حافظ:اتت روائح رند الحمی و زاد غرامی فدای خاک در دوست باد جان گرامی

برای دوستانی که مایلند معانی را بدانند از شرح جلالی بر حافظ می آورم. )(1) بوی خوش درخت رَند از اقامتگاه قرق شده معشوق آمد و شیفتگی و شوق من افزون شد. جان عزیز فدای خاکِ درِ معشوق باد.(2) شنیدن پیغام دوست باعث خوشبختی و سلامتی می شود. کیست که سلام مرا به سُعاد (محبوب) برساند.(3) به شب هنگام و در شام اندوه بار من بیا و اشک مرا تماشا کن که مانند شراب قرمز زلالی در شیشه شفافی می درخشد.(4) هرگاه مرغ فرخنده پیامی در موضع اراک آوازی خوش برکشد ناله اندوه بار کبوتر من از آواز مرغزار آنجا جدا و پراکنده و متفرّق مباد.(5) چیزی نمانده که ایام دوری معشوق به پایان برسد. من از بلندیهای قرقگاه محبوب، قبّه ها و تحدّب خیمه‌ها را مشاهده می کنم.(6) چه خوش است آن لحظه‌یی که از در درآیی و من به تو بگویم قدمت مبارک، در بهترین جایگاه فرود آمدی.(7) هر چند که روی چون ماه شب چهارده ات را به تمام و کمال ندیده ام، از تو دور افتادم و مانند شب اول گداخته و لاغر شدم.(8) اگر به شرط آنکه عهد دوستی را بشکنم به بهشت دعوت شوم الهی که هرگز به وجود من خوش نگذرد و خواب بر من گوارا نباشد.(9) امید من این است که ترا هر چه زودتر در اوج نیک بختی ببینم. در حالی که تو به فرمانروایی دلشاد و من به فرمانبرداری تو خرسند باشم.(10) حافظ، شعر لطیف و بدیع تو به مانند رشته مروارید خوش آب و رنگی است که در مقام لطافت گوی سبقت را از شعر نظامی می رباید.در طول مدت دو سال و کسری غیبت شاه شجاع از شیراز و تسلط شاه محمود بر پایتخت، بین حافظ و شاه شجاع روابط و مکاتبات برقرار بوده است. غزل هایی که حافظ در این مدت سروده و در آن اشارات فراوانی وجود دارد، دلیل بر این است که شاعر در هر مرتبه نامه نگاری غزلی حاوی پیام سیاسی و یا احوالپرسی توسط پیک برای شاه متواری ارسال می نموده است.این غزل پس از رسیدن نامه و خبری که از آن بوی فتح و پیروزی به مشام طرفداران شاه شجاع رسانیده شده و در پاسخ آن نامه سروده شده است. شاعر در بیت دوم می فرماید: (پیام دوست شنیدن سعادت است و سلامت) و این به معنای آنست که نامه و پیام تو رسید و در بیت سوم حافظ می گوید ای شاه شجاع به شیراز بیا و مشتاقان خود را در انتظار ببین و در بیت عربی به این نکته اشاره دارد که پرنده خوش خبر به محض اینکه از شهر و دیار محبوب آواز خوش سر دهد در شهر شیراز هم همه پرندگان با او همصدا می شوند و بالاخره در بیت پنجم چنین پیش بینی می کند که ایام فراق به سر رسیده و چیزی نمانده که طلایه لشکر شاه نمودار گردد. سپس در بیت ششم اضافه می کند که (خوشا دمی که درآئی و گویمت به سلامت …).بالاخره در ابیات 7، 8 و 9 به تعریف و ستایش شاه پرداخته و اشتیاق خود را به دیدار و خدمتگزاری او بازگو می کند.شاعر در بیت مقطع غزل از نظامی گنجه‌یی نام برده و منظور کلام او این است که اشعار نظامی به مانند رشته مروارید آبدار است و در مقام تفاخر اشعار خود را با آن مقایسه کرده و اشعار برجسته و لطیف خود را با اشعار او قابل مقایسه می داند.ماناباشید

جناب شمس، درست میفرماید مینا، "سلک در خوشاب ، خوش آب" به مانای رشته ای مروارید ترو البته با کمپوت و نوشیدنی های شیرین خویشیی ندارد. شیرین کام باشید

