حافظ:عشقبازیّ و جوانیّ و شرابِ لَعلْ فام مجلسِ اُنس و حریفِ همدم و شُربِ مدام

حسین جان که میگی یه بیت عرفانی هم تو این شعر نیست.......کی گفته تو تفسیر کنی این شعرو اخه.....عرفا به زور میفهمن حافظ چی میگه تو که دیگه ععدی نیستی....

برای کسی که تو بارگاه موسی بن جعفر داره کار میکنه و داره دلخسته میشهاین شعر نای با وصف شرایط عاشقانه ای که شخص دارد ، خارج شدن از این شرایط مرگبار را مرگ میداندمحشره حافظ ، محشر

جناب نا شناس ، با سلام ! : لطفا بنده و دیگران را از مطالب معنوی و عرفانی یاد شده در این غزل آگاه کنید . ایام به کام .

جسارتا عرض شود شعر عرفانی رو کسی تفسیر میکنه که هم از ادب و ادبیات بهره مند باشه و هم دستی گرم بر آتش عرفان داشته باشه در غیر این صورت فقط از اهنگ شعر لذت میبره . و عرفای بزرگ کشورش رو در چند خط در نوشتار حاشیه به زیر تیغ ه قدرنشناسی نمیبره . چنانکه پیداست در اشعار جناب مولانا هم چون جناب حافظ بسیار تشبیه عشقبازی و می خواری هست اما بخاطر اثرهای چون فیه مافیه و مثنوی معنوی کسی به جناب مولانا که در دیوان شمس مداوم دم از می و میخوارگی میزنه از این تهمتهای ناروا نمیزنه ولیکن جناب حافظ و حکیم عمر خیام همیشه انگشتنمای نا دانستگی های ما بودن . امیدوارم من و شما و همه روزی به درک کتب عرفانی و مذهبی برسیم و درباره انچه نمیدانیم نظرات قطعی ندیم یا لااقل به بررسی و بحث بپردازیم نه اینکه توهین کنیم . من از همه بزرگواران عذر میخوام اگر بی ادبی از این حقیر سر زد شما به بزرگی خودتون منو ببخشید

با سلام این غزل توصیفی از یکی از مهمانی های شبانه حاجی قوام تمغاچی کار گزار مالی شاه شیخ ابو اسحاق اینجوست دوستان فراموش نکنند که منبع درآمد مالی حافظ و دیگر شعرا در آن زمان شرکت در مهمانی های شبانه بزرگان درباری و خواندن شعر و گرفتن صله و انعام از آنها بوده است بنا بر این دوستان در اشعار عاشقانه حافظ بدنبال مفاهیم عرفانی نگردند که تمام آنها عین واقعیت است

با سلام خدمت دوستان این غزل توصیفی از یک مهمانی شبانه حاجی قوام تمغاچی کارگزار مالی شاه شیخ ابو اسحاق اینجوست که مضامین و تعبیرهای آن در کنار غزلهای رندانه حافظ جای دارد دوستان علاقمند به عرفان فراموش نکنند که منبع در آمد حافظ و دیگر شعرای آن زمان شرکت در مهمانی های شبانه بزرگان درباری و خواندن شعر و گرفتن پاداش یا صله و انعام از درباریان بوده است و تمام اشعار عاشقانه حافظ بجز واقعیت چیز دیگری نیست و دوستان در هر غزل حافظ بدنبال مفاهیم عارفانه نگردند

به به عجب شعر عرفانی :) "بادهٔ گلرنگ تلخ تیز خوشخوار سبک" یعنی‌ فقط یه اهل فنّ میتونه تشخیص بده حافظ چقدر تکنینکی شراب خوب ر توصیف کرده ... زنده باد

فرهاد گرامی، عرفان شناخت است، اما شناخت همان دمی که باید غنیمتش بداریم!!، ساقی شکر دهان با تیغی آهخته به یغمای خرد، شاهدی رشک آب زندگی، بزمگاهی برتر از فردوس، باده گلرنگ و نقلی از لعل نگاردر باره نکته دانی و شوخ طبعی زیاد سخت نمی گیرم!!

این شعر وصف بهشت است دوستان من

شراب لعل فام = شراب قرمزحریف = همدم ،هم پیالهمدام = پیوستهشُرب = نوشیدنندیم = همنشین پیالهشاهد = زیبا رویرَشک = غِبطهغیرت = رَشک و حسدبزمگاه = محفل عیش دلنشان = آرام بخشفردوس = بهشت پیرامون = اطرافروضه دارالسلام = باغ مینو وبهشت صف نشینان = کسانی که در مجلس بزرگان اجازه نشستن دارند.نیک خواه = نیک اندیش پیشکاران = خدمتگزاران دوستداران صاحب اسرار = عاشقان رازدارحریفان دوستکام = هم پیابه ها که به یاد د وستان پیاله به دست گیرند.تلخ تیز = شراب صد در صد خالصنُقل = چیزی از شراب که برای تغییر ذایقه می خوردند ، مزهلعل نگار = لب محبوب نَقل = جابه جایی ، انتقالیاقوت خام = یاقوت خالص نُقلش از لعل نگار و نَقلش از یاقوت خام = شرابی که شیرینی اش از لب یار و جامش از یاقوت خاص بود.غمزه = عشوه، نازیَغما = تاراج خِرَد = عقلآهیخته = از نیام کشیده، برهنهتیغ = شمشیرتباه = نابود، حرامحاجی قوام = وزیر ابواسحاق

در این شعر حتی یک بیت عرفانی و معنوی نیز وجود ندارد! شعریست در وصف مجلس عیش و عشرت کاملا زمینی!! آن هم از آن نوعش که اسلام با آن موافق نیست!!!... .

