مولانا:یکی میگفت که مولانا سخن نمی فرماید، گفتم آخر این شخص را نزد من، خیال من آورد، این خیال من، با...

یکی میگفت که مولانا سخن نمی فرماید، گفتم آخر این شخص را نزد من، خیال من آورد، این خیال من، با وی سخن نگفت که چونی یا چگونهٔ، بی سخن، خیال، او را اینجا جذب کرد، اگر حقیقت من او را بی سخن جذب کند و جای دیگر برد، چه عجب باشد.سخن سایهٔ حقیقت است و فرع حقیقت، چون سایه جذب کرد حقیقت بطریق اولی سخن بهانه است، آدمی رابا آدمی آن جزو مناسب جذب میکند، نه سخن، بلک اگر صدهزار معجزه و بیان و کرامات ببیند، چون درو از آن نبی و یا ولی جز وی نباشد، مناسب سود ندارد، آن جزوست، که او را در جوش و بی قرار میدارد، در کَهْ، از کهربا اگر جزوی نباشد، هرگز سوی کهربا نرود، آن جنسیت میان ایشان خفیست، در نظر نمیآید، آدمی را خیال هر چیز با آن چیز میبرد، خیال باغ بباغ میبرد و خیال دکان بدکان، اما درین خیالات، تزویر پنهانست، نمیبینی که فلان جایگاه میروی پشیمان میشوی، و میگویی پنداشتم که خیر باشد، آن خود نبود، پس این خیالات بر مثال چادرند و در چادر کسی پنهانست، هرگاه که خیالات از میان برخیزند و حقایق روی نمایند، بی چادر خیال، قیامت باشد، آنجا که حال چنین شود، پشیمانی نماند، هر حقیقت که ترا جذب میکند، چیز دیگر غیر آن نباشد، همان حقیقت باشد، که ترا جذب کرد  «یَوْمَ تُبْلَی الْسَّرَائِرُ» چه جای اینست که میگوییم: در حقیقت، کشنده یکیست، اما متعدد می نماید، نمیبینی که آدمی را صد چیز آرزوست، گوناگون میگوید، تُتماج میخواهم، بورک خواهم، حلو خواهم، قلیه خواهم، میوه خواهم، خرما خواهم، این اعداد مینماید و بگفت میآورد، اما اصلش یکیست، اصلش گرسنگیست و آن یکیست، نمیبینی چون از یک چیز سیر شد، میگوید: هیچ، از ینهان میباید پس معلوم شد که ده و صد نبود بلک یک بود. «وَمَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُمْ اِلاّ فِتْنَةً» کدام صد؟ کدام پنجاه؟ کدام شصت؟ قومی بی دست و بی پا و بی هوش و بی جان، چون طلسم و ژیوه و سیماب میجنبند، اکنون ایشان را شصت و یا صد و یا هزار گوی و این را یکی، بلک ایشان هیچند و این هزار و صد هزار و هزاران هزار  «قَلِیْلٌ اِذَا عُدُّوا کَثِیْرٌ اِذَا شَدُّوا» .پادشاهی، یکی را صد مرده نان پاره داده بود، لشکر عتاب میکردند، پادشاه بخود میگفت: روزی بیاید که بشما بنمایم که بدانید که چرا میکردم، چون روز مصاف شد، همه گریخته بودند، و او تنها میزد، گفت: اینک برای این مصلحت!. آدمی میباید که آن ممیز خود را عاری از غرضها کند و یاری جوید در دین، دین یارشناسیست، اما چون عمر را با بی تمییزان گذرانید، ممیزهٔ او ضعیف شد، نمیتواند آن یار دین را شناختن، تو این وجود را پروردی که درو تمییز نیست، تمیز آن یک صفت است، نمیبینی که دیوانه را دست و پای هست اماّ تمییز نیست، تمیز آن معنی لطیفست که در تست و شب و روز در پرورش آن بی تمییز مشغول بودهٔ، بهانه میکنی که آن باین قایمست، چونست که کلّی در تیمار داشت اینی و او را بکلیّ گذاشتهٔ، بلک این بآن قایمست و آن باین قایم نیست آن نور ازین دریچه های
چشم و گوش و غیرذلک برون میزند اگر این دریچها نباشد از دریچهای دیگر سر برزند همچنان باشد که چراغی آوردهٔ در پیش آفتاب که آفتاب را با این چراغ میبینم حاشا اگر چراغ نیاوری آفتاب خود را بنماید چه حاجت چراغست.امید از حق نباید بریدن امید سر راه ایمنیست اگر در راه نمیروی باری سر راه را نگاه دار مگو که کژیها کردم تو راستی را پیش گیر هیچ کژی نماند، راستی همچون عصای موسیست، آن کژیها همچون سحرهاست، چون راستی بیاید همه را بخورد اگر بدی کردهٔ با خود کردهٔ جفای تو بوی کجا رسد.