حافظ:زین خوش رقم که بر گل رخسار می‌کشی خط بر صحیفه گل و گلزار می‌کشی

در روایت داریم قلب مومن عرش رحمن است.همچنین در قران داریم کان عرشه علی الماء منظور از اب اشک است. اشک مومن که او را کمال میرساند

**********************************************************............ که بر گلِ رخسار می‌کشیخط بر صحیفۀ گل و گلزار می‌کشیاین خوش‌رقم: 8 نسخه (801، 803، 813، 816، 822، 824 و 1 نسخۀ متأخر: 874 و 1 نسخه بسیار متأخر: 894) خانلری، عیوضی، جلالی نائینی- نورانی وصالزین خوش‌رقم: 28 نسخه (818، 819، 821، 823، 825، 827، 843 و 21 نسخۀ متأخر{و بسیار متأخر} یا بی‌تاریخ) قزوینی- غنی، نیساری، سایه، خرمشاهی- جاویدآن خوش‌رقم: 1 نسخۀ متأخر (859)37 نسخه غزل 450 و بیت مطلع آن را دارند**********************************************************************

حضرت حافظ در عالم ملکوتی خود چه می دیده؟چه کسی را می بیند که اینگونه می گوید از او؟

-..-..-{(خَلاصِ) (حافظ)} از آن (زُلفِ تابدار) {مَ(باد)}که بَستِگانِ (کَمَندِ) تو رَستگارانَند"حافظ"__.در آغاز آن زُلفِ تابدارَش را باش که جنونِ اسیری را در دل و جان به بو و به نو در کار می‌آورد و آنگاه وین خلاص و حافظ را که بهم‌ نمی‌آیند عینِ آن می‌ ماند که بگوییم آزادیِّ دربند و یا شورِ شیرین، بِه آن است که سُخن دُرُست بگوئیم، البت که می‌آید، دیرگاهی‌ست که وَز پیِ هم آمده‌اند، اقل‌اش تا بَرِ ما دلبَندان.[اُمّیدی که در جانِ آزادی در بَندِ کَمندست با آن لَنگِ لَنگانَش]، و با آن همه جفا ای کاج درآن زُلفِ دِلکَشَ‌ش بادی مَبادا. و پریشانی نیز هم.(که بَستِگانِ (کَمَندِ تو) رَستگارانَند)آن قَدَر آن کَمَندِ را در فتح و کسر نشانده که تا بَرِ ما آمده است...شکنجِ زُلفِ پَریشان به دَست باد مَدهمگو که خاطرِ عُشّاق گو پَریشان باش..در این میانه بهانه‌ی بالا را ز آن دگر باغ‌اش در کار کَشیم...کاهل‌رُوی چو بادِ صبا را به بویِ زُلفهر دَم به قِیدِ سِلسِه در کار می‌کَشی"حافظ"___.اگر فرضِ زیردررُویی در راهِ بادِ صبا بِگُذاریم که هست آن کاهِل‌رُوِ بی‌کاره را چگونه در کار می‌‌کَشند، غیرِ این است که آن شوخِ بی‌حال را با شلاق و تازیانه‌ی زنجیرِ مو‌ به چابُک‌روی در بو و کارِ یار می‌کَشند، و امانِ از آن دَمِ او که هردَم در قیدِ سلسه می‌دارد، و جان.ای صبا، آهّا، زود‌باش، حرکت کُن و تنبلی و بی‌حالی بِگُذار...اندرآن موکب که بَر پُشتِ صبا بَندَند زین/با سلیمان چون بِرانَم من که مورَم مَرکب است.‌.آنکه ناوک بَر دِلِ من زیرچَشمی می‌زَند/قوَّتِ جان‌ِ حافِظَش در خنده‌ی زیرِ لب است.‌.باز‌آ که چَشمِ بَد ز رُخَت دَفع می‌کُندای تازه‌گُل که دامَن ازین خار می‌کَشی"حافظ"ای گُلِ نازِ من بی‌‌ترس و لرز وا شو که ما را در بازیِّ رویِ تو اُمّیدِ بویی نیست که نیست و ما در نِگه‌بانی ز رویِ تو اینک چون خاری به رفع و دفعِ چَشمِ بد آییم و دقیقن بجایی این در آن‌جاست که خار در زیر پا و دامنِ گُل ز دستبُردِ زمانه نهان و تعبیه گشته است، و تو چرا چون دُوشیزگانِ پُر ناز و ادا دامنِ خویش از مایِ حافظ بالا تَر کشیده‌ای، و در واقع نیز چُنین است و چنان نیز هم.تا به گیسویِ تو دستِ ناسزایان کم رَسدهر (دِلی) از {(حلقه‌)ای} (در) (ذکر) و (یارب یارب) است"حافظ"و صدایِ قلب در یارب، یارب، است.

