خیام:گردون نِگَری ز قدّ‌ِ فرسودهٔ ماست، جیحون اثری ز اشکِ پالودهٔ ماست،

گر، دون نگری ز قد فرسوده ماست دون نگری و کوتاه فکری فرسودگی تن را به همراه دارد و بینش کوتاه و رفتار کوته نگرانه استجیحون اثری ..بینش درست و نیک بینی قطره ای هست که پنچره ای به پاکی و بزرگی جیحون را برای ما پدیدار می آورد دوزخ شرری ز رنج بیهوده ماست فردوس دمی ز وقت آسوده ما است این مجموع به کنش و واکنش رفتار ما اشاره دارد که بی تردید ریشه آن را باید در قانون پاداش و پاد افره زرتشت یافت به نظر می‌رسد که خیام با قانون زرتشت کاملا موافق است و در اشعارش از اشا زرتشت استفاده کرده است و در مقابل در موارد زیادی اصول اوستایی را مردود کرده که چند رباعی در این رابطه سروده شده که اصول اوستایی را آشکارا مردود میکند و در مقابل اشعاری دارد که کاملا همسو با قانون اشه است دیگر گواه این ادعا خدمت خیام به زنده نگه داشتن تقویم ایرانی است که نشان میدهد خیام با ایران باستان آشنایی کامل داشته

گردون کمری ز عمر فرسوده ماستدریا اثری ز اشک آلوده ماستدوزخ شرری ز رنج بیهوده ماستفردوس دمی ز وقت آسوده ماست رباعی شماره ۶۵ از ابوسعید ابوالخیر(عارف و شاعر قرن چهارم و پنجم)

دوزخ شرری ز آتش سینه ماستجنت اثری زین دل گنجینه ماستفارغ ز بهشت و دوزخ ای دل خوش باشبا درد و غمش که یار دیرینه ماست رباعی شماره ۶۶ از ابوسعید ابوالخیر (عارف و شاعر قرن چهارم و پنجم)

قد فرسوده ی ما مانند گردوناشک ما مثل جیحونرنج بیهوده ما مث اتیش دوزخوقت اسوده ی ما مث فردوس

سلامگردون نگری‌ یعنی اگر به گردون نگاه کنی مثالی از قامت کمان شده وخمیده ماست(چنانکه درادبیات قدیم منحنی بودن فلک و گردون مشهوراست که با کهنسالی آن قرینه است).همانطورکه سیحون نیز مثالی ازاشکهای زلال ماست ودوزخ تشبیهی از شعله های رنج بیهوده ماست و بهشت خیالی از لحظه های آرامش‌ ماست.

گردون نِگَری ز عمر فرسودهٔ ماستجیحون اثری ز اشکِ آلودهٔ ماستدوزخ شَرَری زرنجِ بیهودهٔ ماستفردوس دمی زِ وقتِ آسودهٔ ماست رباعی منسوب به خیام است

محسن نامجو آهنگی به نام دوزخ با این رباعی خونده که زیباست .

نگر. [ ن ِ گ َ ] (اِ) نمونه . انموذج . (فرهنگ فارسی معین ) : گردون نگری ز عمر فرسوده ٔ ماست جیحون اثری ز اشک پالوده ٔ ماست . (منسوب به خیام از فرهنگ فارسی معین ).

درود و مهر گمان می‌کنیم چنین دیدگاهی را حکیم و فیلسوف بزرگ تالی پورسینا حجة‌الحق عمر، نمی‌توانسته داشته باشد چه رسد که بخواهد با این رباعی ثبت جاویدش کند. گمان که دون نگری یعنی: اگر مرا پایین و پست می‌بینی از این است که پیر شده و قدم خمیده است، اما بدان که سالیان سال خون‌جگر خورده‌ام و اشک پالوده ریخته‌ام تا به دانایی برسم. نتیجه هم این که بیهوده گمان نکن پاداپره و پاداش پس از مرگ به تو می‌رسد کما اینکه خداوند فرموده هرچه کنی نیک و بد، از ذزه‌ای هم کمتر باشد همان را خواهی دید.