سعدی:مرا تو غایت مقصودی از جهان ای دوست هزار جان عزیزت فدای جان ای دوست

تنم بپوسد و خاکم به باد ریزه شودهنوز مهر تو باشد در استخوان ای دوست.....

به سر شد عمر و یک دم سر نشد بی دوست که غایب بود و هر جا هست دل با اوست ...

غزل ۱۰۴  وزن : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان  مرا تو غایت مقصودی از جهان ای دوست  هزار جان عزیزت فدای جان ای دوست معنی بیت اول  ۱ _ ای دوست ، در تمام جهان نهایت آمال و آرزیم تو هستی . جان عزیز هزاران کس قربان جان تو گردد . [ غایت مقصود = سرانجام و نهایت مراد و آرزو ] چنان به دام تو الفت گرفت مرغ دلم   که یاد می نکند عهد آشیان ای دوست معنی بیت دوم  ۲ _ ای دوست ، دلم به سان مرغی اسیر دام تو گشته و چنان به آن دام خو گرفته است که دیگر به یاد روزهایی که در سینۀ من بود نمی افتد . [ الفت گرفتن = اُنس گرفتن ، خو گرفتن/ تناسب : دام ، مرغ ،آشیان ] گَرَم تو در نگُشایی ، کجا توانم رفت ؟   به راستان که بمیرم بر آستان ای دوست معنی بیت سوم  ۳ _ اگر تو به رویم در نگشایی ، به کجا می توانم بروم ؟ ای دوست ، سوگند به راستان و درست کرداران که بر آستان تو جان خواهم داد . [ راستان = صدّیقان ، درستکاران / آستان = درگاه ، پیشگاه/جناس مرکب : به راستان ، بر آستان ] دلی شکسته و جانی نهاده بر کف دست  بگو بیار که گویم بگیر هان ای دوست معنی بیت چهارم  ۴ _ ای دوست ، آنچه دارم دلی شکسته و جانی آمادۀ تقدیم است . تو برای گرفتن آنها اشارتی کن تا بگویم اینک از آنِ تو ، بستان . [ دل شکسته بودن = کنایه از غمگین و آزرده خاطر بودن / جان بر کف دست نهادن = کنایه از پایداری و فداکاری کردن ] تنم بپوسد و خاکم به باد ، ریزه شود   هنوز مِهر تو باشد در استخوان ای دوست معنی بیت پنجم ۵ _ جسمم خواهد پوسید و خاکم به وسیلۀ باد پراکنده خواهد شد . امّا ای دوست ، با وجود این مهر و محبّت تو هنوز در استخوان هایم به جای خواهد ماند . [ ریزه شدن = متلاشی و پراکنده شدن ، خرد و ریز گشتن ] جفا مکن که بزرگان به خرده ای ز رهی   چنین سبک ننِشینند و سرگران ای دوست معنی بیت ششم  ۶ _ ای دوست ، بر من ستم روا مدار ، زیرا بزرگان با عیبی که در غلام خویش می بینند ، خشمگین نمی شوند و به او بی اعتنایی نمی کنند . [ خرده = عیب / رهی = بنده و غلام / سبک نشستن = تند و عصبانی و خشمگین بودن (لغت نامه) / سرگران = کنایه از بی اعتنا و ملول و خشمناک/ تضاد : سبک ، گران ] به لطف اگر بخوری خون من روا باشد   به قهرم از نظر خویشتن مران ای دوست معنی بیت هفتم  ۷ _ ای دوست ، جایز است که از سر لطف خون مرا نوش کنی ، امّا مرا با قهر و غضب از نظر خود دور مساز . [ خون کسی را خوردن = کنایه از در رنج و اندوه گذاشتن کسی /تضاد : لطف ، قهر ] مناسب لب لعلت حدیث بایستی   جواب تلخ بدیع است از آن دهان ای دوست معنی بیت هشتم  ۸ _ ای دوست ، سخنانت باید با لبان لعل گونت تناسبی داشته باشد . این جواب تلخ و دل گزا از آن دهان ، عجیب به نظر می رسد . [ لعل = سنگ قیمتی سرخ رنگ / حدیث = سخن / بایستن = در خور و شایسته بودن / بدیع = عجیب و غریب و نادر /تشبیه : لب به لعل ] مرا رضای تو باید ، نه زندگانی خویش  اگر مراد تو قتل است ، وارهان ای دوست معنی بیت نهم  ۹ _ ای دوست ، برای من رضایت و خشنودی تو بایسته و مهم است ، اگر خواست تو کشته شدن من است ، مرا از قید حیات وارهان تا به کام رسی . [ رضا = رضایت و خشنودی / مراد = آرزو ] که گفت سعدی از آسیب عشق بگریزد ؟   به دوستی که غلط می برَد گمان ای دوست معنی بیت دهم  ۱۰ _ ای دوست ، چه کسی به تو گفت که سعدی از بلای عشق می گریزد ؟ سوگند به دوستی که او به غلط به چنین پنداری رسیده است . [ به دوستی = قسم به مهر و محبّت / غلط بردن = اشتباه کردن / گمان غلط بردن = اشتباه فکر کردن ] که گر به جان رسد از دست دشمنانم کار   ز دوستی نکنم توبه همچنان ای دوست معنی بیت یازدهم  ۱۱ _ برای اینکه حتّی اگر از دست دشمنان عاجز و ناتوان گردم ، ای دوست ، باز هم از دوستی بازنمی گردم و از آن دست نمی کشم . [ کار به جان رسیدن = کنایه از عاجز و ناتوان گشتن ] منبع : شرح غزلهای سعدی  دکتر محمدرضا برزگر خالقی  دکتر تورج عقدایی  سعدی : به چه کار آیدت ز گُل طبقی ؟ از گلستان ِ ما بِبَر طبقی  شاد و تندرست باشید ..

هزار آفرین بر مرد خدا سعدی