارند؟… موقعي كه عشق به درخانة هند آمد، آن در كاملا گشاده بود… به نداي گاندي غنچة عظمت نوين هند شكفته شد، كما اينكه در روزگاري كه بودا حقيقت مهر و همدردي را در ميان موجودات زنده اعلام كرده بود، هند شكوفا شد. نداي گاندي در عظمت جديدي شكوفا شد.

وظيفة گاندي متحد كردن هند بود، و او آن وظيفه را به انجام رساند. وظايف ديگر چشم به راه مردان ديگر است.

vii – وداع با هند

مورخ نمي‌تواند تاريخ هند را مانند تاريخ مصر، بابل، يا آشور به پايان برساند، زيرا تاريخ هند همچنان در تكامل، و تمدن آن هنوز در كار خلاقيت است. فرهنگ اين كشور، از راه تماس فكري با غرب، جاني تازه گرفته است، و ادبياتش امروز، همچون ادبيات ديگر كشورها، بارآور و ستودني است. از نظر روحي، هنوز با خرافات و ذخيرة عظيم الاهيات خود در كشمكش است، اما نمي‌توان گفت كه اسيدهاي علم نوين با چه سرعتي اين خدايان بيرون از شمار را در خود حل خواهد كرد. از نظر سياسي، صد سال اخير چنان وحدتي به هند بخشيده كه در گذشته اين كشور كمتر نظير داشته است: اين وحدت، نيمي وحدت يك حكومت بيگانه، و نيمي ديگر وحدت يك زبان بيگانه است، اما بالاتر از همة اينها وحدت اشتياق به آزادي است كه همه را به يكديگر پيوند مي‌دهد. هند، از نظر اقتصادي، در حال انتقال از اصول صنعت قرون وسطايي به صنعت جديد است- چه خوب باشد و چه بد. ثروت و تجارتش افزايش خواهد يافت، و پيش از پايان اين قرن، بيشك در شمار قدرتهاي بزرگ جهاني درخواهد آمد.

ما نمي‌توانيم ادعا كنيم كه اين تمدن، براي تمدن غربي، همان ره‌آوردهاي مستقيمي را دارد كه مصر و خاور نزديك داشته‌اند، چه اين دو تمدن نياكان بلافصل فرهنگ ما بودند، در حالي كه تاريخ هند، چين، و ژاپن در مسير ديگري جريان داشته است، و فقط در عصر حاضر است كه تماس آنها با جريان زندگي غربي آغاز شده است و مي‌كوشند كه در آن مؤثر باشند. درست است كه هند، حتي در حصار هيمالايا، ره‌آوردهاي ترديدپذيري، نظير دستور زبان و منطق، فلسفه و فابل، هيپنوتيسم و شطرنج، و بالاتر از همة اينها، ارقام و سلسلة اعشاري براي ما فرستاده، اما اينها جوهر روح هند نيستند؛ اينها در مقايسه با آنچه ما شايد در آينده از او بياموزيم، بسيار ناچيز است. هنگامي كه اختراع، صنعت، و تجارت قاره‌ها را به هم بپيوندد، يا اين مستحدثات ما را ناگهان به زدوخورد با آسيا بكشانند، ما تمدنهاي آن را دقيقتر مورد مطالعه قرار خواهيم داد، و حتي در حال مخاصمت نيز برخي