معنی بیت : باده گلرنگ تلخ تیز خوش خوار سبکنقلش از لعل نگار و نقلش از یاقوت خامشراب سرخ رنگ و تلخ و تند و خوشخوراک و سبک ; نُقلی که به عنوان مزه و شیرینی با آن می خورند از بوسه معشوق و حکایتی که در ضمن نوشیدن آن گفته می شود از یاقوت خام ،باده تیز: شراب گیرا، مؤثر،باده سبک شرابی که به راحتی جذب شود و آثار بدی مثل سردرد و خماری نداشته باشد،نُقل : آنچه بعد از شراب از ترشی و شیرینی و کباب و جز اینها می خورند، مزه ،نَقل : روایت ، قصه گوئی ،یاقوت خام در برهان قاطع کنایه از لب معشوق معنی شده است ، ولی مسلماً این معنی با مفهوم کلی مصراع دوم سازگار نیست زیرا در همان مصراع از لعل نگار که همان لب معشوق است نام برده ، و تکرار بلافاصله آن بی معنی خواهد بود; در صورتیکه اگر یاقوت خام را شراب معنی کنیم ، که بی وجه هم نیست ، با لعل نگار که به عنوان شیرینی ذکر شده ، مناسبت کامل خواهد داشت ; با این یادآوری که آنچه به یاقوت تشبیه می شود شراب است و خام صفت شراب قرار می گیرد و ربطی به یاقوت نخواهد داشت : شراب خام ،و معنی بیت اینکه نوشیدن شرابی تلخ و خوشگوار و بی خمار، با بوسه های لب معشوق به عنوان چاشنی ، و حکایت گوئی از یاقوت خام یعنی شرح حال شراب و حوادثی که در طول زمان بر آن گذشته ،،،

با سلاماینکه از شعر چه برداشتی میشه بستگی به حال و هوای مخاطب داره و کسی رو هم نمیشه بخاطر حال و هواش مورد ملامت قرار داد.البته خود حافظ میفرماید؛در خرابات مغان نور خدا میبینماین عجب بین که چه نوری زکجا میبینمحافظ یک غزل نیست که بشه مورد تحلیل قرار داد بلکه بینش و جهان بینی هستش که به مخاطب القا میکنه و شایدم غیر قابل بیان نباشه.به هر حال سعی در نقادی کردن موجب به بیراهه رفتن و پافشاری در بیان عقیده غلط رو موجب میشه.

ادامه دوستان محترم خواهش میکنم تلاش نفرمایید نشان دهید که هدف حافظ بزرگ چه بوده است واینرا به حساب رندی او بگذارید حافظ مسلما یک عارف بزرگ بوده و مفاهیم عارفا نه را به سبکی بسیار رندانه سروده است اگر گمان عمومی غیر از این بود هرگز دیوان جافظ به دست ما نمیرسید و سالها و قرن ها قبل از من و شما به آتش کشیده میشد بدرود

تمام زیبایی اشعار حافظ این است که هر کس به تعبیر خودش از آن برداشت کند و باین روش اصرار و عمد داشته است میفرماید شعر رندانه گفتنم هوس است او بسیار زیرکانه اشعارش را سروده این بحث های تاریخ ما را که می بیند کیف میکند شما دوستان هم سعی نکنید یکدیگر را قانع کنید زیرا اینکار توهین به حافظ است یعنی تو نتوانسته ای رندانه شعر دو پهلو بگویی و من مچت را گرفتم

به نظرم شاید قسمت هایی از این شعر با متن قرآن در سوره واقعه رابطه معنایی داشته باشد و حافظ از آن ها برای شعر خود الهام گرفته باشد. یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ نوجوانانی جاودانی پیوسته گرداگرد آنها می‏گردند. شاهدی از لطف و پاکی رشک آب زندگی (تشابه جاودانگی و اب زندگی )لَا یُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَلَا یُنْزِفُونَ شرابی که نه از آن سردرد میگیرند و نه مست میشوندبادهٔ گلرنگ تلخ تیز خوشخوار سبکلَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِیمًا در آن باغهای بهشت نه لغو و بیهوده‏ ای می‏شنوند نه سخنان گناه آلود. إِلَّا قِیلًا سَلَامًا سَلَامًا تنها چیزی که می‏شنوند «سلام» است «سلام»بزمگاهی دلنشان چون قصر فردوس برینگلشنی پیرامنش چون روضهٔ دارالسلام گلشن و تشابه باغ های بهشت در سوره واقعه روضه دارالسلام : جایی که بسیار درآن سلام میکنند .