در مصراع اول انت اشتباه می باشد و اتت درست است ، لطفا تصحیح نماید . حتی با توجه به معنی هم اتت درست است یعنی : بوی خوش رند حمی آمد و محبتم زیاد شد . نقل از شرح سودی بر دیوان حافظ

با سلام متاسفانه این غزل به روایت علامه قزوینی و دکتر غنی لبریز از ایراد و اشکال است و بر خلاف رویکرد غالب این دو بزرگوار در تصحیح‌شان از دیوان خواجه حافظ ، که مبتنی بر عدم ایجاد تغییر در نسخه‌ی خلخالی است ، حتی در مواردی تصحیح ذوقی و غیرعلمی را راجح بر متن خلخالی انجام داده‌اند و فهم و درک معنا را از روی این نسخه بسیار سخت و بعید از نسخ معتبر ساخته‌اند.برای مثال در مطلع غزل پرواضح است که باید و شاید «أتـَتْ» باشد و نه «انت» تا بتوان راهی به دهی پیدا کرد. خواجه می‌فرماید : رسید روایح = اتت روایحُ -> در نتیجه روایح فاعل و مرفوع است در این مکان.روایح جمع مکسر رایحه بوده و در عربی جمع غیرعاقل در حکم مفرد مونت خواهد بود پس از مصدر «اتی» با توضیحات مربوط به اعلال ، صیغه‌ی للغائبه ماضی می‌شود : أتـَتْ«رند» به معنای درخت خوش‌بویی است و مضافٌ الیه است برای روایح.«حِمی» در معنای قرق‌گاه و جای اختصاصی خوش آب و هوایی است که ورود سایران بدان جا ممنوع است و مجازاً کوی و حرم معشوق است. نظیر این کاربرد را خواجه در غزل 460 و بیت چهارم «ربیع العمر فی مرعی حماکم» نیز به کار برده است.پس قسمت مصرع اول می‌خواهد بگوید : «رایحه‌هایی از درخت خوش‌بوی کوی معشوق رسید (به مشام رسید).» و در واقع برای «انت» هیچ محلی از اعراب وجود نخواهد داشت.ادامه‌ی مصرع اول و مصرع دوم نیز موید مطالب بالاست : «زاد غرامی» یعنی زیاد شد شوق و عشق من [و در نتیجه بر اثر این وقایع] جان گرامی فدای خاک در دوست باد.در سایر ابیات و به خصوص در بیت چهارم و بیت هشتم نیز از این دست اشتباهات مجدداً پدیدار می‌شوند ؛در بیت چهارم و مصرع اوّل «اذا تقرّب ...» آن چیزی است که برآمد تمامی نسخ کهن است و دارای مفهوم در این بیت ؛ یعنی وقتی که نزدیک شدم به ... گفته‌های من برآیند شنیده‌هایی از استاد حسین آهی و دانش اندک خودم از زبان عربی بود.از دوستان تقاضا دارم برنامه‌ی رادیویی «تماشاگه راز» با اجرای حسین آهی عزیز را پیرامون این غزل گوش کنند و با توجه به استنادات نسخه‌ای ، دستور زبانی و مقایسه‌ای با سایر متون هم دوره ، به درک بهتری از این غزل برسند. کلیه‌ی فایل‌های این برنامه در سایت رادیو فرهنگ و یا سایت‌هایی نظیر راسخون و پهرست به صورت آرشیوی دقیق و کامل ضبط شده‌است. با سپاس از دوستان و به امید روزی که تصحیح این غزل‌ها بر مبنای تصحیحات نوین و علمی‌تر و دقیق‌تری نظیر تصحیح استاد رشید عیوضی و استاد سایه بنا نهاده شود و از تعصب بی‌جا روی یک نسخه خودداری.

سلام به همه دوستاندرمصرع اول ، أتت صحیح می باشد که فعل ماضی للغائبة می باشد به معنی جاءتْ : آمداولین صیغه آن « أتی » بروزن «عطا» می باشدآیه اول سوره انسان:هَلْ أَتَی عَلَی الإنْسَانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئًا مَذْکُورًاوقتی « أتی » للغائبه نوشته شود در آن اعلال به حذف صورت می گیرد و الف از آخر آن حذف می شود« أتی : أتَیَتْ : أتَاتْ :أتَتْ متشکرم از صبروحوصله شما

در مصراع اول، اتت به اشتباه انت نوشته شده است.---پاسخ: با تشکر، تصحیح شد.

