مولانا:ساعتی تاخیر کرد اندر شدن بعد از آن شد پیش شیر پنجه‌زن

گفت پیغمبر که رنجوری بلاغ/رنج آرد تا بمیرد چون چراغبلاغ فی الواقع به لاغ است و لاغ نیز به معنای شوخی و مسخرگی است.به این معنا که اگر کسی به مسخرگی تمارض کند، حقیقتا رنجور و بیمار می شود. به مانند کسی که به اختیار، خود را مجبور به کاهلی کند

جبر چه بود بستن اشکسته رایا بپیوستن رگی بگسسته راچون درین ره پای خود نشکسته‌ایبر کی می‌خندی چه پا را بسته‌ایدر بیان اینکه انسان بایستی ابتدا مراتب عملی را بگذراند تا بتواند به مرتبه ای برسد که بتواند در مورد مسایل نظر یدهد!

جبر لغت ارزشمندی است در جبار کسانی انرا زورگو ترجمه می کنند و کسانی انرا شکسته بند یعنی پروردگاری که شکسته ها را می بندد.

شرح و تفسیر بیت 1055ساعتی تاخیر کرد اندر شدن / بعد از آن شد پیش شیر پنجه زنخرگوش در رفتن به سوی شیر یک ساعت درنگ کرد و سپس نزد شیر درنده رفت . [ همین تاخیر ، شیر را به هیجان و خشم آورد ]شرح و تفسیر بیت 1056زان سبب کاندر شدن او ماند دیر / خاک را می کند و می غرید شیرچون خرگوش تاخیر کرد شیر از روی خشم ، خاک را می کند و می غرید .شرح و تفسیر بیت 1057گفت : من گفتم که عهد آن خسان / خام باشد خام و ، سست و نارسانشیر به خود گفت : من گفتم که پیمان این فرومایگان خام و نااستوار و ناقص است .شرح و تفسیر بیت 1058دمدمه ایشان مرا از خر فکند / چند بفریبد مرا این دهر ؟ چند ؟نیرنگ (دمدمه) ایشان مرا از رسیدن به مطلوبم دور ساخت . آخر این روزگار چندمین بار است که مرا می فریبد ؟ [ از خر افکندن به معنی دور ساختن از مطلوب می باشد ]شرح و تفسیر بیت 1059سخت در ماند امیر سست ریش / چون نه پس بیند ، نه پیش از احمقیشسلطان نادان در کار خود سخت درمانده می شود زیرا به علت حماقت راه پیش و پس خود را نمی بیند .شرح و تفسیر بیت 1060راه هموار است و زیرش دام ها / قحط معنی در میان نام هاراه حکومت به ظاهر هموار است ولی زیر آن دام هایی تعبیه شده است . همینطور چه بسا نام ها و اسم ها و القاب و عناوینی که به ظاهر والا و فخیم است ولی در واقع تهی از معناست .– انتقاد است از حکام امرای ظاهر ، بدینگونه که حکومت و امارت به منزله راه صاف و همواری است که زیر آن دام ها گسترده باشند . این دام ها شهوات است که بر اثر حصول قدرت ، محیط مناسب می یابند و به قوت ، ظاهر می شود و یا تملق و مدایح و ثناهای بی مغز که حکام را به دام می افکند و فریفته خود می سازد . چنانکه نقص خود را فراموش می کنند و رشته تدبیر را از دست می دهند . بنابراین مصراع دوم ناظر است به القاب و عناوینی که دبیران در صدر نامه ها می نوشتند مانند “امیر عالم عادل کافی” و یا تعبیرات متملقان دستگاه دیوانی که امرا در حقیقت بدانها موصوف نبودند . و کسانی که این القاب را بکار می بردند از روی اعتقاد آنها را نمی گفتند و قصدشان تحریک حس خودپسندی و حب ذات بود در وجود ممدوح تا بدین وسیله لقمه نانی و یا فرمان شغلی و حکومتی بدست آرند .