با درود خدمت دوستانمن با نظر حسین و جناب کنجکاو موافقم چون منطقیهباید به تاریخ شیراز در دوران حافظ مراجعه کنید

عشقبازی و جوانی و شراب لعل فاممجلس انس و حریف همدم و شرب مدامحافظ که خود شاعر تمثیل هاست و هرچه کرده از دولت قرآن بوده است در این غزل عرشی با الهام از تمثیل های قرآنی به توصیف بهشت پرداخته و در عین حال به نکات معنوی مهمی اشاره میکند . حافظ میفرماید عشقبازی و عاشقی که لازمه ابتدایی ورود سالک به وادی عاشقی ست بهتر است در اوان جوانی اتفاق بیفتد همانطور که در عشقهای زمینی هم چنین است که در اینصورت از شراب ناب لعل فام الهی برخوردار خواهد شد و آنگاه چنین انسانی به مجلس انسی که در ادامه غزل حافظ به آن میپردازد راه خواهد یافت ، این مجلس تمثیلی از بهشت موعود در ادیان است که برخی انسانها با دید ذهنی خود آنرا چیزهای بیرونی و مادی تصور میکنند که به پاداش پرهیزکاری و عبادتهای این دنیا به آنان خواهند داد . حافظ به رمز گشایی از تمثیل های بهشت توصیف شده میپردازد تا این انسانها از خواب ذهن بیدار شده و نسبت دنیای معنا و عدم ، شناخت بهتری پیدا کنند .پس در مصراع دوم منظور از مجلس انس ، بهشت ولی نه آن بهشت مادی ست و حریف ، انسانی ست که به من کاذب خود مرده و به ذات و اصل خدایی خود زنده شده باشد پس حریف با اصل و ذات خدایی خود یار و همدم یا مانوس میشود که در اینصورت آب زندگانی همواره بر او جاری شده و مداومت و پیوستگی این شرب قطع نخواهد شد . یعنی اینگونه نیست که گاه در عالم فرم بسر برد و گاه در معنا . چنین انسانی که در مقام بسر میبرد حتی در دنیای ماده و گذران امور دنیوی خود نیز اتصال به اصل او قطع نمی گردد .مولانا میفرماید پنج وقت آمد نماز و رهنمون ، عاشقان را فی صلاتن دایمونساقی شکردهان و مطرب شیرین سخنهمنشینی نیک کردار و ندیمی نیک نامساقی ، مطرب ، همنشین و ندیم در این بیت همگی تمثیل از خدا یا ذات خدایی انسان بوده و شخصیت های مجزا نیستند . شکر دهان به معنی پراکندن شیرینی و شادی ست که چون عارف لب به سخن گشاید شکر افشانی نموده و شادی ذات خود را در جهان منتشر میکند .کاری که حافظ انجام داده و شیرینی و برکت آن تا ابد پایدار است . مطرب نیز به معنی طرب انگیزی و کنایه از اصل خدایی انسان است که از جنس شادی ست و نه غم و درد . خود کاذب انسان غم و درد را منتشر میکند .این همنشین ، نیک کردار بوده و هرگونه فکر و عمل او پسندیده و عاری از بدی و بدخواهی ست و او (اصل و ذات خدایی انسان) ندیم همراه و محرم اسرار بوده و به نیکی شهره میباشد . شاهدی از لطف و پاکی رشک آب زندگیدلبری در حسن و خوبی غیرت ماه تمامهمه این تمثیل ها برگرفته از قرآن میباشد . واژگانی مانند شاهد و دلبر و همنشین ، یا ندیم و همدم و یا پیشکار و صف نشینان که در ابیات بعدی حافظ به آنها میپردازد . حافظ میفرماید این همنشین و یار انسان که خداست و اکنون در دل و مرکز انسان نشسته و با او یکی شده (شاهد) آنقدر لطیف و پاک است که آب زندگانی (آب حیات معروف) به او رشک میبرد .چنین دلبری که در زیبایی و خوبی به ماه شب چهارده میماند تمام قد و مانند ماه تمام در مورد جایگزین شدن هر چیز دیگری در دل و مرکز انسان غیرت داشته و این دوگانگی رابر نمی تابد ، برآشفته و خشمگین میشود که در عین لطافت و مهربانی کسی را یارای تحمل عقوبت کار نخواهد بود . بزمگاهی دلنشان چون قصر فردوس برینگلشنی پیرامنش چون روضهٔ دارالسلامچنین بزمگاهی دلنشین که همان قصر فردوس برین توصیف شده توسط ادیان و پیامبران میباشد گلش و گلستانی زیبا و معطر است که در پیرامون آن روضه دارالسلام است .منظور از دارالسلام که درقرآن نیز آمده ، فضای یکتایی و امن الهی ست و پیامبران ، بزرگان ، عرفا و هر انسانی که به خدا زنده و با او یکی شده و چیزهای بیرونی را از دل خود بیرون کرده است و امنیت و آرامش خود را از چیزهای مادی و ذهنی این جهان مطالبه نمیکند ، پس چنین انسانی در روضه دارالسلام و فضای امن الهی بسر میبرد . سبزی و طراوت گلشن نماد اصل زندگی ست همانگونه که خضر را که به آب حیات زنده شد را سبز پی نامیده است.