خوشاب زیباست هم به معنی آبدار است و هم خوش آب و رنگ

استاد خوبم حمید رضاجان درود.فکر میکنم بیت چو سلک در خوشاب است ....یعنی ای حافظ شعر تو چون مروارید درخشان باطراوت و آبدار و خوش آب و رنگ است که در لطف و باریک بینی ب شعر گنجوی هم رجحان و سبقت پیدا میکند .پس دست کم در اینجا نمی توان معنی شهد حاصل از پخته شدن میوه را برای خوشاب پذیرفت چون سلک را به معنی رشته گرفته ایم و در را گوهر گوهری جان!استاد ازهمین موقعیت استفاده میکنم و عید قربان را به شما و دوستان خوبم شادباش میگویم به امید قربانی شدن تمام لحظه های تلخ زندگیتان

استاد بنده سه ایمیل که محتوایشان تفسیر چند غزل از مولانا بود دریافت کردم و چقدر خوشحال شدم چون گمان میکردم فرستنده شما باشید .در هر حال استاد همین که به فکر بنده هستید افتخاریست بس بزرگ .امیدوارم سایه تان بر سر بنده و تاریخ ما مستدام باشد

اتت روائح رند الحمی و زاد غرامی بوی خوش درخت عود پرگل به مشامم رسید و شیفتگیم را افزون کرد

سلام علیکمیکی از زیباترین غزلهایی که خواندم البته برای من انتخاب از میان غزلهای حافظ خیلی سخت است.آقای ساقی از تلاش شما ست که این حس دل انکیز و دانش نو را از این غزل پر از لطیفه را دارم.متشکرم

سلام و درودهنوز روی سلامت به کشورست وعیدهنوز پشت سعادت به مسندست سعادسعدیبرای سعید تحریری

رند. [ رَ ] (ع اِ) درخت عود. (دهار). عود. (السامی فی الاسامی ). درختی است خوشبوی از درختان بادیه و بقولی دیگر آس را نیز گویند.

