حافظ:ما شبی دست برآریم و دعایی بکنیم غم هجران تو را چاره ز جایی بکنیم

مصرع اول این غزل در نسخه هایی دیگر چنین است: "ما برآریم شبی دست و دعایی بکنیم" به نظر می رسد که این ضبط زیباتر باشد.

شاملو جان شما بی جرم را به” آنکه “ منتسب میکنی ولی میتوان آنرا به شاعر نیز منتسب کرد درین مانا که شاعر بی جرم بوده و ” آنکه “ یا {یار} از شاعر ِ بی جرم رنجیده و تیغ بی وفایی بر کشیده

در مصراع آنکه بی جرم برنجید و به تیغم زد و رفتاز حضرت حافظ یک غلط دستوری مشاهده میشود که بدلیل واضح بودن معنا به این غلط توجهی نمیشود.صفت بی جرم قاعدتا به انکه برمیگردد، مثل اینکه بگوییم آنکه بی رحمانه به تیغم زد و رفت.در این حالت کاملا خواننده صفت بی رحمانه را به " آنکه" منتسب میکند در حالی که بی جرم را فقط بدلیل ذهنی و معنایی به مفعول منتسب میکند.

یکی از مهمترین ابیات این غزل چرا اینجا نیومده؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟در ره نفس کزو سینه ما بتکده شد تیر آهی بگشاییم و غزایی بکنیم

شد = رفتبی جرم = بدون گناه، بی جهت ، گناه نکرده ، تقصیر نداشتهبرنجید = آزرده خاطر شدخدا را = برای خداصفایی بکنیم = صلح و صفا کنیم ، کدرورت را ازدل برکنیم، به رسم درویشان دست او را بوسه دهم.مدد = یاری، کمکخاطر رندان = توجه باطنی اهل معرفتورنه = وگرنه صعب = دشوارخطایی بکنیم = راه نادرست برویمطایر کم حوصله = سالک تازه کا رو کم تجربهکاری نکند = از او کاری ساخته نمی باشد، بدون اثر استطلب = درخواست سایه = عنایتمیمون = مبارکهما = مراد پیرو مرشدمعنی بیت 2: دلِ بیمار از دست رفت. ای رفیقان! مساعدتی بکنید تا پزشکی بر بالینش بیاوریم و درمانش کنیم.معنی بیت 4: نهال شادمانی خشک شد ، راه میخانه را به من نشان بده تا درآب و هوای شادی بخش آن پرورش بیابم و رشد کنم این شعر ، یک بیت دیگر هم دارد:در ره نفس کز او سینه ما بتکده شد / تیر آهی بگشاییم و غزائی بکنیممفهوم بیت : از روی پشیمانی ، آهی بکشیم و بانفس سرکش جنگ کنیم و آنرا به هلاکت برسانیم.

این غزل را بانو حمیرا در برنامه ی گلهای 417 به صورت آواز اجرا کرده اند. اجرای بسیار زیبا و دلنشینی است.

اجرای زیبای علیرضا قربانیکنسرت سال 90 - باغ عفیف آباد شیرازپیوند به وبگاه بیرونی

دلم از پرده بشد یعنی دلم که از بابت نواخت اهنگ چون ساز است از نظم بیرون شده است و باز اشاره ای دارد به پرده و ابشامه دور قلب که pericarde می باشد و نیز اشاره دارد به برون افتادن راز از نهاد حافظ

به هر سو طبیب بیمار دوا ، نشو نماو پرده دل امده اند که مفاهیمی پزشکی دارند وباهم جناس و همسازی دارند