صف نشینان نیکخواه و پیشکاران با ادبدوستداران صاحب‌اسرار و حریفان دوستکامصف نشینان که در ادیان آنها را فرشتگان نامیده اند کنایه از نیروهای زمینی و آسمانی هستند که درخدمت خدا و کن فکان و قضا و مشیت حضرتش هستند و اکنون که انسان با خدا یکی شده است ، این صف نشینان ، خیرخواه چنین انسانی هستندو در هرگونه امور او چه در جهان ماده و چه در امور معنوی با او همکاری میکنند . پیشکاران با ادب و آداب دان نیز کنایه از کل هستی و کاینات هستند و درخدمت چنین انسانی که با خدا یکی شده و به وحدت رسیده است در آمده و دوستدار آنان هستند زیرا آنها صاحب اسرار هستند و سر آنها وصل به خدا و اصل خدایی شان میباشد . چنین انسانهای بحضور رسیده ای که حریف نامیده میشوند دوستکام بوده و از حضرت دوست کام زندگی و حیات جاودانگی گرفته اند . بادهٔ گلرنگ تلخ تیز خوشخوار سبکنقلش از لعل نگار و نقلش از یاقوت خامچنین انسانهایی که وصف آنها رفت در فضای امن الهی و خوشبختی ابدی از آن باده ناب الهی که در عین تلخی ، خوشگوار و سبک است و مانند باده های انگوری موجب درد سر نمی شوند ، بهرمند میگردند . در قرآن از آن با شراب طهور یاد شده که ساقی آن نیز خداوند میباشد . شرابی که انسانهای به دیدار یار رسیده از دست ساقی کوثر و فراوانی مینوشند موجب زدودن اندک دلبستگی و ذرات ریز غبار از دل میشوند . این شراب تلخ مینماید زیرا موجب از دست رفتن دلبستگی های دنیوی انسان شده و این شراب تیز میباشد یعنی بسرعت و آنی سبب زدوده شدن اندک زنگار مانده بر دل میشود . در مصراع دوم حافظ میفرماید نقل و شیرینی و برکت این شراب ، بواسطه و از لب لعل حضرت معشوق است که کام دل ابرار و انسانهای کامل از آن بر آمده و حکایت های آن زمانی که همچو یاقوت خام بودند نقل محفل چنین انسانهایی میباشد . یاقوت خام کنایه از انسان است که ذاتاً دری گرانبهاست ولی هنوز زیر تراش الماس خدا و معلم معنوی نرفته و در نتیجه تا رسیدن به مرتبه عالی و مقام ارزشمند خود فاصله زیادی دارد .عطار نیز در رابطه با یاقوت میفرماید ؛خون از دل چو سنگ بر آور که مرد طوریاقوت سرخ معرفت از کان طور یافت همانطور که میدانیم مرد طور حضرت موسی ست که با متلاشی کردن کوه ذهن و منیت خود به آن یاقوت سرخ معرفت دست یافت غمزهٔ ساقی به یغمای خرد آهخته تیغزلف جانان از برای صید دل گسترده دامزلف حضرت معشوق یا جانان که نماد زیبایی های این جهان و وجه و جمال خدا در این عالم فرم میباشد به منظور صید دل انسانها دام خود را در این جهان گسترده است . یعنی انسان به زیبایی های فریبنده این جهان دلبسته و گرفتار میشود ، سپس خدا برخی از چیزها ی بدست آمده انسان را مانند ثروت، زیبایی ، شهرت ، جوانی ، عزیز و وابسته ای را از انسان میگیرد تا انسان بخود آمده و دریابد که از جنس چیزها نبوده و باید به اصل خدایی خود بازگردد و این دامی ست که خدا یا زندگی برای دلها گسترده ساقی کوثر و فراوانی با غمزه خود خرد و عقل جزوی انسان را به وسیله تیغ و شمشیر برهنه به یغما میبرد ، یعنی خود کاذب و توهمی انسان را کشته و نابود میکند تا خود واقعی انسان به او زنده شود و هیچ چیزی بجز حضرت معشوق در دل برجای نماند . نکته‌دانی بذله‌گو چون حافظ شیرین سخنبخشش‌آموزی جهان‌افروز چون حاجی قوامحافظ این ابیات آسمانی و نکته های معنوی را که موجب شادی و انبساط درونی انسان میشود را بحق لازمه چنان مجلسی میداند که شیرینی این سخنان به جان و دل هر انسانی بنشیندحافظا از پله های عرش چون بالا روی قدسیان بینی که شعر حافظ از بر میکنند بخشش آموز جهان افروز که با نور خود جهان را روشنایی میبخشد کسی نیست جز حق تعالی و انسانهایی چون خواجه قوام با آموزشهایی بزرگان معنوی و کار فراوان بر روی خود میتوانند و قابلیت زنده شدن و یکی شدن با حضرتش را دارند تا به این مجلس و بهشت وصف شده وارد شوند . هر که این عشرت نخواهد خوشدلی بر وی تباهوان که این مجلس نجوید زندگی بر وی حراماما کسانی که به همین دنیای مادی و چیزهای پست دنیوی قانع و دلخوش هستند و حتی در جستجوی عام معنا نیز بر نمی آیند زندگی خود را که موهبتی الهی ست حرام و ضایع میکنند زیرا عشرت و خوشدلی و خوشبختی واقعی در همین معانی ست و اگر انسانی آنرا طلب نکند قطعا به تباهی و نیستی خواهد رفت .