اَتَتْ رَوائحُ رَندَ الحِمی و زاَد غَرامیفدای خاک در دوست باد جان گرامیاَتَتْ: آمدرَوائح: شمیم و بوهای مطبوع ومعطّررَند: نام درختی بابوی معطّرحِمی: منطقه وچراگاه اختصاصی، کنایه ازمخوطه ی حرم خصوصی یار زاد:فزونی یافت،زیاد شدغَرامی: عشق واشتیاق معنی بیت: شمیم خوش درخت رَند از محوطه ی اختصاصی یاربه مشامم رسید و عشق واشتیاق نی افزونی بخشید. جان عزیز فدای خاکِ درگاه معشوق باد.به بوی زلف توگرجان به بادرفت چه شدهزارجان گرامی فدای جانانهپیام دوست شنیدن سعادت است و سلامتمِنِ المُبلّغ عَنّی الی سُعادَ سَلامیمِن: ازمُبَلّغ: تبلیغ کنندهعَنّی: از منالی: به سویسُعاد: اسم معشوقی درادبیّات عاشقانه ی عرب دراینجا کنایه ازدوست ِ شاعر که احتمالاً شاه شجاع خوش سیما ومحبوب دل حافظ است.هم اوکه با دسیسه ی برادرش شاه محمود مدّتی ازسلطنت برکنار وبه بیرون ازشیراز رانده شد. این غزل احتمالاً دراین مدّت سروده شده است.معنی بیت: شنیدن پیام دوست سبب خوشبختی و سلامتی می شود. کیست که سلام مرا به سُعاد (محبوب- شاه شجاع) برساند.مرحبا ای پیک مشتاقان بده پیغام دوستتاکنم جان ازسررغبت فدای نام دوستبیا به شام غریبان و آب دیده ی من بینبه سان باده ی صافی در آبگینه ی شامیشام غریبان: شب ِمردم غریب و از یار و دیار دورافتاده. شاعربه کنایه می فرماید ای دوست، گرچه تواز یارودیاردورافتاده ای امّا درحقیقت این من هستم که دورازتو شبهای غم انگیزی همچون شام غریبان دارم.آبگینه: شیشهآبگینه ی شامی: شیشه ای که متعلّق به شام(سوریه) باشد.باده ی صافی: شراب ناب سرخرنگ، اشک چشم شاعرخونین است وبه شراب زلال تشبیه شده ودیده ی شاعربه شیشه ی شفّاف شامی.معنی بیت: ای دوست بیاوحال وروزمارادراین شام غریبان ببین واشک روان ماراتماشاکن که گویی به شراب زلال سرخ رنگ در شیشه ی شفافِ شامی می ماند.نمازشام غریبان چوگریه آغازمبه مویه های غریبانه گریه پردازماِذا تَعَزَّدَ عَن ذِی الاَراک طائرُ خیرِفَلا تَفَرَّدَ عَن روضِها اَنینَ حَمامیاِذا: هنگامی کهتَعَزَّد: با شوق آواز بخواندعَن: ازذِی الاَراک: درست است که “وادی الاَراک” منطقه ای درعربستان است لیکن دراینجا کنایه از"اراک" ایران است که دردوره‌های باستان وپیش ازحمله ی اعراب، به مرکز فلات ایران، ایرانستان و ایرانک(اراک) گفته می‌شد و در دوره ی اسلامی ، منطقه یا سرزمین اراک را به صورت عربی شده ی آن یعنی “عراقِ عجم” تبدیل کردند. ولایت اراک منطقه ی وسیعی راازقم تا اصفهان وکرمانشاه و… شامل می‌شد.بنابراین بنظرچنین می رسد که حافظ “ذی الاَراک” رابه کنایه ازهمین اراکِ باستان که شاه شجاع به بخشی ازانجا(اصفهان) رانده شده بوده بکارگرفته است.طائر: طایر، پرندهطائرخیر: پرنده ی مبارک وفرخنده پیام، کنایه ازدلِ محبوبفَ: پسلا: نهتَفَرَّد: تنها وفردفَلا تَفَرَّد: پس تنها مبادارَوضِها: سبزه زاران ،چمنزاراناَنینُ: ناله وزاریحَمام: کبوتر و هر نوع مرغ طوق دار مثل فاخته و قمری اَنینُ حَمامی: ناله های قمری من، "قمری"کنایه ازدل شاعر است که طوق عشق وارادت برگردن دارد.معنی بیت: هنگامی که مرغ مبارک و فرخنده پیام (مرغ دل معشوق) در منطقه ی اراک آوازخوش سردهد ناله ی قمری دل من که طوق بندگی برگردن دارد باآوازاوهمراه وهمنوا باد وهرگز ازآنجا جدا مباد.اگر آن طایر قدسی ز درم بازآیدعمربگذشته به پیرانه سرم بازآید بسی نماند که روز فراق یارسر آیدرأیتُ من هَضَباتِ الحِمی قُبابَ خِیامرأیتُ:دیدمهَضَبات: کوههای بلند و پشته هاحِمی: منطقه وچراگاه اختصاصی، کنایه ازمخوطه ی حرم خصوصی یار قُباب: گنبدها وبارگاههاخِیام: خیمه هامعنی بیت: زیاد نمانده که ایّام هجران به سرآید من ازبلندیها وپشته های منطقه اختصاصی معشوق، گنبدها وبارگاهها وانحنای سقف خیمه هارا مشاهده می کنم. چون سرآمد دولت شبهای وصلبگذرد ایّام هجران نیز همخوشادمی که درآیی وگویمت به سلامتقَدِمتَ خَیرَ قُدومٍ نَزَلْتَ خیرُ مقامٍ قَدِمتَ: قدم نهادی، واردشدیخیر: خوبخیرَ قدومٍ: با قدمِ خیر ومبارکنَزَلْتَ: فرود آمدی.