مـا شبـی دســت بـر آریـم و دعـــــایـی بـکـنـیـم غـم هـجــران تـو را چـــــــــاره ز جـایـی بـکـنـیـم "دعـا" : آرزو وخواستن ِچیزی ازدرگاهِ خداوند،بعضی هاباخواهش وگریه و زاری دعامی کنند وبعضی هامعتقدند خنده صدای خداست وزمانی که بسیارشادوخرسندهستنددعا می کنند."هـجـران" : دوری مـعـنـی بـیـت : باز"درد" همان دردِ همیشگی ِ هجران وفراقست. خطاب به معشوق ِ زمینی می فرماید:سرانجام شبی ازروی اشتیاق وصمیم ِ دل وجان، دست به درگاهِ خـداونـد بـلـنـد خواهیم کرد وبرای این درد و غم هجرانِ توچاره ای خواهیم اندیشید. حافظ به معشوق این نکته را می خواهدبرساند که آه وناله ی ما تاثیرگذاراست. توخودتوجّه وعنایت کنی بهتراست ازاینکه ما به درگاهِ خدامتوسّل شویم. یارب توآن جوان ِ دلاورنگاهدارکزآه تیرگوشه نشینان حذرنکرد.دلِ بـیـمـار شــد ازدست،رفیقان مَددی تـاطـبـیـبـش بـه سـرآریـم ودوایــی بـکـنـیـم دل ِ بیمار: دل ِعاشق،مجنون وشیدا"شـُـدازدست" : ازبین رفـت،درحال ِ مرگ ِنابودیست شتاب کنید."دوایی بکنیم" : مداوا کنیممـعـنـی بـیـت : ای دوستان دل ِ عاشقِ من که دچاربیماری شیدائیست درحال ِ مرگ ونابودیست. شتاب کنید تاطبیبش راپیداکنید(معشوق را)وگرنه به همین زودی می میرد. تنها دوای کارساز واثربخش، دیداریاراست طبیبش رابه بالینش بیارید تامداواشود.خواهم که پیش میرمت ای بی وفاطبیببیماربازپرس که درانتظارمتآن کـه بی‌جـرم بـرنـجـیـد و بـه تـیـغــم زد و رفـت بــازش آرید خدا را کـه صـفـــایـی بـکـنـیـم "جـُرم" :گـنــاه منظوراز"تـیـغ" دراینجا تیغ ِ جفاست. جفای یارهم همان غمزه وعشوه ی یاراست که عاشق رادگرگون می سازد، زیرورومی کند،آزارمی دهد ولی عاشق بیشتر شیدا وشیفته می گردد. دراینجا همان اتّفاق افتاده است."بـازش آرید" : بـرگـردانـید"خـدا را" : محض رضای خـدا مـعـنـی بـیـت : معشوقِ مرا که بی هیچ جرم و گناهی،با شمشیر جوروجفا مجروحم ساخت، محض رضای خدا پیداکنید وبه نزدِ من بیاورید تـا صلح وصفایی کـنـیـم. البته صفای عاشق به همین جور وجفای معشوق است .حافظ ازدوستان می خواهد یار راپیداکنند بیاورند که دوباره تیغ بزند ودوباره براوجفا کند چراکه عیش وعشرتِ حقیقی عاشق جوروجفاکشیدن ازمعشوق است.من ِ شکسته ی بَدحال زندگی یابمدرآ نزمان که شوم من به تیغ تومقتولخـشـک شـد بـیـخ طَـرب ، راه خـرابـات کجاست؟ تـا در آن آب و هـــــــــوا نـشـو و نـمـایی بـکـنیگ"بـیـخ" : بُن ، ریـشـه "طَـرب" : شـادی و خـرّمـی "بـیـخ طـرب" : شـادمـانی به درخـتـی تشبیه شده که ازبی آبی خشکیده است."بـیـخ طـَرب خشک شد" :امکان ِ شـادمـانـی وجودندارد، درِمیکده هارا بسته اند."نَـشـوونَما" : رشدونمو،دراینجا منظورشاعربـالـندگی و شکفتن است.مـعـنـی بـیـت : نـهـال شـادمانی وشادخواری ازبُن وریشه خشکـیـده و امکان ِشـادکامی وعیش وعشرت وجودندارد. راهِ خرابات و میـخـانـه را به مـن نـشـان دهـیـد تـا درفضای میکده ودر آب و هـوای خرابات،صفایی بکنیم به بالندگی وشکوفندگی برسیم. ازبی آبی(شراب) پژمرده شده ایم. شایدبتوانیم دوبـاره خـرّمی و شـادیـمـان را بـاز یـابـیـم .مَخمورجام عشقم ساقی بده شرابیپُرکن قدح که بی می مجلس نداردآبی مَــدد از خـاطر رندان طلـب ای دل وَرنـه کـارصـعـب ست ، مـبـادا که خطـایی بـکـنـیــم "مَــدد طلبیدن" : کـمـک ویـاری خواستن ، هـمـّت خواستـن "خـاطـر": دل، یـاد وهرآنـچـه که بـه قلب نازل می گردد. یعنی اینکه رندان به سببِ صداقت وسادگی، صفای قلب پیداکرده اند وعنایت توجّه ودعای آنها اثربخش ومعجزه آساست.