ببخشید ... مصرع " دوستداران صاحب اسرار و حریفان دوستکام" چطوری خونده میشه؟. از لحاظ وزنی یخورده ثقیله! مثلا اگر " دوستداران صاحب سر و حریفان دوستکام" باشه، روانتر خوانده میشه.. یعنی بجای اسرار کلمه سر- مفرد - بگذاریم.لطفا راهنمایی... ممنونو با تشکر ویژه از اقای رضا ساقی بابت معنی و تفسیر بیطرفانه شون... دمت گرمو سرت خوش باد جاوید.

آقا رضا/رضا ساقی/سیدعلی ساقی با درود و آفرین فراوانممنون که اینقدر موشکافانه, با حوصله و در عین حال در نهایت سادگی غزل ها را یک به یک تشریح کردید.کاش برای همه آثار ادبی مان چنین اتفاقی می افتاد. مردم عادی و کوچه و بازار نیاز به چنین شرح های کاربردی دارند تا بتوانند رمزگشایی کرده و از آن بهره ببرند, وگرنه در غیر اینصورت این گنجینه ادبی برای ما کوچه بازاری ها همچون کارت بانکی پر پولی است که رمز آن را نداریم!ممنون که هستی و برای ما نوشتید.از خدای حافظ برای شما زندگی حافظانه خواستارم.با سپاس فراوان

گرامی یحییعرفان مختص اسلام نیست عرفان در مکاتب و ادیان فراوانی متداول است میتوان عرفان را در عقاید برهمن ها، بودائیان، مسلمانان، مهریون، یهود، زرتشت، حتی سرخپوستان آمریکا و ......... جستجو کرد عرفان به مانای شناخت است که نه از راه دین که از تمرکز و توجه به باطن و درون حاصل می شودربطی به خدا شناسی ندارد،پی بردن به حقیقت وجود هستی احتیاج به دین و خدا ندارد،ضمناً بهتر است بگوئیم خدا ناباور {ناخداباور} کمی نا مأنوس می نماید

باسلام خدمت همه دوستان و علاقه مندان شعر حافظ،شهید مطهری می گوید : عرفا معتقدند به زبان دیگری سخن می گویند به قول قرآن عُلِّمنا مَنْطِقَ الطَّیر : (از قول سلیمان نبی) به ما زبان پرندگان آموخته شده این عرفان از زمان محی الدین عربی آغاز شده که تقریبا هم عصر عطار بوده و این ادبیات می و مطرب و ساقی و غمزه و پیاله وارد شد و بعد ابن فارض مصری و حافظ از ایران همزمان آنرا تعالی بخشیدند. اشعار ابن فارض بسیار شبیه حافظ است. آیت الحق مرحوم قاضی اعتقاد داشت از لحاظ عرفانی شعر ابن فارض بالاتر است. اما شعر حافظ زیباتر است. اکثر عرفای معاصر مثل رجبعلی خیاط، کربلایی احمد، مرحوم قاضی، و علامه طباطبایی و شهید مطهری بسیار علاقه مند به شعر حافظ بوده اند. خود علامه طباطبایی اشعاری دارد می گوید : بود کیش من مهر دلدارها. شهید مطهری می گوید ایرانیها دیوان حافظ را بعداز قرآن و مفاتیح سومین کتاب در خانه نگهداری می کردند ومعتقد بودند این کتاب مقدس است. و اما بعد. مرحوم حاج شیخ جعفر مجتهدی می فرمود حافظ برای همهء 14 معصوم شعر دارد.مرحوم رجبعلی خیاط می گفت شبی حافظ را در خواب می بیند و حافظ می گوید شعر شاه شمشاد قدان خسرو شیرین دهنان را برای ابالفضل العباس سروده ام ( رجوع کنید به کتابش)درجای دیگری حافظ درباره حاجی قوام می گوید:ساقی به نور باده برافروز جام مامطرب بگو که کار جهان شد به کام ماما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایمای بی‌خبر ز لذت شرب مدام ماهرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشقثبت است بر جریده عالم دوام ماچندان بود کرشمه و ناز سهی قدانکاید به جلوه سرو صنوبرخرام ماای باد اگر به گلشن احباب بگذریزنهار عرضه ده بر جانان پیام ماگو نام ما ز یاد به عمدا چه می‌بریخود آید آن که یاد نیاری ز نام مامستی به چشم شاهد دلبند ما خوش استزان رو سپرده‌اند به مستی زمام ماترسم که صرفه‌ای نبرد روز بازخواستنان حلال شیخ ز آب حرام ماحافظ ز دیده دانه اشکی همی‌فشانباشد که مرغ وصل کند قصد دام مادریای اخضر فلک و کشتی هلالهستند غرق نعمت حاجی قوام مااین غزل هم چند نشانه دارد تا ببینیم حاجی قوام کیست می گوید : کشتی هلال = سفینة النجاة.هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق_ ثبت است بر جریدهء عالم دوام ما چه کسی مانند امام حسین اسمش در این عالم ثبت شد؟چرا می گوید حاجی؟ چون تمام امامی که حج اش از بیم شکستن حرمت کعبه ناتمام ماند امام حسین است