-..-..-چو گُل (بِدامن) ازین باغ می‌بری (حافظ)چه غم ز ناله و فریادِ باغبان داری"حافظ"

-..-..-{باز‌(آ)} که چَشمِ بَد ز رُخَت دفع می‌کُند(ای) تازه‌گُل که دامَن ازین خار می‌کَشی"حافظ"پرده‌ها گُشاده دارید و مُژه بر‌ هم‌ نزنید تا شَهد و مَزه‌اش را در دهان کَشید، آری چون تارِ تننده و انگبینِ اَنبَست راهِ بُرون و خلاصی ز دستَ‌ش نیست، از دستِ وین دو بیتِ او به قدم‌ رنجه‌ای پناه به باغِ دِگرَش گردیم، آن جا که او به صُحبدمی اندر چِیدَنِ گُلی روان و تا می‌گردد که ناگاه‌ افغانِ بُلبُلی و غُلغُلی اَمانَش نمی‌‌‌دهد، مِسکین چو من به عشقِ گُلی گَشته مُبتلا، و تا به آنجا که سُخن در احتیاجِ ماست؛.بَس[گُل‌شِکُفته‌می‌شوداین‌باغ‌را] ولیکَس بی‌بَلایِ خار نَچیده‌ست ازو گُلی_اینجاست که او در سرآمدی و شاعری پا را ز اَفسونِ زیبایی و سُخن فراتر‌ نهاده و آن می‌آفریند که می‌بینی، می‌‌‌توانست سرنوشتِ‌ لُغاتِ [گُل]و [شِکُفته]و [می‌شود]و [این‌ باغ را]را در انشاء به حلقه‌ی هم نیاورد و پیوندِ‌شان ندهد ولیکن چُنین نکرد، در خوانشی این‌گونه‌‌است؛.[بس گُل شِکُفته می‌شود این‌ باغ را] ولی، تا به انتها..ولیکن او‌ نگه‌بانی و حافظیِّ خود را درین باغ خواهانِ به رُخ کَشیدنِ گُل‌َست و بَس، پس لُغات و حروف را در حلقه‌ی هم آورده و پیوند می‌‌زند و لابُد کَسیِّ خود را نیز هم، پس نقشِ دِگر می‌‌بازد..بَس [گُل‌شِکفته‌می‌شوداین‌باغ‌را]، (ولی)، تا به پایانَ‌ش..و کارِ باد را نیز در کار می‌کَشد، و آنکه از غنچه‌گی تا بازیِّ گُل بدست اوست، درین باغ آن قَدَر گُل بِبازی و بو به بختِ بَد پَرپَر کرده‌ست که مَپُرس، بدونِ اینکه دستبُردی(ازین یا درین) در آن‌ مصرع نهاده باشد و ردِّ پایی نیز هم، و اکنون نوبتِ کَسّی‌ست، آری او[حافظ] که ارزشِ گُل می‌داند و بَس نیز بی‌بلایِ خار نچیده‌ست ازو گُلی.اکنون داوِ آن است که در شِکارِ خود باشیم..باز‌آ که چَشمِ بَد ز رُخَت دفع می‌کُندای تازه‌گُل که دامَن ازین خار می‌کَشی.ای نازِ من بازآ که ما در‌ نِگهبانی ز رویِ تو چون خاری به رفعِ چَشمِ بَد آییم و شیرینیِّ آن اینجاست که خار در زیرِ پایِ گل که ما باشیم ز دستبُرد زمانه نهاده گَشت پس تو چرا چون دُخترکانِ پُرناز و ادا دامن ازین (ما) خار به بالا کشیده‌ای، دستی ما را به عمدا این‌جا نشان و نهاده است، بی بیم شو، بی باک آی و در بازی بازِ باز گَرد، و این ها را همه تن‌ها امشب این گُلِ خونینِ قالیِ ما بهانه گشت و بس.شب و روزگار خوَش.کاهل‌رُوی چو بادِ صبا را به بویِ زُلفهر دم به قیدِ سلسه در کار می‌ کَشی"حافظ"___.بِماند آن‌ توسنِ باد به کاهل‌رُوی در بندِ زنجیرِ سلسله‌وارَت به نازِ وا

@نازنین:جذابیت تو بحدی هست که حتی عاشقی سست رونده(=کم سرعت) مثل باد صبا را به طمع رسیدن به بوی خوش زلفت، هر لحظه به جنیش وا میداری و مجال ایستادن به او نمیدهی.

