تاريخي او مؤثر افتاد. گويند هنگامي كه دربارة نظام كنفوسيوسي چين درس مي‌گفت، شوگون اي‌يه نوبو چنان مستغرق درس او مي‌شد كه در فصل تابستان پشه‌ها را از سرخود نمي‌راند و در فصل زمستان جز براي پاك كردن آب‌بيني خود، رو از جانب دانشمند نمي‌گردانيد. تصوير دقيقي كه هاكوزكي از پدر خود به دست داده است، نمودار ساده‌ترين و بهترين وجه زندگي ژاپني است:

از آن زمان كه به فهم كنه اشيا نايل آمدم، به ياد دارم كه جريان زندگيش همواره يكسان بود. هميشه ساعتي پيش از طلوع آفتاب برمي‌خاست، سپس با آب سرد شستشو مي‌كرد و موهاي خود را شخصاً مي‌آراست. وقتي كه هوا سرد مي‌شد، زني كه مادر من بود، در صدد برمي‌آمد كه براي او آب گرم فراهم آورد. اما او اجازه نمي‌داد، زيرا مايل نبود كه خادمان را به زحمت اندازد. چون از هفتادسالگي گذشت ومادرم نيز در عمر پيش رفت، گاهي كه هواي سرد تحمل‌ناپذير بود، مجمر پرآتشي به داخل مي‌آوردند، و آن دو پاهاي خود را نزديك آن مي‌نهادند و مي‌خوابيدند. ظرفي آب كنار آتش مي‌گذاشتند و پدرم، به هنگام بيدار شدن، از آب گرم آن مي‌نوشيد. هر دو آيين بودا را حرمت مي‌گذاشتند. پدرم، پس از آنكه موي و جامة خود را مي‌آراست، هرگز از اداي كرنش نسبت به بودا غفلت نمي‌كرد؛ … بعد از لباس پوشيدن، بآرامي در انتظار صبح مي‌نشست و آنگاه به سوي‌كار رسمي خود مي‌شتافت؛… هيچ‌كس نديد كه خشمي از او ظاهر شود، و من در خاطر ندارم كه هيچ‌گاه، حتي موقعي كه مي‌خنديد، بانگ نشاطي از او شنيده باشم؛ همچنين، وقتي كه از ملامت كسي ناگزير مي‌شد، هرگز سخت‌زباني نمي‌كرد؛ تا مرز امكان، در كوته‌سخني مي‌كوشيد؛ رفتاري پروقار داشت؛ هرگز او را برافروخته يا آشفته يا بي‌شكيب نديدم؛ … اطاق خود را پاك نگاه مي‌داشت؛ تصوير كهنه‌اي برديوار اطاقش آويخته بود، و چند گل در گلداني نگاه مي‌داشت؛ بي‌ميل نبود كه با تماشاي آنها، بام را به شام رساند؛ گاهي با الوان سفيد و سياه تصوير مي‌كشيد، و رنگهاي ديگر را خوش نداشت؛ به هنگام تندرستي، به هيچ روي خادم را به زحمت نمي‌انداخت، بلكه خود كاري را به انجام مي‌رسانيد.

3- مقاله‌نگاري

بانو سي‌شوناگون- كامو نوچومي

آراي هاكوزكي هم مورخ بود و هم مقاله‌نگار، و تأثير او در مقاله‌نگاري، كه شايد دلاويز‌ترين شاخة ادب ژاپني باشد، عظيم است. قهرمان اين حوزه هم، مانند قهرمان حوزة داستان‌نويسي، يك زن است: بانو سي‌شوناگون، صاحب ماكورا زوشي، يعني «يادداشتهاي بالشي»، معمولا نخستين و والاترين مقاله‌نگار ژاپني به شمار مي‌آيد. وي، كه همعصر بانو موراساكي بود، از خاندان مشهور فوجيوارا برخاست و افتخار ملازمت ملكه را يافت و زندگي پرتكلف و پرفضيحت اطراف خود را توصيف كرد. ما مي‌توانيم از لطف ترجمة مقالات او، لطف اصل آنها را حدس زنيم. پس از مرگ ملكه، سي‌شوناگون گوشه گرفت. بعضي گفته‌اند كه در صومعه‌اي عزلت گزيد، و برخي نوشته‌اند كه به فقر افتاد. اما در كتاب او اشاره‌اي