عـشـق‌بــازیّ و جــوانــیّ و شـــرابِ لعل فام مـجـلـس اُنـس و حـریـفِ هـمـدم و شـُرب مُدام جلا وصفایِ"مجلس اُنس"دردیوان ِ حافظ همانندِ جلاوصفای یک قطعه ازبهشت است که برروی زمین افتاده باشد. مجلسِ اُنس می تواند دونفره وبینِ عاشق ومعشوق یا حلقه ای رندان ِ هم نظر وهمدل وهم مرام بوده باشد. مباحثی که درمجلس ِ اُنس مطرح می شود، بسیارخصوصی،مهرآمیز وفوق العاده سِرّیست. نامحرم دراین مجلس راه ندارد وکاملن محرمانه است. این غزل همانندِ یک تابلو نقّاشی رنگارنگ است. منظره ای دل انگیز ازمَحفلِ موردِ دلخواهِ حافظ که درسراسرغزلیّاتش، آرزومندانه انتظار دارد بیشتر اوقاتش را این چنین بگذراند. هرکس بسته به عقاید و باورهایش، میل دارد اوقاتِ فراغت وتفریحاتِ خودرا بگونه ای خاص بگذراند. حافظ نیزهمواره خوشباشی، خوشگذرانی وعشقورزی راسعادت ودولت می داند وبا این رفتارهاست که به هدفهاوآرزوهای خود نزدیک می شود. ازنگره وبینش ِ حافظ،بهترین شکلِ ممکن یک زندگیِ ایده آل ، داشتن ِ جوانی،مشغول بودن به عشقبازی،بهره بُردن از همراهی ،همدلی وهمدمی ِ حریفی باذوق، پرداختن به میگساری ومستی است. ابیات همه یکدست ودرراستایِ تشریح ِ مجلس ِ فاضله ای هست که حافظ همیشه درآرزوی آن بوده است. شاید هم هرگز چنین مجلسی را حافظ تجربه نکرده باشد وازشدّتِ علاقمندی، درکارگاهِ تخیّل ِ خویش خَلق کرده است. همان کارگاهی که احتمالاً پیکرِ پاکدامنی چون پیرمُغان درآنجا تراشیده شد وخَلق گردید. به هر روی این مجلس، مَجلس ِ ایده آل ِ حضرت حافظ است. دَم غنیمتی ،عیش وعشرت وشادی جویی وعشق ونیک پنداری نکاتیست که شاعر دراین غزل به ماگوشزد می کند تاغفلت نکنیم که عمربسی زودترازآنچه که ما تصوّر می کنیم می گذرد.... ببینیم دراین مجلس ِ افسانه ای، امورات بر چه مَبنایی پیش می رود وزمان چگونه سپری می گردد؟ معنی بیت : قابل ِ ذکراست که معانی تمامِ ابیاتِ این غزل درادامه ی یکدیگر ومکمّل ِهمدیگرند و بابیتِ پایانی کامل می شوند.گویی که تمام این غزل یک جمله است. ....جوانی باشد وعشقبازی باشد وشرابی سرخ رنگ وناب، همدمی همدل، صمیمی، مَحفلی خیال انگیزاننده ودلگشاینده وجان فزاینده....سـاقـی شـَکـّر دهان و مـطـرب شیـریـن سـخـن هـم‌نـشیـنـی نـیک کـردار و نـَـدیــمـی نـیــک نـام ساقی ِشکـّردهانی که هم شیرین گفتاراست، هم لبان ِ نوشین ومکیدنی دارد. ساقی ِ حافظ خوش سیمای وخوش حرکات وخوش ذوق است. هم شرابِ گیرا وناب می دهدهم خودش با زیبائیها وجاذبه هایی که دارد، دیگران راسرمست وبانشاط می سازد.دستانِ لطیف ومهربانی دارد وساعد وساق هایش سیمین گون است. قامتش به سرو می ماند وچشمانش فتنه انگیز وسِحرآمیز. نَدیم : هم‌صحبت وهم نشین وهمدم همه چیز دراین مَحفل عالی، ایده آل وبی نقص است. محفل سرشار ازنشاط وشادی، زیبایی، نیک پنداری،شیرین گفتاری ونیکو رفتاری موج می زند. شـاهـدی از لـطـف و پــاکـی رشـک آب زندگی دلــبـــری در حـُسـن و خـوبــی غیــرت مـــاه تـمـام "شاهد"معشوق ِزیبا روّیست که دراین محفل روی ازجفابرگردانیده وبا عاشقانش به لطف ومهربانی رفتارمی کند. جلوه گری ِ معشوق دراین بَزم، ازجنس ِ لطف ومحبّت، وپاکی ِ این معشوق موردِ حسادتِ آبِ حیات است. این معشوق به همه ی مجلسیان لطف وعنایت دارد امّا هرزه نیست.پاکیزه وروحانیست. رشک : حسادت ، مورد حسادتآب زندگی : آب حیات که خضر و اسکندر درپی آن به ظللمات رفتند ، اسکندر به آن دست نیافت ولی خضر از آن نوشید و عمر جاودان یافت.دلبر : نگار ، یـارحُسن : جَذبه وزیبایی ، نیکویی غیرت ِ ماهِ تمام یعنی اینکه حسادت وَرزی درحدِّماه بَـدر ماه شب چهاردهم است. همه چیز درحدِّ اعلاست.قُوّه یِ دلبری ودلستانی ازاین والاتر و گیراتردرهیچ کجا وهیچ کس وجود ندارد! بَـزمـگـاهـی دلـنـشـان چـون قـصــــر فـردوس بـریـن گلـشـنـی پـیـرامـُنـش چـون روضــه‌ی دار الـسّــلام بَزمگاه : مجلس جشن شادی و طَرَب دلنشان : دلنشین ، خوشآیندقصر : خانه ای فراخ وبهشتی و سَرایی با شکوه فردوس :کلمه ای کاملاً فارسی که واردِ قرآن شده است ، اصل آن در زبان پهلوی "پردیس" است به معنی ِبهشتبَرین : برترین ، بالاترینگلشن : باغ گل ، گلزارپیرامـُنش : پیرامونش ، اطرافشروضه : باغ دارالسّلام : خانه‌ی آرامش و سلامتی بی هیچ اندوه وغمی. "روضه‌یِ دارالسّلام" یکی از باغـهـای بهشت است. رونق وصفای ِاین مجلس همانگونه که درابتدای سخن اشاره شد،رونق ِ قطعه ای ازبهشت درروی زمین است. به همین سبب گفته شد که شاید این بَزمی که حافظ به شرح آن مشغول است رویایی وخیالی بوده باشد.صـف‌نشینان نیکخواه و پـیـشـکاران بـا ادب دوسـتـداران صـاحـب اسـرار و حریـفـان دوسـتــکام صف‌نشینان:مهمانانی که با ادب ومتانت نشسته اند همه خیرخواهِ همدیگروخوش نیّت هستند.پیشکار : خدمتگزار ، مسئول پـذیرایی ، کسی که شراب در مجلس می‌گرداند. صاحب اسرار: راز داردوستان هرچه رازدارترباشند آرامش وامنیّت به اوج خودمی رسد.