شرح و تفسیر بیت 1061لفظ ها و نام ها چون دام هاست / لفظ شیرین ، ریگ آب عمر ماستالفاظ و اسامی مانند دام است همانطور که ریگ ، آب را به خود جذب می کند . الفاظ و عبارات جذاب و شیرین ولی عاری از حقیقت نیز عمر عزیز ما را تباه میکند . [ ریگ خاصیتی دارد که آب را به سوی خود می کشد و اصولا قنات و کاریز تا به ریگ و سنگریزه نخورد ، آب کافی و خوب نمی دهد . ]شرح و تفسیر بیت 1062آن یکی ریگی که جوشد آب از او / سخت کمیاب است ، رو آنرا بجومولانا می گوید : استماع هر لفظی عمر آدمی را تباه نکند زیرا الفاظی که منبع آب حیات اند از این قاعده مستثنی هستند چنانکه مثلا ریگزاری که آب از آن می جوشد بسی کمیاب است پس برو آن ریگزار را طلب کن . [ الفاظی که از روی صدق و صفای باطن گفته آید مایه باروری عمر آدمی شود . ]شرح و تفسیر بیت 1063منبع حکمت شود ، حکمت طلب / فارغ آید او ز تحصیل و سببکسی که در طلب حکمت الهی باشد همو منبع حکمت شود و پس از آنکه منبع حکمت شد دیگر نیازی به علوم ظاهری و علل و اسباب صوری ندارد .شرح و تفسیر بیت 1064لوح حافظ ، لوح محفوظی شود / عقل او از روح ، محفوظی شودسالک در آغاز راه طالب حکمت و علوم است و همه دانستنی ها را در خود جمع می آورد و همه را حفظ می کند . ولی هنگامی که به کمال معنوی رسید لوح محفوظی می شود که خود سرچشمه علوم مختلف و معارف گوناگون می گردد و هرگز این چشمه خشک نگردد .لوح محفوظ اصطلاحی قرآنی است . مفسران قرآن کریم پیرامون لوح محفوظ سخنانی دارند که از آن جمله از ابن عباس و مجاهد نقل شده است ” لوح محفوظ مروارید سپیدی است که طول آن به اندازه زمین تا آسمان است و عرض آن به اندازه خاور تا باختر . (مجمع البیان جلد 10 صفحه 469 ) . اما عموم اهل نظر مراد از لوح محفوظ را علم الهی دانند .لوح حافظ در این بیت کنایه از سالک مبتدی است که در بدایت سلوک با سعی و تلاش خود مطالبی را یاد می گیرد و به خاطر می سپارد و لوح محفوظ کنایه از سالک منتهی است که منازل سلوک را طی کرده و به علم الهی متصل شده است و به مرتبه ای از کشف و الهام رسیده که بر جمیع کائنات احاطه باطنی دارد و از خطا مصون است .شرح و تفسیر بیت 1065چون معلم بود عقلش مرد را / بعد از این شد عقل ، شاگردی ورادر ابتدا عقل برای شخص سالک ، معلم محسوب می شود ولی همینکه سالک به کمال رسید عقل ، شاگرد او می گردد .شرح و تفسیر بیت 1066عقل چون جبریل گوید : احمدا / گر یکی گامی نهم ، سوزد مراعقل ، مانند حضرت جبریل گوید : ای حضرت احمد (ص) اگر قدمی جلوتر بگذارم تجلی انوار جلالیه حق مرا بسوزاند . [ اشارت است به شب معراج پیامبر (ص) آنگاه که حضرت حبرئیل به سدرة المنتهی رسید و در همانجا توقف کرد . حضرت رسول پرسید : چرا دیگر همراه من نمی شوی ؟ جبرئیل جواب داد : اگر به اندازه یک انگشت نزدیک شوم . سحاب جلال حضرت حق مرا بسوزاند .– عرفا در بیان سبب توقف جبرئیل گویند که جبرئیل چون به عالم عقول تعلق دارد نتوانست از مقام سدرة المنتهی بگذرد زیرا سدره مرز نهایی سیران عقول است و زان پس باید با براق عشق سفر کرد و حکیم سبزواری در کتاب شرح اسرار صفحه 44 گوید : هر موجودی از مجردات و جسمانیات را حدی است محدود . چنانکه ملائکه را نیز مقامی است معلوم . به جز انسان که در سیرش حدی نیست .شرح و تفسیر بیت 1067تو مرا بگذار ، زین پس پیش ران / حد من این بود ، ای سلطان جانجبریل به حضرت محمد (ص) گفت : تو مرا همینجا رها کن و خود پیش برو زیرا ای سلطان جان ، حد نهایی سیر و سلوک من تا همینجا بیشتر نیست .