vii – نثر

وسعت دامنة ادبيات چين – داستانها – تاريخ – سوما چي ين – مقالات – گفتار هان يو دربارة استخوان بودا

شاعران دورة تانگ تنها بخشي از شعر چيني را به بار آورده‌اند، و شعر فقط بخش كوچكي از ادب چيني است. براي ما دشوار است كه عمر و دامنة اين ادب و رواج فراوان آن را در ميان مردم چين دريابيم. در چين، چاپ كتاب، به سبب نبودن قوانين «حق مؤلف» و عوامل ديگر، ارزان بود. از اين رو، پيش از آمدن افكار غربي به چين، دوره‌هاي بيست جلدي نو به بهاي يك دلار، و دايرة‌المعارفهاي بيست جلدي به بهاي چهار دلار، و مجموع آثار كلاسيك چيني به بهاي دو دلار خريد و فروش مي‌شد. براي ما، نقد ادب چيني بيش از تعيين قدمت آن دشواري دارد، زيرا ادب چين، براي داوري دربارة يك كتاب، صورت يا سبك را بمراتب بيش از محتوا ارج مي‌گذارد، و صورت يا سبك نيز البته در ترجمه آسيب مي‌بيند. چينيان ادب خود را والاتر از ادب هر كشوري جز يونان مي‌شمارند، و شايد اين استثنا نيز زادة فروتني شرقي باشد! در هر حال، خودستايي ادبي آنان بخشودني است.

داستان (رمان)، كه نويسندگان غربي را بآساني به اوج اشتهار مي‌رساند، نزد چينيان در زمرة آثار ادبي نيست. داستان، پيش از آنكه با مغولان به چين آيد، بندرت در چين وجود داشت، و حتي امروز هم اديبان چين بهترين داستانها را سرگرميهايي نازل و توده‌ پسند مي‌شمارند و سزاوار ذكر در تاريخ ادبيات نمي‌دانند. ولي تودة مردم سادة شهرها اين تمايزات را به چيزي نمي‌گيرند، بلكه، بي‌تعصب، از ترانه‌هاي پوچويي و لي‌پو، به داستانهاي بي‌نام بيشماري كه، مانند نمايشنامه، به زبان متعارف مردم نوشته شده و حوادث پرشور گذشتة تاريخي آنان را بروشني بيان كرده‌اند، روي مي‌نمايند.

تقريباً همة داستانهاي مشهور چين به صورت داستان تاريخي است. اندكند داستانهاي واقعپرداز (رئاليست)، و اندكترند داستانهايي كه همچون «برادران كارامازوف» اثر داستايفسكي، «كوه جادو»، اثر توماس مان، «جنگ و صلح» اثر تولستوي، و «بينوايان» اثر ويكتورهوگو به موشكافيهاي رواني و اجتماعي پردازند. يكي از ديرينه‌ترين داستانهاي چيني «شوي هوچوان» يا «حكايت حاشية آب» است كه در سدة چهاردهم به وسيلة جمعي از مؤلفان فراهم آمده است. «هونگ لومن» يا «رؤياي حجرة سرخ»، كه در حدود 1650 در بيست و چهار جلد تدوين شده است، يكي از درازترين داستانها، و «ليائو چاي چي اي» يا «سرگذشتهاي عجيب»، كه در حدود 1660 نگارش يافته و، به سبب سبك موجز و زيباي خود، سخت مورد اعتناست، يكي از بهترين داستانهاي چيني است. مشهورترين داستان چيني «سان كوئو چي ين اي» يا «داستان سه ملك» است. نويسندة اين داستان، لوكوان چونگ (1260 – 1341)، در طي 1200 صفحه، جنگها و فتنه‌هايي را كه پس از سقوط سلسلة هان درگرفت، ماهرانه در داستان خود شرح داده ا ست. رمانهاي دراز چيني،