زيرا دريافتم كه آنچه مورد علاقة من است، همانهاست كه استادان خواسته‌اند مورد علاقة من باشد!» عجب است كه نقاشي چين، با اينهمه قيدوبند، باز از شور نيفتاد. هيوم، فيلسوف انگليسي، دربارة نويسندگان سانسور زدة دورة‌ روشنگري فرانسه گفته است: «همان محدوديتهايي كه به هنرمند آسيب رسانيده، وي را ناگزير از كسب عظمت كرده است.» اين سخن در مورد نقاشان چين نيز راست مي‌آيد.

آنچه نقاشي چين را از سكون و جمود نجات داد، طبيعت دوستي بي‌شايبة نقاشان بود. آيين تائو به آنان آموخته بود كه به عواطف خود نسبت به طبيعت صادقانه حرمت گذارند، و آيين بودا تأكيد ورزيده بود كه، در جريان حيات و تحولات آن، انسان از طبيعت جدايي ندارد. همچنانكه شاعران، در برابر شور و شر زندگي شهري، طبيعت را پناهگاه خود مي‌شناختند و فيلسوفان هنجار اخلاق و سلوك انساني را در طبيعت مي‌ديدند، نقاشان نيز در كنار جويباران دور افتاده سر به گريبان فرو مي‌بردند و در كوههاي جنگلپوش غرق مي‌شدند و احساس مي‌كردند كه اين مظاهر خاموش و سرمدي، بيش از انديشه‌ها و زندگي پرآشوب انسان، روح بي‌نشان جهان را باز مي‌تاباند. با آنكه حيات چينيان سراسر دستخوش سرما وسيل و قهر طبيعت بود، باز اين مردم طبيعت را از سر پارسايي به خدايي برگزيدند و نه تنها به ميانجي دين، بلكه به وساطت فلسفه و ادبيات و هنر نيز به پرستش آن گراييدند. فرهنگ چين چنان عميق و كهنسال است كه چينيان، هزار سال پيش از طبيعت دوستان اروپا – امثال كلود لورن، روسو، وردزورث، و شاتوبريان – با طبيعت عشق باختند و صحنه‌هايي پرداختند كه از بزرگترين جلوه‌هاي روح بشري است.

v- چيني‌سازي

سفالگري – چيني‌سازي – تاريخ ديرين آن – سلادون – ميناكاري – مهارت هائوشي‌چي‌يو – كلوازونه – عصر كانگ شي – عصر چي‌ين‌ لونگ

اولويت چين در چيني‌سازي مورد ترديد نيست. اما ما عادت كرده‌ايم كه چيني‌سازي را جزو صنايع بدانيم. در نظر ما، ظرفهاي چيني، چون در كارخانه ساخته و عمدتاً در آشپزخانه استعمال مي‌شوند، در شمار آثار هنري نيستند، در صورتي كه چينيان چيني‌سازي را يكي از هنرهاي زيباي اصلي مي‌شمارند. اين مردم، كه زيبايي را با زندگي عملي آميخته مي‌خواهند، براي خورد و نوش و خانه‌آرايي، از ظرفهايي كه با ظرافت تمام مي‌سازند بهره مي‌جويند و، مخصوصاً در چاي‌نوشي كه به منزلة زيباترين مراسم ملي آنان است، زيباترين ظرفها را به كار مي‌برند. مصنوعات چيني زيبا حتي در خانة تهيدست‌ترين مردم چين راه دارد. از اين رو، مي‌توان چيني‌سازي و بر روي هم سفالگري را براي چينيان همتاي مجسمه‌سازي براي بسياري از اقوام ديگر دانست.