شرح و تفسیر بیت 1068هر که ماند از کاهلی بی شکر و صبر / او همی داند که گیرد پای جبرهر کسی که از کاهلی و سستی ، شکر و سپاس به جای نیاورد و صبر پیشه خود نکرد ناچار از روی نادانی راه جبر پیش می گیرد زیرا جبر لایق اشخاص بی مایه و سست کار است . [ مولانا بار دیگر عقیده جبریان را رد می کند و می گوید : کسی که نعمت های الهی را بکار نمی بندد و سعی و مجاهدت را برنمی تابد . چنین کسی عقیده جبر را پیش می کشد و خود را از بار تکلیف فارغ می کند . ]شرح و تفسیر بیت 1069هر که جبر آورد ، خود رنجور کرد / تا همان رنجوری اش ، در گور کردهر کس به جبر متوسل شود خود را پریشان و بیمار کرده است و سرانجام همان پریشانی و بیماری ، او را به بستر گور فرستد .شرح و تفسیر بیت 1070گفت پیغمبر که رنجوری به لاغ / رنج آرد تا بمیرد چون چراغپیامبر (ص) فرماید : بیهوده اظهار کسالت کردن و خود را بیمار نشان دادن براستی که سبب پیدایش بیماری می شود و شخص می میرد مانند چراغی که خاموش می شود . [ در دو بیت اخیر مسئله تلقین به نفس به وضوح بیان شده است . اگر کسی تلقین به نفس را در جهت مثبت و در راه کمال یابی بکار گیرد . قطعا تلقین و سیله ای سازنده و کمال آفرین است چه بسا بیماریها و حرمان ها که به وسیله تلقین به نفس منتفی شود و برعکس اگر تلقین به نفس در جهت منفی و قهقرا بکار گرفته شود . ارکان شخصیت آدمی را ویران می کند چه بسیارند کسانی که با تلقین بیمار شده اند و به خاک سیاه حرمان نشسته اند . پس اینکه شخص بگوید من موجودی بی اختیار و ناموثرم . این خود موجب بیماری روحی شود . این بیت ناظر است به حدیث ” خود را به بیماری نزنید که بیمار خواهید شد و گور خود را مکنید که خواهید مرد ” (احادیث مثنوی صفحه 12) ]شرح و تفسیر بیت 1071جبر چه بود ؟ بستن اشکسته را / یا به پیوستن رگی ، بگسسته رامعنی لغوی جبر چیست ؟ جبر به معنی بستن استخوان شکسته و پیوند دادن رگ گسسته است . [ خداوند را از آن جهت جبار گویند که دل های شکسته را پیوند دهد و یا از آنرو که نقایص ممکنات را با افاضه وجود خود برطرف سازد و وجود منبسط خود را بر جمیع اعیان ثابتات و هیاکل ماهیات ساری کند . ]شرح و تفسیر بیت 1072چون در این ره پای خود نشکسته یی / بر که می خندی ؟ چه پا را بسته یی ؟ای جبری مذهب ، تو که در راه حق گام برنمی داری تا آنجا که از فرط کوشش پایت بشکند . بر چه کسی می خندی ؟ چرا پایت را بیهوده بسته ای ؟شرح و تفسیر بیت 1073و آنکه پایش در ره کوشش شکست / در رسید او را براق و بر نشستولی کسی که در راه سلوک ، پایش بشکند . مرکوب عالی تری از طرف خداوند برای او فرستاده خواهد شد که آنرا براق گویند و سالک برآن می نشیند و به سیر و سلوک خود ادامه می دهد . [ اکبر آبادی در شرح مثنوی خود در صفحه 69 در شرح این بیت می گوید : کسی که به ریاضات تمام و توجه مدام . خود را فنا کرد و به جبر محمود رسید . آنگاه بر براق قدرت حق سوار شود . پس اعمال ، به اختیار حق از وی صدور یابد و اعمال و افعال که از وی صادر می شوند منسوب به خود نمی داند و فاعل به جز حق را نمی بیند . این است جبر محمود . اما جبر مذموم ، آنکه خود را غیر حق اعتقاد کند و با این نفی ، اختیار را از خود نماید . ]– براق مرکوب پیامبر (ص) در شب معراج بوده است که بدان زفرف نیز گویند . براق از ماده برق مشتق شده و به خاطر سرعت برق آسای آن بدین نام موسوم گشته است . ( مجمع البحرین جلد 5 صفحه 138 )–شرح و تفسیر بیت 1074حامل دین بود او ، محمول شد / قابل فرمان بد او ، مقبول شدسالک ، ابتدا حامل دین بود یعنی در آغاز سلوک به تعلم و ریاضت مشغول می شود و چون منازل سلوک را طی می کند . محمول قدرت و مشیت حق تعالی می شود یعنی ز آن پس اراده الهی او را با خود می برد . آن سالک در بدایت سلوک اوامر الهی را پذیرا بود . اکنون خود مقبولِ درگاه الهی شده است .