خیام:گر بر فلکم دست بدی چون یزدان برداشتمی من این فلک را ز میان

جناب فرهاد به نظر من اینکه آن بیت خواجه را با این شعر منسوب به خیام در یک سیاق واحد بدانیم، صحیح نیست و خواجه نمی خواهد فلسفه بهشت و حکمت الهی را زیر سوال میبرد. اگر این را بپذیریم پس خواجه یک انسان تناقض گو و هرزه سرا بیش نیست که در اوقات بسیاری دم از بهشت و نعمت های اخروی می زند و گاه در این اشعارش منکر بهشت است. نمی توان ذهنیات خود را بر اشعار دیگران که دارای زبان خاص خود هستند تحمیل کرد. هنر فهمیدن کلام بزرگان و کشف حقیقت آن است.

من در فکر این بودم که چه قدر دنیا مسخره میشه وقتی بتونیم دنیا رو چنان بسازیم که دلمون میخواد...دقیقا مثل کارتون و انیمیشن میشه،البته کسانی که درگیری کمتری با پارامتر های ایده ال گرایی و کمال گرایی دارن مشکلی با این قضیه ندارن و دنیای ساختگی واین چنینی براشون مطلوبهو داشتم به این فکر میکردم این شاعر بزرگ با اندیشه ای بسیار بلند که افکارش مشرف بر حکمت و فلسفه و علوم نظری و تجربی است و حتما بر فلسفه و حکمت افرینش فلک و اینکه برای تعیین ارزش واقعی هر چیزی(انسان) باید حتما اون رو در شرایط واقعی امتحان کرد اگاه است،پس قطعا حتی فکر ایراد به افرینش و حکمت خدا رو هم نکرده پس چرا فکر ساختن این فلک رو داره؟تا اینکه خیلی زود نظرم به نقطه عطف این شعر در رابطه با افکارم جلب شدو حقانیت نسبت دادن مقام حکیم به ایشان در نظرم امدداستان از این قراره که هر کسی دوست داره به کام دلش برسه و فلک بر وفق مرادش بچرخه ولی در واقع و طبق اصول این کاری عبث و غیر عقلانیست و اینکه چرا و به چه قیمتی هر کسی باید بتونه دنیایی دلخواه داشته باشه فقط به مجرداینکه میخواد به امیالش برسه؟اما خیام در اینجا برای این ارزوی خود قبل از خواستن نیاز اولیه و شرطی در نظر گرفته شرطی که اندیشه غالب در اشعارش و پایه تفکر اوستو ان شرط صفت ازاده استاو ارزوی فلک کامروایی را حتی برای عاشق در نظر نگرفته و تنها ازاده را لایق کامرانی اسان میداند که نشان از تفکر والای او داردمعنی صفت ازاده برای انسان بسیار وسیع و عمیق و بزرگ است و حداقل میتوان گفت ازاده از تمام صفات بد و زشتی ها ازاد است و از این بابت ارزش این را دارد که او را بدون ازمایش و پرداخت قیمت کامروا کرد و در نظر خیام ازاده که کام دلش مانند همه چیز از قبل تعیین شده لیاقت کامرانی را دارد .حالا شما ببینید کی ازاده است؟

جناب محدث، من تلاش میکنم سخنم را مبتنی بر شواهد از شعر خود شاعر بنویسم و نه ذهنیاتم. در حاشیه غزل حافظ به رباعی خیام اشاره کردم، منجر به بحث دامنه داری در باره رباعی خیام شد، که در واقع از آن کار پشیمان شدم. حال مجبورم در حاشیه رباعی خیام درباره شعر حافظ بنویسم. به هر حال، حافظ در همان غزل 74 به انسان آزاده سفارش میکند که وعده های بهشت ارزشی ندارند:منت سدره و طوبی ز پی سایه مکش، که چو خوش بنگری ای سرو روان اینهمه نیست!و یا در غزل 268 از بهشت که پاداش کار خیر است به کنایه یاد میکند و آد را رد میکند:قصر فردوس به پاداش عمل می‌بخشند،ما که رندیم و گدا دیر مغان ما را بس!همانگونه که میبینید اینها را حافظ گفته است و من از ذهن خود نمیگویم.