زین خوش رقم که برگل ِ رخسار می‌کشیخط بر صحیفه ی گل و گلزار می‌کشیبنظرمی رسد که مخاطبِ این غزل، شاه شجاع جوان ِ خوش قد وقامت است که هم سیرتِ زیبا وهم صورتی زیبا داشت. زیبای خوش طالعی که دل ِشاعر عاشق پیشه ی ماراربوده وشیفته ی خودکرده است. غزلیست کاملاًعاشقانه ، بامضامین بِکرحافظانه،که خطاب به معشوق زمینی سروده شده است.رقم کشیدن: نقش زدن ،چیزی کشیدن ونوشتن برروی صفحه ای ازهرچیزی، نقّاشی، در اینجا کنایه از آرایش کردن است.خط کشیدن: ایهام دارد:1- آرایش کردن 2- خط باطل کشیدن. صحیفه: دفتر، ورقه،صفحهگلزار: 1- گلستان و جایگاه رویش و پرورش گل، 2- نام نوعی خط که در گذشته عناوین و القاب سلاطین را با آن خط که دارای منحنی هایی است و به شکل پرندگان و گل در می‌آید می‌نوشته اند، 3- در اینجا کنایه از رخسار وزیبائیهای آن است.مخاطب غزل(شاه شجاع)، حالتهایی که به رسم جوانان،به موهای لطیف ِ صورت (محاسن وهمچنین زلفِ خویش) داده، زیباییهای ِ رخسار خویش رابرجسته ترنموده وداغی بردلِ عاشق پیشه ی حافظ نهاده وآتش اشتیاق اورافروزانترساخته است. حافظِ نظرباز این حالتهایِ دلسِتانانه ی محاسن وزلف معشوق را، مثل یک اثرزیبای خطّاطی ونقّاشی برگونه های همچون گل اودیده وهمین موضوع رادستمایه ی خویش قرارداده وغزلی عاشقانه سروده است. درنگاهِ حافظ،شاه شجاع رخساری چون گلبرگ دارد وبا این حالتها وطرح ریشی که گذاشته، به مراتب زیباترشده است. به عبارتی، شاه شجاع بااین خط ریش ِ لطیفی که برصفحه ی صورتِ طرّاحی نموده ،گل ِ رخسار رابه گلزاری مبدّل کرده است.(گل بود به سبزه نیزآراسته شد) حافظِ مشکل پسند به این مضمون راضی نشده و به مددِ نبوغ بی همتای خویش، درمصرع دوّم معنای دیگری ازاین خطِّ لطیف، گرفته ودامنه ی معنا راتوسعه بخشیده است. گلزار رخسار دوست که باجلوه ای ویژه درکانون توجّهات قرار گرفته، رونقِ گلشن وباغ وبستان رااز نظرها انداخته وبازارشان راکساد کرده است. یعنی ،شاه شجاع با این خطّی که برگل ِگونه کشیده، درحقیقت خطّ بُطلانی نیزبرگلشن وگلزارها را کشیده و آنها راباطل ساخته است. به همان سیاق که آموزگاری قلم بردست گرفته برمشق دانش آموزانش خط می کشد وآنها راابطال می نماید.معنی بیت: ازاین خطوطِ زیبایی که اززلف وموهای لطیفِ محاسن، برگل ِ رخسارخویش نقش می زنی، ازاین آرایش ِجادویی که برگلبرگِ چهره رقم می زنی جلوه وجاذبه ی حُسن رافزونی می بخشی وگلشن وگلستان راازرونق می اندازی، توبااینکاربرصفحه ی گلزاروباغ وبستان خطّ بُطلان می کشی. تونه گلزار بلکه خودِ نوبهاری!ای روی ماه منظرتونوبهارحُسنخال وخط تومرکزحُسن ومَدارحُسناشک ِحرم نشین ِ نهانخانه ی مرازان سوی هفت پرده به بازار می‌کشیحرم نشین: پرده نشین، مُقیم حرم. نهان خانه: اندرونی وخلوت سرای تن زآن سوی هفت پرده: از آن اَعماق درونم، ازژرفای درونم. گویند که چشم هفت پرده دارد: 1- ملتحمه، 2- قرنیه، 3- عِنَبیّه، 4- عنکبوتیه، 5- شبکیه، 6- مَشیمیّه، 7- صلبیه. اشک ازپشتِ این هفت پرده می آید وازروزن چشم به بیرون می ریزد.