جلوي خواسته‌هاي ژاپن را گرفت. دانشجويان در خيابانها برخواري وطن خود مي‌گريستند و دست به خودكشي مي‌زدند، و ژاپنيان، با نيشخند، به ملامتهاي اخلاقي اروپا، كه خود مدت نيم قرن چين را گزيده بود، گوش مي‌دادند و با شكيبايي مترصد فرصت ديگري بودند. اين فرصت وقتي فرا رسيد كه اروپا و امريكا دچار گسيختگي اقتصاد امپرياليستي خود شدند و، براي «آب كردن» مصنوعات اضافيي كه در بازارهاي داخلي خريدار نداشت، به فكر يافتن بازار خارجي افتادند. ژاپن به منچوري حمله برد و دولتي به نام منچوكوئو در آنجا به وجود آورد؛ و پويي، فغفور پيشين چين، را در ابتدا به رياست جمهوري، و سپس به سلطنت آن دولت نوبنياد گمارد و خود، با اتحاد سياسي و نفوذ اقتصادي و تسلط نظامي، زمينة مناسبي براي بهره‌كشي از منابع طبيعي و كارگران و امكانات بازرگاني منچوري فراهم آورد. دنياي اروپايي كه، پس از ربودن همة غنايم موجود، خواستار منع راهزني شده بود، با امريكا همداستان گرديد و با صداي ضعيفي به اين يغماي بي‌پرده اعتراض كرد. اما عاقبت، بنابر رسم مألوف خود، غلبه و قدرت را به عنوان حق پذيرفت.

ژاپنيان در شانگهاي تحقير نهايي را برچينيان روا داشتند. اينان، كه از تحريم كالاهاي خود در چين به خشم افتاده بودند، سپاهيان شكست‌ناديدة خود را به شانگهاي، غنيترين بندر چين، پياده كردند و به تخريب ناحية چاپي پرداختند و از حكومت چين خواستند كه از تحريم كالاهاي ژاپني جلوگيرد. چينيان دليرانه از خود دفاع كردند، و ارتش نوزدهم كانتون، تقريباً به تنهايي، مدت دو ماه در مقابل نيروهاي مجهز ژاپني ايستادگي ورزيد. پس از آن، حكومت نانكينگ از درآشتي درآمد. ژاپن قواي خود را از شانگهاي فراخواند، و چين درصدد مداواي زخمهاي خود برآمد و، براي نهادن بنياد تمدن نيرومند نويي كه بتواند در مقابل جهاني آزمند از خود محافظت و دفاع كند، مصمم شد.

iii- آغاز نظام نو

تحول در ده- در شهر- كارخانه‌ها- بازرگاني- اتحاديه‌هاي كارگري- دستمزد- حكومت جديد- مخالفت ناسيوناليسم با تمدن غربي- تضعيف آيين كنفوسيوس- واكنش در برابر دين- اخلاق نو- تحول زناشويي- جلوگيري از توليد مثل- آموزش و پرورش مختلط- جنبش ادبي و فلسفي «طغيان نو»- زبان ادبي نو- هوشي- عوامل انهدام- عوامل تجديد حيات

مشرق زمين، به هنگام دگرگوني اروپا، تغييري نكرد؛ اما اكنون در شرق چيزي نيست كه در كار دگرگوني نباشد. ملت چين، كه محافظه‌كارترين ملتهاي تاريخ است، از همة ملتها،