دوستـکام : مهربان ، کسی که به نفع دوست، ازکام ِ خود چشم پوشی می کند. کاری انجام می‌دهد تا دوست را کامیاب وشادکام ‌کند. حافظ خود چنین کسیست درجایی دیگرمی فرماید:میل ِ من سوی وصال وقصدِاوسوی فراقتَرکِ کام ِ خودگرفتم تابرآید کام ِ دوستامّا دراینجا خوشبختانه معشوق نیز ازروی لطف ومهربانی، عاشقانش راکام می بخشد. باده‌ی گلرنگِ تلخ تیزِخوشخوار سبک نـُقلش ازلَعل نگارونـَقـلـش ازیاقوت خام تـیـز: برّنده ، تـُنـدخوشخوار : گـواراسبک : سهل الهضمباده ای که دراین بزم به میهمانان داده می شود ویژگی های یک باده یِ ناب را دارد. باده ومِی هرچه تند وتیز وتلخ باشد به همان میزان مستی وگیراییِ بیشتری خواهد داشت امّا کمترکسی قادربه نوشیدن باده یِ تلخ وتیر است. دراین بَزم هرچند که باده تند وتلخ است امّا چنان بامهارت تهیّه شده که خوشگوار وگواراست ونوشیدن ِ آن به راحتی نوشیدن شربتی شیرین است،ضمنِ آنکه گیراییِ آن نیز فوق العاده ست وآثار منفی مثل ِ سردرد وخُماری وتشنگی ندارد.منظوراز"نـُقل" نُقل ونبات و تنقّلاتیست که هنگام شرابخواری،برای ازبین بُردن ِ مَزه ی تلخی شراب می خورند، مثلِ ماست و ترشی وخیارشوروانواع میوه وشیرینی لَعل : استعاره از لبنگار : معشوقه نُقل ونباتِ این بَزم بوسه ایست که ازمعشوق می ستانند. یعنی به جای تنقّلات، پس ازسرکشیدن ِ جام شراب، یک بوسه ازمعشوق می گیرند. نـَقل : دومعنی دارد: 1- بازگویی و روایتِ مطلبی ازکسی یاچیزی، 2َ جابجا کردن ازیک نقطه ومکان به جایی دیگر، حَمل ونَقل کردنیاقوت :دراصل از سنگهای گرانبها به رنگِ قرمز ، استعاره از شراب ، یا استعاره از لبِ معشوقیاقوتِ خام : سنگِ قیمتی نتراشیده. اگریاقوت را استعاره ازشراب بگیریم یعنی شرابِ خام. یعنی صحبتهایی که درآن بَزم بین میهمانان رَد و بَدل می شد درموردِ شرابِ خام وپیرامونِ آن بود!اغلبِ شارحان چنین برداشتی کرده اند ونتوانسته اند به منظور اصلیِ شاعر پِی ببرند. این برداشت اصلاً حافظانه نیست. درمجلسی چنان باشکوه ورویایی، سخنانش این چنین بی بَها وبیهوده، درموردِ خام بودن وچگونگی پخته شدن ورسیدنِ شراب!!! نه نه این برداشت درست نیست.پس باید دست به رمزگشایی کرد تادانست که منظورشاعر از: "نَقلش ازیاقوتِ خام" چه می تواندبوده باشد.؟اوّل بایست ببینیم "یاقوتِ خام" چگونه یاقوتیست؟ سنگی سرخ رنگ که هنوز دست ِ آدمی بدان نرسیده، تراش نخورده وبِکر وطبیعی هست. حال اگر"یاقوتِ خام" رااستعاره از "لبِ معشوق" بگیرم معمّا حل می شود. لبِ یارسرخ رنگ است، طبیعی هست یعنی آب ورنگ نخورده ،بی آرایش سرخرنگ است. امّا "لب" چگونه می تواند تراش نخورده باشد؟! آری اتّفاقن منظور حافظِ رند دقیقن همین تراش نخوردن ِ این یاقوت(لب معشوق) است.یعنی تروتازه هست. این معشوق تازه به بلوغ رسیده است.لبش بِکراست وبالبِ کسی تماس نداشته،این لبِ خوشرنگ ِ تازه، میان ِلب ودندان یک عاشق نیافتاده وتراش نخورده است!. پس روایت وصحبت هایِ میهمانان، پیرامون این "یاقوتِ خام" (لبِ بکر و طبیعی ِ معشوق که صیقل نخورده) است.گرچه این معنا بسیارحافظانه ودرخورشان ِ این مجلس هست ورضایتِ خاطر حافظ دوستان ِ عزیزرافراهم می کند. امّا یک برداشتِ دیگراز همین مصرع دوّم می توان حاصل کرد:"نَقل"را اگربه معنای انتقال وحَمل کردنِ شراب بگیریم "جام" به ذهن متبادر می گردد. حالا به جای نَقل "جام" را جایگزین کرده ودوبارمی خوانیم.:نُقلش ازلعلِ نگار وجامَش ازیاقوتِ خامیعنی شراب دراین مجلس درظرف هایی که بصورتِ طبیعی ازیاقوتِ صیقل نخورده بودند توزیع می شد. جامهایی ازجنسِ یاقوتِ بکر وطبیعی. غمزه‌ی ساقی به یغمایی خرد آهخته تیغ زلف جانان از برای صیدِ دل گسترده دام غمزه : ناز و کرشمه ساقی : کسی که شراب می‌دهد ، در اینجا استعاره از معشوق است.یغما : غارت گری،آهخته : آهیخته،از نیام بیرون کشیده وآماده برای فرودآمدن است. "تیغ" استعاره از "مژه" است . غمزه وعشوه ساقی ِ این بزم، باتیغ بُرّان ِمُژگان وابرو، جان ِ خردِ میهمانان راگرفته وهمه را مجنون وشیدای ِ خودساخته است.زُلف معشوق نیز حلقه های دام را گسترانیده ودرحالِ صید کردن ِدلهای عاشقان است.نـکتـه‌دانی بذله گو چون حافظ شیـریـن سخـن بخـشش آموزی جهان افـروز چون حاجی قوام حاجی قوام از دوستان ِ صمیمی ِ حافظ وازبزرگان و نیکوکاران بنام شیراز و مورد لطفِ بسیار شاه شیخ ابواسحق بوده است. قوام الدین حاجی حسن تمغـاجی پسر ناصر الدین مظفر ، وی در دوران حکومت خاندان "اینجو" در فارس محصّل مالیات و وزیر شاه شیخ ابواسحق بود ، 30 سال ار اویل عمر "حافظ" مصادف با 30 سال از اواخر عمر "حاجی قوام" است ، "حاجی قوام" به کرم و بخشش ، ادب پروری و برپایی مجالس شعر و شادی و شرابخواری مشهور بوده است "جهان افروز" در اینجا به معنی مشهور بودن در جهان است . حافظ به ظاهر دراین غزل به توصیفِ محافلی که توسّطِ اوبرگزارمی گردیده پرداخته است. ولی روشن است که این چنین محفلی رویایی، درحقیقت وجود نداشته ودرکارگاهِ خیال شاعرخَلق شده است. شاعربه سببِ ارادتی که به حاجی قوام داشته، مبالغه وغلوّ راچاشنی سخن نموده است.نکته پردازی وشوخ طبعی ِ حافظ وروایت ِ کردن حکایت های لطیف،به این مجلس صفای دیگری می داده است. بانی مجلس نیز ازخیّرین ونیکوکاران مشهور شهربوده ورونق ِ مجلس رافزونی می بخشیده است.هر که این عشرت نخواهد خوشـدلی بـر وی تباه وانکه این مجلس نجوید زندکی بر وی حرام عشرت :خوشباشی و خوشگذرانی ، شادی و شادخواری تباه : نیستی و نـابـودی "بـاد" یعنی "امید که چنین باشد" ولی دراین بیت پایانی، ازآخرِجمله به ضرورتِ وزن حذف شده است.همه‌ ی ِ توصیف هایی که ازآغاز غزل تا پایان ازشرایط واوضاع واحوال ِ مجلس شد تماماّ به همّت واراده ی ِ حاجی قوام،مهیّاست وای برکسی که این شادی و جشن را نخواهد ودنبال چنین محفلی نگردد. شادمانی بر او رَوا نیست زندگانیش حرام باشدوبیهوده سپری گردد.