به بازار می کشی: اشکم راآشکار می سازی. اشک چشم عاشق، سببِ برملاشدن رازعاشقی می گرددواو را رسوا می سازد.معنی بیت:ای معشوق توباجلوه گری اشک مرادرمی آوری، اشکِ مرا که درپشتِ هفت پرده ی چشمم نهان است (پرده نشین است) به بیرون می کشی. ازتاثیرجلوه وعشوه وغمزه ی تو درونم به سوزوگدازمی افتد من گریه می کنم ورازمن برمَلامی شود.چه گویمت که زسوزدرون چه می بینمزاشک پرس حکایت، که من نیم غمّازکاهل روی چوبادِصبا رابه بوی زلفهر دَم به قیدِ سلسله در کار می‌کشیکاهل رو: کسی که آهسته وکُند می رود. بادِصبا چنین صفتی داردتنبل است وآهسته رو. به بوی : 1- به آرزوی 2- به رایحه ی. قید: بند سلسله: اشاره به زنجیر زلف دارددر کار می کشی: به وسوسه می اندازی ،به کار وا می داری.معنی بیت:خطاب به معشوق می فرماید: تونه تنها اشک مرا از وَرای هفت پرده به بیرون می کشی بلکه،باعشوه گری بادِصبای تنبل وبیمار را که به آهسته روی مشهوراست، وادارمی سازی به دنبال توبدود. اورابه وسوسه می اندازی واونیز به امیدِ آنکه ازبوی جانبخش ِ زلفت فیضی ببرد وسرمست شود،بااشتیاق به دنبال توروان می گردد وتوباسلسله ی زنجیرزلفت اورابه بند می کشی. دیگرانی امثال من که جای خود دارند! کسی که توان ِ به بندکشیدن ِ باد رادارد روشن است که باآدمیان چه می کند!ای که باسلسله ی زلفِ دراز آمده ایفرصتت باد که دیوانه نواز آمده ایهر دَم به یادِ آن لبِ میگون وچشم مستاز خلوتم به خانه ی خمّار می‌کشیلبِ میگون: لبی که به رنگِ شراب است.خَمّار: باده فروشمعنی بیت: همواره من به یادِ لب های سرخ رنگ وچشم مستِ تومی افتم، وهمواره وسوسه به جانم می افتد ونمی دانم کی ازخلوتگاهِ خویش بیرون آمده وبرای تهیّه ی شراب، به خانه ی باده فروش می روم! چشمان مست تو وبا لب لعل گونت مرابیچاره کرده اند.!گفته ای لعل لبم هم درد بخشد هم دَواگاه پیش ِ درد وگه پیش مداوا میرمتگفتی سر ِ تو بسته ی فتراکِ ما سَزَدسَهل است اگر تو زحمت این بار می‌کشیفتراک: ترک بند، وسیله ای چرمین که به پشتِ زین اسب می بندند و لاشه ی شکار را بدان می آویزند. سزد: می زیبد، شایسته استسهل: آسان وامکان پذیربودنمعنی بیت: روزی گفتی که سر من شایسته ی فتراکِ اسب توست. اگرواقعاً دوست داری سرمراهمانندِ لاشه ی شکار به فتراکِ مَرکبِ خویش ببندی. زحمتِ این کار راقبول بفرما. برای من ِ عاشق نه تنها سهل وساده ، که افتخاری عظیم است اگر سر نالایقم چونان صیدی به فتراکِ مرکبِ توبسته شود.به فتراک اَرهمی بندی خدارا زودصیدم کنکه آفت هاست درتاخیر وطالب رازیان داردبا چشم و ابروی تو چه تدبیر دل کنم؟وَه زین کمان که برسر ِبیمار می‌کشیتدبیر: راهکار، چارهوَه: برای تعجّب وشگفتیست. درقدیم که برای شوک وارد کردن به بیماران امکاناتِ امروزی دردسترس نبوده، ازکمان کشیدن وتیراندازی سودمی جستند. بدین طریق که یک سینی درکناربیمارگذاشته وتیری بصورت ناگهانی ازدوربه سینی پرتاب می کردند وبدینوسیله به بیمارشوک واردمی کردندتادچارتحوّل روحی شده وبهبودی یابد. حالاتعجّبِ حافظ ازاین هست که تیروکمانی اینچنین قوی بربالای سراو آورده اند. تیروکمانی که شوک واردنمی کند بلکه به یکباره جان بیمارمی ستاند!