شرح و تفسیر بیت 1075تا کنون فرمان ، پذیرفتی ز شاه / بعد از ایت ، فرمان رساند بر سپاهابتدا از شاه حقیقی عالم فرمان می پذیرفت اما اکنون فرمان او را به بندگان می رساند .شرح و تفسیر بیت 1076تا کنون اختر ، اثر کردی در او / بعد از این باشد امیر اختر اودر ابتدا به سبب داشتن حال و هوای بشری ، ستارگان در او اثر می کردند ولی پس از طی مراحل سلوک و انقطاع از حالت بشری ، خود فرمانروای ستارگان و نجوم شده است و در آنها تصرف می کند . توضیح تأثیر کواکب در احوال زمینیان در شرح بیت 751 تا 753 دفتر اوّل آمده است .منظور بیت : هر که با براق عشق الهی سلوک کند از کمند زمین و زمان می رهد و در عناصر جهان تصرف می کند .شرح و تفسیر بیت 1077گر تو را اشکال آید در نظر / پس تو شک داری در انشق القمراگر در این خصوص که پیامبر (ص) امیر و فرمانروای ستارگان شد شک و اشکال داری و در معجزه شکافته شدن ماه به دست مبارک او ، خار تردید در دلت خلیده . آیه اول سوره قمر را بخوان .شرح و تفسیر بیت 1078تازه کن ایمان ، نه از گفت زبان / ای هوا را تازه کرده در نهانای کسی که هواهای نفسانی ات را در نهانخانه دلت تازه کرده ای یعنی کسی که لحظه به لحظه به دنبال هواهای نفسانی هستی . برو ایمان قلبی ات را تازه کن اما خیال نکن که با لفاظی و لقلقه زبان می توانی ایمان بدست آری بلکه فقط با قلب و درونت می توانی به ایمان خالص برسی . زیرا مادام که قلب بر ایمان گواهی ندهد زبان همچنان تکرار بیهوده می کند .شرح و تفسیر بیت 1079تا هوا تازه ست ، ایمان تازه نیست / کین هوا ، جز قفل آن دروازه نیستتا وقتی که هوای نفس تازه و سرحال است . ایمان تازه و قوی نمی شود و این هوای نفس مانند قفلی است بر دروازه قلب که ایمان را بدان راهی نیست مگر با شکستن این قفل . [ اشارت است به حدیث ” مومن کامل نشود کسی از شما مگر آنکه خواهش او تابع گردد هر چیزی را که از بارگاه خدا آورده ام ” ( شرح مثنوی اکبرآبادی ، جلد اول ، صفحه 70 ) ]شرح و تفسیر بیت 1080کرده ای تاویل ، حرف بکر را / خویش را تاویل کن ، نی ذکر راای اسیر هوای نفس تو سخن تازه و بدیع قرآن را تاویل کرده ای یعنی قرآن کریم را بر مبنای هواهای نفسانی ات معنی کرده ای . حال آنکه باید فکر و حال خود را بر مبنای قرآن تاویل کنی و آن را به وسیله قرآن تصحیح و تکمیل نمایی . [ جرجانی در تعریفات گوید : تاویل عبارت است از برگرداندن لفظ از معنی ظاهری آن به معنای احتمالی . بدین شرط که معنای احتمالی با قرآن و سنت رسول (ص) در سازد . ]شرح و تفسیر بیت 1081بر هوا تاویل قرآن می کنی / پست و کژ شد از تو ، معنی سنیچون از روی هوای نفس ، قرآن را تاویل می کنی . پس معانی بلند و روشن قرآن به دست تاویل تو پست و کج شود . [ تفسیر به رای قرآن کریم ، امری ناروا و مطرود است . چنانکه امام صادق در روایتی می فرمایند : ” هر که قرآن را به رای خود تفسیر کند و درست هم تفسیر کند هیچ اجری ندارد و اگر نادرست تفسیر کند گناه آن بر گردن اوست ” ( تفسیر العیاشی ، ج 1 ص 17 و تفسیر الصافی ج 1 ص 21 ، مقدمه پنجم ) ]