یک شکل دیگر این شعر این است :گربرفلکم دست بدی چون یزدانبرداشتمی من این فلک را زمیانوز نو فلکی دگر چنان ساختمیکاسوده به کام دل رسیدی آسان

شاید بتوان این بیت حافظ را در جواب دغدغه های خیام در این رباعی آورد که:حدیث از مطرب و می گو و راز دهر کمتر جوکه کس نگشود و نگشاید به حکمت این معما را

آدمی در عالم خاکی نمی آید به دست عالمی دیگر بباید ساخت و ز نو آدمی

خیام در این رباعی فلسفه بهشت و حکمت الهی را زیر سوال میبرد و میگوید اگر من جای خدا بودم دنیا را به گونه ای می ساختم که انسانها با آزادی به کام دلشان برسند (نه آن گونه که مذهب میگوید با محدودکردنشان در غل و زنجیر قوانین سخت و دست و پاگیر دینی).حافظ هم بیتی دارد با همین مضمون که ممکن است الهام گرفته از همین رباعی باشد:دولت آن است که بی خون دل آید به کنار،ور نه با سعی و عمل باغ جنان اینهمه نیست.در حاشیه همین شعر حافظ بحث گسترده ای درباره این رباعی خیام در گرفت، به این دلیل که بیت آخر شعر خیام را اینگونه نوشته بودم:کاسوده به کام دل رسیدی آسانو برخی معتقد بودند که کاربرد آسوده از نظر دستوری درست نیست. که البته واقعیت ندارد و از نظر دستور زبان فارسی چه آزاده و چه آسوده قید فعل هستند (حالت فعل "رسیدی" را بیان میکنند) و میتوانند به جای یکدیگربه کار برده شوند، و ایرادی ندارد. اگر آسوده باشد مصرع اینگونه معنی میدهد: که با آسودگی به کام دل برسی.باور دارم، بحث بر سر اینکه آیا منظور شاعر آزاده بوده یا آسوده، هیچ اهمیتی ندارد. آنچه که مهم است مفهوم این رباعی است، و آنچه که بیان میکند.

با ادای احترام به دوستان.باید توجه داشت که " می" ماضی استمراری در قدیم بشکل " همی" در اول فعل و " ی" در آخر نوشته میشده . این " ی"میتواند هم برای متکلم بکار رود و هم برای شخص سوم. در سه مصرع اول برای متکلم بکار رفته است. اما در مصرع چهارم برای شخص سوم بکار رفته است است. یعنی اگر مرا چون یزدان بر فلک دست " می بود = بدی"...... تا هر آزاده ای به آسانی به کام دل "می رسید= رسیدی" . بنا بران آسوده نمی تواند درین چا معنا دهد

و خواجه عبدالله انصاری می فرماید:خداوندا ! بیافریدی مارا رایگانپس بیامرز مارا رایگان که تو خداوندی ،نه بازارگان. ( نقل به معنا)در اشاره به بیت خواجه شیراز قلمی گردید.

واژه آزاده در اینجا اشاره با "انسان آزاده" است. انسانی که چاکر شهوت خویشتن نیست.

جناب سورنا صدرای گرام..شما چنانچه قدرت تحلیل رباعی رو ندارین بهتره تحلیل نکنین..واژه آزاده هیچ ارتباطی به انسان آزاده نداره..شما معنی کل بیت رو در نظر بگیر..میگه دنیای جدیدی میسازم که توش خیلی راحت بتونی به مراد دلت برسی..

مصراع چهارم این رباعی بدین صورت می باشد:کاسوده به کام دل رسیدی آسانبه مصراع چهارم این دو رباعی هم توجه کنید:کاسوده ز باد و خاک و از آتش و آبمی باید و معشوق و بکام آسودن

با عرض پوزش به نظر «برداشتمی من این فلک را..» چندان صحیح نیست و «برداشتم این چرخ فلک را..» درست‌تر به نظر می‌رسد؛ چرا که تکرار «من» بعد از برداشتمی چندان پسندیده نیست

در مصرع آخر، آزاده فاعل جمله است به معنی انسان آزاده، شریف، نجیب، اصیل و وارسته.آسان قید است. پس امکان ندارد که به جای آزاده، آسوده باشد؛ چون در این صورت دو قیدِ هم‌معنی آمده و جمله بدون فاعل می‌ماند؛ البته شاعران بزرگ، چنین اشتباهی نمی‌کنند.