عزیزانی که اینقدر اصرار میورزید به اینکه این غزل عرفانی بوده آخر حافظ بزرگوار دیگر به چه شکل شعر بسرایند که بیانگر حالت جسمانی و زمینی ایشان باشد؟ در واقع حافظ آنچه را که خیام در چهار مصرع بیان کرده در قالب یک غزل زیبا و روان سروده است.متاسفانه ذهنیت غالب جامعه امروز ایران نگاه به پشت پرده هاست و یک رغبت عجیبی در ما به وجود آمده که به تمامی موضوعات از دیده هرمونوتیک بنگریم و با تفسیر به رای موضوعات آنها را به نفع نظرات مورد پسند خود مصادره به مطلوب نماییم.هرچند این از رندی حافظ بزرگ است که شعرش را از دیندار تا بی دین به نفع عقیده خودشان تفسیر نمایند اما درخصوص این غزل و اشعاری از این دست کاملا نشان از زمینی بودن مضمون دارد و لاغیر

این غزل را "در سکوت" بشنوید

دوستداران و صاحب رو حرکت ندید، ساکن بخونید.

(شاه بیت غزل 309)   بادهٔ گلرنگِ تلخِ تیزِ خوشخوارِ سَبُک نُقلَش از لَعلِ نگار و نَقلَش از یاقوتِ خام حقایق جاری در چنین مجلسی (جمع طالبان حقایق عالم هستی) رنگ زندگی داشته هر چند به مذاق مجلسیان تلخ و برنده باشد، اما سهل الهضم است. چراکه طعمش از جنس رنگ و بوی یار و حکایتش چون یاقوت خام و تراش نخورده ایست که قدر و قیمتش از ظاهر آن برنمی آید.

بادهٔ گلرنگِ تلخِ تیزِ خوشخوارِ سَبُک شاید یکی از زیباترین و بی‌نظیرترین توصیفات شراب در ادبیات جهان باشه