لینک تفسیر این ابیات:پیوند به وبگاه بیرونی

دریافت هایی از دفتر اول مثنوی 21 حکایت شیر و خرگوش1 حیوانات جنگل برای آسودگی خاطر به پیش شیر رفتند و درخواست کردند هر روز یکی از آنها را سهمیه خود قرار دهد تا بقیه با آسایش زندگی کنند تا این که نوبت به خرگوش افتاد و با حیله ای شیر را به چاهی برد و گفت شیر درون چاه نیز سهم می خواهد.شیر عکس خود را در چاه دید و از غرور درون چاه پرید و هلاک شد. جان در اتصال مولانا ازین داستان معروف دنیایی از تمثیل می آفریند. تصمیم حیوانات :تسلیم بودن آنان در برابر تقدیر است : با قضا پتجه مزن ای تند و تیز تا نگیرد هم قضا با تو ستیز مرده باید بود پیش حکم حق911 تا نیاید زخم از رب الفلق_فرعون طفل ها را می کشت ولی آنچه می جست در خانه اش بود-انکه از آسمان باران دهد تواند به ما نان دهد. شیر که به دنبال شکار است تمثیل اعتقاد به تلاش و در پی آن دریافت موهبت های خداست:-با توکل به خدا زانوی شتر را ببند این جهان زندان و ما زندانیان حقره کن زندان و خود را وارهان -زندانی با تلاش می تواند حفره ای ایجاد کند و رها شود -آب در پشت کشتی حرکت آن است و در داخل آن غرق شدنش -کوزه سربسته بر بالای آب حرکت می کند چون دلش قوی و پر باد است تو هم از بادگیر لدنی خداوند دلت را پر باد کن.(پر انرژی او ) دریافت هایی از دفتر اول مثنوی22 حکایت شیر و خرگوش 2 نوبت خرگوش می رسد تا غذای شیر شود.خرگوش حیله ای به کار می گیرد و حیوانات راه حل او را به هیچ می گیرند.تمثیلات راه حل خرگوش: -هر پیامبری نیز در رهایی آدمیان دربند خویشتن می کوشید.-راه حل پیامبران مثل مردمک چشم است در ظاهر کوچک اما دنیایی در آن منعکس است. - زنبور و کرم ابریشم دریافتی دارند که شیر و فیل ندارند. -آدم از خداوند آموخت و از فرشتگان بالاتر رفت و گوساله(ابلیس)را پوزبند زد.(علم های ظاهری نیز پوزبندی است که مانع نوشیدن شیر معرفت است) -همه شیران در برابر مقام سگ اصحاب کهف سرافکنده اند و ... کلمات مشابه مولانا در مثنوی پس از تمثیلات فراوان: -این معانی به نوشتن در نمی آید. -خورشید جان دریافتگر ، در فلک نمی گنجد. این سخن پایان ندارد هوش دار1027 گوش سوی قصه خرگوش داراین سخنان بی پایان است. اما با این وجود باز تمثیلات را از زاویه قدرت علم(راه حل خرگوش)ادامه می دهد: -علم مانند انگشتر سلیمان سبب تسلط بر جهان می شود.