  " فَلَک " گر بر فَلَکم دَست بُدی چون یزدانبرداشتمی من این فَلَک را زِ میان از نو فَلَکی دگر چنان ساختمیکآزاده بکامِ دل رسیدی آسان - فَلَک: جهانِ هستی، روزگار- دست بُدی: توانائی داشتم، دسترسی داشتم- چون یزدان: همانند خداوند- برداشتمی زِ میان: از بین می بردم، خراب می کردم- از نو: دوباره- آزاده: آزادمرد(م)، جوانمرد(م) - به کامِ دل رسیدن: به آرزویِ خود رسیدن برداشت آزاد:ای کاش می شد این جهانِ پستِ سرشار از درد و اندوه را یکجا خراب کرد و بجای آن جهانی نویی ساخت که در آن هر آزادمردی(آزادمردمی) به راحتی می توانست به آرزوهای خوب و زیبای خود برسد. جهانِ دلخواهِ حکیم خیام، جهانیست پُر از شور و عشق و مستی که ناپاکان و فرومایگان، هیچ جایگاه و مرتبه ای در آن ندارند. سینه مالامالِ درد است ای دریغا مَرهَمیدل زِ تنهایی به جان آمد خدا را همدمی چشمِ آسایش که دارد از سپهرِ تیزرُوساقیا جامی به من ده تا بیآسایم دَمی آدمی در عالَمِ خاکی نمی آید به دستعالَمی دیگر بباید ساخت و از نو آدمی دیوان حافظ » غزل 470 - سینه مالامالِ درد است ای دریغا مَرهَمی: سینه ام لبریز از درد و اندوه است، افسوس که هیچ دارویی برای بهبودی این همه درد وجود ندارد- دل ز تنهایی به جان آمد خدا را همدمی: دلم از دردِ تنهایی جان به لب شده! خدایا آرامشی نصیبم کن که همیشگی باشد- چشمِ آسایش که دارد از سپهرِ تیزرُو: چه کسی انتظار آسودگی و شادکامی از روزگاری که بی وقفه در حالِ گذر است دارد؟- ساقیا جامی به من ده تا بیآسایم دمی: ای ساقی (پیر، مراد)، به من جامی از باده یِ عشق و معرفت بچشان تا برای لحظه ای هم که شده از این روزگار و گرفتاریهایِ آن آسوده شوم- آدمی در عالَمِ خاکی نمی آید به دست: در دنیایی که براساس مادّیات، منِ ذهنی و هم هویّت شدگی ها بناشده، عشق و محبّت و هرآنچه که مربوط به انسانِ کامل باشد، بدست نمی آید- عالَمی دیگر بباید ساخت و از نو آدمی: بنابراین برای رسیدن به این ارزش های والای انسانی باید تمامی ساختارهای منِ ذهنی که ریشه ی همه ی بدبختیها هست را ویران کرده تا با رهایی از آنها، بتوانیم زندگیِ دوباره بیابیم

افسانه چراغی گرام آزاده معنای آسودگی و آسانی دارد،مصرع فاعل هم دارد،کازاده به کام دل رسیدی آسان،(ی) رسیدی فاعل است و (تو) معنی میدهد.

خیام شناس عزیز و مقتدر!الحق که به حیرت امدم ازین تفسیر خارق العاده ای که داشتین!خدارا شکر کسایی مثل شما حضور دارند در این محفل ادبی که ما مشتاقان جویای تفکر مریض انها باشیم!

خوش باش به هرچه پیشت آید که جهان هرگز نشود چنانکه دلخواه کسی است

این شعر بیانگر خداپرستی خیام است واونایی که میگن خیام خداپرست نیست الان کجاست دقیقا دقیقا کجایی اما اینجا خیام از دید خودش میگه اگر فلک دسته من بود آسان همه کس بمرادش می‌رساندم اما این دنیا دست خداست وخدا برای آزمایش ساخته دنیارو پهنه امتحان میشن پس در امتحان سختی واسانی باهم هستند

احسنت بر حضرت خیام الله نگهدارت

دوست عزیز محمد ع.ا کازاده ای که شاعر در رباعی آورده به معنای به آسودگی و آسانی میده نه به مفهومی که شما اشاره کردین..

صد تا رباعی. داره سر ته خدا و دین رو میدوزه بهم بعد تو همینو دیدی بخیالت توجیح پیدا کردی . خیام تو این رباعی داره تیکه میندازه تا حالا تیکه ننداختی ؟ با طعنه میگه اگرمن یزدان بودم اصن یکاره دیگه ای میکردم . بله عزیزم چشم خردت باز کن از روی یقین.

ازاده به کام دل رسیدی . یعنی انسان ازاد ؟! دوری از شهوت ؟  شما چارتا رباعی از خیام بخونی متوجه میشی هیچ ربطی ب انسان ازاده پارسا و به دور از شهوت و عارف و این حرف ها نداره ، خیام دایما در رباعیاتش سخن از زندگی در لحظه ،جام می، حسرت نخوردن دیروز،  غم فردا نخوردن و .... . کاملا تابلوعه منظورش اینه ک ازادو رها  و راحت به خواسته دلت برسی . اصلا از ویژگی شعر خیام به دور از صنایع شعری  و عاری بودن از بازی لفظیس است .

سلام بررهسپاران گرانقدر وادی ادب ناب پارسی  گر قدرت تغییر بدم چون یزدان  بر جای خودش نشاندمی من انسان  زیرا فلک و تمامی موجودات  عاصی است ز مکر و حیله این حیوان  سپاس از همه همراهان عزیز