حـافـظ زمانی که ازبندِ تعلّقات دنیوی ودینی،خودرارهاکرد وبه آزادفکری رسید. "رند"ِ لااُبالی ولی قید وبند را ازخرابات برگزیده،به سرووضعش سامان بخشیده و درکارگاهِ خیال، به شیوه واُسلوبِ مَسلکِ خویش (عشقبازی) بازسازی وبهسازی نموده وبازآفرینی کرد. اوازرند یک انسان ِ کامل، وارسته وفرزانه آفرید. رندِ حافظ ازدروغ وریا،خودبینی وبدبینی، حسادت وجهالت، کینه توزی ونفرت بیزار است وفقط به عشق وانسانیّت می اندیشد ودرجاده ی راستی ودرستی گام برمی دارد بی آنکه به مکتبی یامَسلکی جزعشقورزی وابستگی داشته باشد، وبه بهشت طمعی به وَرزد یااز دوزخ دلهره ای به دل راه دهد. شاید ایـن انـسان ِ کامل و شگفت‌انـگـیـز، آفـریـده‌ی ذهنِ اسطوره سازِ حضرتِ حافظ بوده واصلاً وجودِ خارجی نداشته باشد! امّاهرچه باشد برای رسیدن به رستگاری ونجات دراین دنیای وانفسا ودراین ازدحام ِ تفکّرات گوناگون ومکاتب ِ مختلف ،یک الگوی ِ بی نقص بامحوریّتِ آزاداندیشی ووارستگی ازهمه ی تعلّقاتِ ایدئولوژیک وفکریست. حافظ باخَلق ِ "رند" ثابت کرد که بدون ایدئولوژی نیزمی توان انسان پاک باطن بود، باشرابخواری نیز می توان درجاده ی راستی ودرستس قدم زد واوثابت کرد که انسانیّت هیچ ارتباطی با زهد وعبادت وریاکاری وتزویرندارد."صَـعـب" : سخت و دشـوار مـعـنـی بـیـت : ای دل که طریق ِ عشقورزی راانتخاب کرده ومی خواهی به سرمنزل مقصود برسی، دراین راه دشوار وسخت وخطرناک،از همّت رنـدان کـمـک بـگـیـرتادعای اثربخش ِ خودرا صادقانه بدرقه ی راهت کنند. طیِّ مسیـر عـشـق سخت وخطرناک است و در این راه ممکن است دچـار اشتباه و گـنـاه ‌شوی ولغزش پیداکنی.بگذربه کوی میکده تازُمره ی حضوراوقاتِ خودزبهرتو صرفِ دعاکنند.سـایـه‌‌ی طـایــر کــم حـوصــلـه کـــــاری نـکـنـــد طـلـب از ســایــه‌ی مـیــمــون هـمـایی بـکـنـیـم "سـایـه" :عنایت، توجّه و هـمّت است"طـایـر" : پـرنـده ، مـرغ "حـوصـلـه" : چـیـنـه‌دان ِ پـرنـدگانی که دانـه‌خوارهستنـد. "طایرِکـم حـوصـلـه" : کم ظرفیت، نـاشـکـیـبـا، استعاره ازپیر وراهنما ی ضعیفکاری نمی کند: سود واثری ندارد."طـلـب کردن" : خواستـن "مـیـمـون" : خجستـه و مـبـارک "هـُـمـا" : پرنده‌ای با چثه ی درشت از تیره ی لاشخورها و شبیه شاهین. قدما می‌پنداشتند خوراکش استخوان است و سایه‌اش بر سر هرکس بیفتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید و در میمنت و سعادت به ‌او مثل می‌زدند. استعاره ازپیرمغان.مـعـنـی بـیـت : درطریق عشق که بسیارپُرپیچ وخم وخطرناک است، نباید ازراهنما وپیر ضعیف تبعیّت کنی،پیروی ازاینگونه اشخاص که دارای ظریفیّتِ کمتری هستند هیچ سودی برای توندارد ، بـایـد هـمّـت را ازکسی طلب کنی که خودش دراین مسیربه پاک اندیشی، پـاک باطنی وپاک رفتاری رسیده است.دولتِ پیرمُغان باد که باقی سهل استدیگری گوبرو ونام من ازیاد ببر!دلـم از پـرده بـشد حـافــظ خوش‌ لهجه کجاست؟تـا بـه قــول و غـزلــش سـاز و نـوایـی بـکـنـیـم "پــَرده" معانی مختلفی دارد: مثل ِ آبرو،حجاب ،فاصله ی بین نُت ها،پرده ی سینما، نقّاشی وووودراینجا به معنی بی حوصلگی ،خراب افتادن وخارج شدن ازکوک است."خـوش لهجه " : خـوش گفتار وشیرین سخن"قـول" :گفتار وسخن و آواز "غــزل": شـعـرو آواز مـعـنـی بـیـت : دلـم از شـور و اشتیاق افـتـاده، حـافــظ شیرین سخن و خوش آوازکجاست تـا بـا آواز و شعر او صفایی کرده وساز ِدل ِبی حوصله را کوک بـسازیم.گویند که حافظ ازنعمتِ آوازخوانی نیزبهرمندبوده وصدایی خوش وگیرا داشته ودرمحافل ومجالس ِ ادبی گهگاه آواز می خوانده است. غزلسرایی ِ ناهیدصَرفه ای نَبَرددرآن مقام که حافظ برآورد آواز

درودبه قول ده ها صاحب نظر غزل های حافظ زمان خودش مشهور بودهمعنی این بیت هم اینه کهخود حافظ در مجالسی که آهنگ سازان و آواز خوان ها از شعرای او اهنگ و تصنیف می ساختن و اجرا می کردن شرکت می کردهدلم از پرده بشد حافظ خوش گوی کجاستتا به قول و غزلش ساز و نوایی بکنیم

آهنگ علیرضا قربانی با نام غم هجران با همین مطلع غزل بسیار زیباست ... عجیب هست که آهنگ شعله ور و یک نفس آروزی تو  همایون شجریان در لیست آثار وی در تاریخ ما هست و اما مثلا آلبوم دلبرانه اش نه یا مثلا برای علیرضا قربانی آهنگ کیمیا و لیلا هست ولی غم هجران نه 

این غزل را "در سکوت" بشنوید