جهان صورت و علم جان جهان است. -تمامی جانداران به این جهت در تسخیر ودر هراس آدمی اند و جنیان به این جهت از او فرار می کنند. تمثیل خارخار وحی و شیطان: مانند فرو رفتن خار در بدن وقتی در آب هستی.خار را نمی بینی اما فرورفتنش را حس می کنی.ادامه دریافت های دفتر اول مثنوی23 حکایت شیر و خرگوش 3 حیوانات از خرگوش می پرسند:تو که با شیر در افتاده ایو چه فکری در سر داری؟و خرگوش کلید رازاداری را بیان می کند و مولانا تمثیل می زند: -اگر از روی صفا با آیینه هم راز بگویی از بخار نفس تو،آیینه تیره می شود. -اگر چند پرنده را به هم ببندی نمی توانند پرواز کنند. شیر از تاخیر خرگوش درمانده می شود .و مولانا می فرماید: آنان که تلاش نمی کنند مجبورند پای جبر(راه جبر) را بگیرند.آنکه پایش در ره کوشش شکست در رسید او را براق و بر نشست1073 کسی که پای تلاشش را با اندیشه جبر شکسته است با کسی که پایش در راه کوشش شکسته است فرق می کند و برای آنکه اندیشه تلاش دارد اسب براق خواهد آمد. شیر از بدقولی خرگوش می خواهد بندهای جبر را بگسلد و دوباره شکار کند و دعوت می کند تو هم بندهای لفظ را بشکن و به معنی برس: علم های ظاهری قلمشان باد و دفترشان آب است. باد در مردم هوا و آرزوست1101چون هوا بگذاشتی پیغام هوست تمثیلات دیگر حکایت: -کاسه ها بر روی آب می روند اما طشت های پر آب غرق دریا می شوند-حق و جان آدمی از آشکار بودن زیاد پنهانند مانند کوزه که درونش پر آب و لب خشک است. کانال و وبلاگ آرامش و پرواز روحاینستاگرام(drsahafian(

با سلام و تشکر بابت زحماتتانفایل صوتی نصفه استاگر امکان دارد فایل کامل را قرار دهیدباز هم ممنون

با درود و سپاس همیشگی خدمت شما گرامیان . به نظر در بیت :گر ترا اشکال آید در نظر پس تو شک داری در انشق القمر ، در مصرع دوم بدلیل وجود هجای اضافی یا میباید حرف " ی " از واژه "داری " حذف گردد یا " ان " قبل از شق القمر که این دومی درست تر میاید .

دوست عزیزدر مصرع دوم نیز وزن رعایت شده است: دٓ رِن شق قل ق مر

معنی مصرع لفظ شیرین ریگ آب عمر ماست چیست ؟

کرده ‏ای تاویل حرف‏ بکر را - خویش را تاویل کن نی ذکر را [یزدانپناه عسکری]* هرمنوتیک ادراک ________