معنی بیت: باجاذبه ی چشمان تو وافسون ابروان تو چه چاره بیاندیشم ؟ شگفتا ازاین کمان ِجادویی وپرقدرت که برمن ِ بیمارِ ناتوان می کشی! من نه تنها بهبودی نخواهم یافت،بلکه ازاین کمانی که برمن کشیده ای جان سالم بدرنخواهم بُرد!خَمی که ابروی شوخ تودرکمان انداختبه قصدِ جان ِ من زارِ ناتوان انداخت.بازآ که چشم ِ بَد ز رُخت دَفع می‌کندای تازه گل که دامن ازاین خار می‌کشیچشم بَد: نگاه چشمی که به چشم زخم مشهوراست.دامن ازاین خارمی کشی: ازاین خار(ازمن) دوری می کنیحافظ که دراین غزل معشوق را به "گل" تشبیه کرده، حالا خودرا رندانه "خار" فرض می کند تامگربه این حیل بتواند همنشین گل گردد. خاری که به نوعی محافظِ گل نیزهست وبه دست کسانی فرومی رود که به قصدِ چیدنِ گل درازشده باشد.!معنی بیت: ای تازه گل شکفته که ازمن ِ خاردوری می کنی، بازگرد به نزدمن، گرچه بظاهر خاری بیش نیستم امّا همین خاربظاهربی ارزش می تواند محافظ تو ودرخدمتِ توباشد. (مگرنشنیده ای بی بلای خار گل چیدن ممکن نیست؟) توتازه گلی نورسته ای وبسیارندکسانی که اندیشه ی چیدن تورا درسردارند! ازمن دوری مکن من چون خاری درچشم بد اندیشان وبد نظرانت فرو می روم وازتومحافظت می کنم.ای دوست دستِ حافظ تعویذ زخم چشم استیارب ببینم آن را درگردنت حمایلحافظ دگر چه می‌طلبی از نعیم ِ دهرمِی می‌خوریّ وطُرّه ی دلدار می‌کشینعیم: فراوانی نعمت و لذت وخوشی ، دراینجابنظرمی رسد به معنای نعمت دهنده آمده است.دَهر: روزگارطُرّه ی دلدار می کشی: بازلفهای محبوب بازی می کنی. معنی بیت: ای حافظ حال که دوران سیاهِ امیرمبارزالدّین تمام شده ودوره ی طلایی ِ شاه شجاع رسیده است، حال که توبی هیچ دغدغه ای، درکمال آزادی وآرامش، شراب می نوشی وبازلفِ دلدار بازی می کنی، ازنعمت دهنده ی روزگار چه می خواهی؟ یا ازنعمت های این دنیا دیگرچه چیزی خواستارهستی؟ توکه به منتهای آرزوی خود رسیده ای. جهان به کام اکنون شود که دورزمانمرابه بندگی خواجه ی جهان انداخت

می شه لطفا یه نفر معنی بیت سوم رو توضیح بده؟ کاهل روی یعنی چی؟

نازنین بانوکاهل رُوی چو باد صبا را به بوی زلفهر دم به قید سلسله در کار می‌کشیحافظ شکسته نفسی میکند که مثل باد صبا هستم ، کندرو و تنبل ، تو من ِ تنبل و کُند رو را ، با بوی زلف خود در سلسله ی گیسو گرفتار میکنی ، کاهل = تنبلرو از مصدر رفتنماندگار باشی

ببخشید ، نازنین بانوکمی عجله اشتباه آوردمیگوید من ِ کُند رو را مانند باد صبا به هوای بوی زلفت در سلسله ی گیسو گرفتار میکنی ، یا به کار وا می داریباز هم زنده باشی

این غزل را استاد مهدی نوریان خیلی خوب شرح کرده‌اند: https://shaareh.ir/jamejahannama11/

این غزل را "در سکوت" بشنوید