اين جنگ، كه «جنگ درياي ژاپن» خوانده مي‌شود، يكي از نقاط تحول تاريخ جديد بود، و نه تنها از توسعة روسيه در خاك چين جلو گرفت، بلكه اساساً به سلطة اروپا در شرق خاتمه داد و رستاخيز آسيا را، كه مهمترين حادثة سياسي قرن ما خواهد بود، اعلام داشت. غلبة امپراطوري كوچك ژاپن بر مقتدرترين دولت اروپايي، سراسر آسيا را تكان داد: چين در صدد انقلاب برآمد، و هند خواب آزادي ديد. اما ژاپن، به جاي توسعة آزادي آسيا، به بسط قدرت همت گماشت؛ روسيه را به تأييد نفوذ ژاپن در كره واداشت؛ و سپس، در 1910، رسماً آن خطة متمدن باستاني را به كشور خود منضم كرد. امپراطور ميجي، پس از سالها سلطنت و شاعري و هنرآفريني، در 1912 درگذشت و شايد براي پدران آسماني قوم ژاپني خبر برد كه ملت آسماني ژاپن، كه در آغاز حكومت او جز بازيچه‌اي در دستهاي ناپاك غرب نبود، اكنون تارك مشرق زمين شده، و چشم به راه است تا محور تاريخ گردد.

ii- انقلاب صنعتي

صنعتي شدن ژاپن- كارخانه‌ها- دستمزد- اعتصاب- فقر- نظر ژاپنيان

ژاپن در طي نيم قرن همة وجوه حيات را دگرگون كرد. برزگران، با آنكه از شر فقر نرستند، آزاد شدند. هر برزگر مي‌توانست، با پرداخت مال‌الاجاره يا ماليات ساليانه به حكومت، صاحب زمين كوچكي شود. اگر برزگري مي‌خواست مزرعة خود را رها كند و براي كار به شهر رود، ممانعتي نمي‌ديد. شهرهايي بس بزرگ در امتداد سواحل به وجود آمد. توكيو يا «پايتخت خاوري» داراي قصرهاي سلطنتي و اشرافي و باغهاي وسيع و حمامهاي شلوغ عمومي شد؛ از لحاظ جمعيت، هيچ يك از شهرهاي جهان، جز لندن و نيويورك، با آن برابري نمي‌كرد. به جاي قلعه و دهكدة اوزاكا، كه در قديم محلي براي ماهيگيري بود، اينك مركز صنايع ژاپن، شهر اوزاكا، با كلبه‌ها و كارخانه‌ها و آسمانخراشهاي خود به چشم مي‌‌خورد. در اسكله‌هاي بسيار مجهز يوكوهاما و كوبه، كشتيهاي بازرگاني فراواني كه دومين ناوگان تجارتي جهان را تشكيل مي‌دادند پهلو مي‌گرفتند.

حكومت ژاپن، براي گذر از مرحلة ملوك‌الطوايفي به مرحلة سرمايه‌داري، با سهولتي بيسابقه، از هر كمكي استقبال كرد. در نتيجه، در ظرف پانزده ‌سال از استادان خارجي بي‌نياز شد. حقوق بيگانگان را پرداخت و آنان را به كشورهاي خود گسيل داشت. به تقليد حكومت آلمان، ادارة پست و تلگراف و راه‌آهن را خود برعهده گرفت، ولي به مؤسسات صنعتي