سعدی:یا رب شب دوشین چه مبارک سحری بود کاو را به سر کشته هجران گذری بود

رویی نتوان گفت که حسنش به چه ماندباغی که به هر شاخ درختش قمری بودمن بعد حکایت نکنم تلخی هجرانگویی که در آن نیم شب از روز دری بود

یا رب شب دوشین چه مبارک سحری بودکان میوه که از صبر برآمد شکری بودگویم قمری بود کس از من نپسنددکو را به سر کشته هجران گذری بود

جناب 7 من هرچه میکوشم مانای بیت دوم را بدین گونه که آمده است ، در نمی یابم ، به گمانم آن گونه که دکتر ترابی اُورده است درست می نماید داستان من و اوست، دوستی که من به وی ارادت دارم شب دوشین نظر عنایتی به من انداخته است ..وزین پس از هجران گله نخواهم کرد که میوه شکیبایی شیرین تر از شکر بود، دری از روز در نیمه شبان، قمری بر هر شاخ درخت و رسیدن به جهانی فراتر از وصف و بیان،.

بیت دوم اینگونه خوانده میشود:آن دوست که ما را به ارادت نظری هست با او،مگر او را به عنایت نظری بودمگر او را به عنایت نطری بود:که شاید(به امید آنکه) از روی مهربانی نگاهی نماید:ای که پنجاه رفت و در خوابی مگر این پنج روزه دریابیمگر تو روی بپوشی و فتنه بازنشانی که من قرار ندارم که دیده از تو بپوشمیا به زبان امروزی (تو نگو اینجوری بود ولی من نمیدانستم)من نمیدانستم ولی تو نگو او با من مهربان بود.یکی از دوستان مخلص رامگر آواز من رسید به گوش

به گمانم بیت دوم به این صورت است:آن یار که بااو به ارادت نظری هستباما، مگر اورا به عنایت نظری بود

"دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند/و اندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند*** چه مبارک سحری بود و ه فرخنده شبی/ آن شب قدر که این تازه براتم دادند!"

دوستان ، شاعر است و معشوق( اول کس و سوم کس) بیت مور اشاره آقای ترابی ،جنابان ناشناخته و 7 به گمانم ندین صورت است: " آن دوست که با او به ارادت نظری هست با من مگر اورا به عنایت نظری بود " از شیخ ارادت است و از معشوق عنایتو جایی برای اول کس جمع ( ما)نمی ماند و چند بیت سپس تر تنها از من و او سخن میگوید.

حافظ با شعر ان یار کز او خانه ما جای پری بود ب استقبال سعدی رفته و بسیاری از شعرهای دیگرش رو بر وزن شعرهای سعدی سروده

شابد مفید باشد:"من بودم و او؟ نی! قلم اندر سر من کش..." یعنی که من و اویی در کار نبود. روی وجود من در آن شب خط بکش...

درباره‌ی معشوق غزل های سعدی همیشه در بین محققین و مفسرینِ اشعارش بحث و اختلاف نظر وجود داشته ، عده‌ای بر این باورند که معشوق شعر سعدی زمینی است و عده ای دیگر معشوق غزلیاتش را فرا زمینی (الهی) می‌پندارند ، اما آنچه که مسلم است ارادت عجیب سعدی به این معشوق است ، تا آنجا که با وجود او دیگر مجالی برای دیدن خودش نمی‌یابد ، او در یک بیت این ارادت را چنین به تصویر می‌کشد:   «من بودم و او ، نی قلم اندر سرِ من کش!!! با او نتوان گفت ، وجود دگری بود ... »    ابتدا میگوید که من و معشوقم با هم در یک جا بودیم اما بلافاصله گفته‌ی خود را تکذیب میکند و می‌گوید: نه ، اشتباه کردم ، من نبودم ، من را با قلم خط بزن ، فقط او بود ، راستش را بخواهی جایی که او باشد دیگر منی وجود نخواهد داشت ، او بود و تنها او....