خیرُ مقامٍ: به جایگاهِ خیر ومبارکمعنی بیت: ای خوش آن لحظه ای که توازدردرآیی ومن به تو بگویم مبارکباد قدوم توکه در بهترین جایگاه فرود آمدی.درآ که دردل خسته توان درآیدبازبیاکه درتن مُرده روان درآید بازبَعِدْتُ مِنکَ وَ قَد صِرْتُ ذائباً کَهِلالِاگرچه روی چوماهت ندیده‌ام به تمامیبَعِدْتُ: دور شدممِنکَ: از تووَ قَد: و به درستیصِرْتُ: شدمذائباً: مذاب،آب شدهکَ:‌ مثلهلال: ماه نومعنی بیت: هر چند که روی چون ماهِ شب چهارده ات را به تمام و کمال ندیدم بااین حال از تو دور افتادم و به درستی که به شکل هلال شب اوّل مذاب وضعیف وباریک شدم.رحم آر بردل من کزمِهر روی خوبتشدشخص ناتوانم باریک چون هلالیوَ اِن دُعَیْتُ بِخُلد و صِرتُ ناقض عَهدِفَما تُطَیِّبُ نَفْسی وَ ما اَسْتَطاب مَنامیدُعَیْتُ: دعوت شدم، خوانده شدمخُلد: جاویدان، کنایه از بهشت.ناقض: نقض کننده، شکنندهصِرْتُ: شدمفَما تُطَیِّبُ: پس خوش و خوب نشود.نَفْسی: وجود من، جسم من.وَ ما اَسْتَطاب: گوارا نمی شودمَنامی : خوابگاه من، خواب منمعنی بیت: اگر بااین شرط به بهشت دعوت شوم که عهد وپیمان دوستی را بشکنم پس هرگز به من خوش نخواهدگذشت وخواب من دربهشت آرام نخواهد بود.گرخَمربهشت است بریزید که بی دوستهرشربت عَذبم که دهی عین شراب اشتامید هست که زودت به بخت نیک ببینمتو شاد گشته به فرماندهی و من به غلامیمعنی بیت: بسیارامید وارهستم که به زودی زود تورا نیک بخت وموفّق ببینم. ببینم که تو شادمان ازتکیه زدن به مسندفرماندهی شده و من به فرمانبرداری تو خرسند هستم.به عاشقان نظری کن به شکراین نعمتکه من غلام مطیع اَم توپادشاه مطاعچو سِلک دّر ِ خوشاب است شعر نغز تو حافظکه گاهِ لطف سَبَق می‌برد ز نظم نظامیسِلک: رشته‌ای که چیزی به آن بکشند مثل رشتۀ مروارید، رشته،نخ، سیم.دُرّ: مرواریدخوشاب: آبدار، خوش آب و رنگ.نغز: هر چیز عجیب و بدیع که دیدنش خوشایند باشد، خوب، نیکو، لطیف، بدیع.گاهِ لطف: به هنگام لطیف شدن.سَبَق: پیشی گرفتن وپیش افتادن.نظامی : جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد، متخلّص به نظامی ونامورحکیم نظامی شاعر وداستان‌سرای ایرانی و پارسی‌گوی حوزه ی تمدّن ایرانی در سده ی ششم هجری که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادب پارسی شناخته شده‌است. آرامگاه حکیم نظامی، در حاشیه ی غربی شهرگنجه قرار دارد. نظم: شعر،کلام موزون ودارای قافیهمعنی بیت: ای حافظ، شعرتو مانندِ رشته ایست که واژه های همچون مرواریدِ درخشان و خوش آب و رنگ رابه نظم کشیده است شعرتو آنقدرلطیف وبکر وبدیع است که دربحثِ لطافت وطراوت، از اشعار نظامی پیشی می گیرد.حافظ بیشترین تاثیررااز نظامی پذیرفته است. نظامی استاد بی بدیل داستانسرایی،شعرتمثیلی وبزمیست. نظامی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین بکر و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیّل و دقّت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و تازه، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است.امّا ظاهراً آن روزکه حافظ این بیت پایانی غزل را می سروده نمی دانسته که روزی فراخواهدرسید که نه تنها ازاشعارنظامی ِ شیرین سخن بلکه ازتمامی شاعران پارسی گوی تاریخ وشاید ازتمام شاعران جهان باهرزبان وملیّت سبقت گرفته وبراوج قلّه ی لطافت وظرافت درشعروغزل تکیه خواهدزد.غزل گفتیّ ودُرسُفتی بیا وخوش بخوان حافظکه برنظم توافشاند فلک عقد ثریّا را

نظرات بزرگواران رو درمورد "در خوشاب" مطالعه کرد ، البته همه عزیزان استاد بنده هستن و احتمالا معنی این عبارت رو از خاطر بردن ، برای همین جسارت می کنم و معنی درست رو بیان می کنم. خوشاب به تنهایی همان "آب دار " و "شیرین شده " ای هست که عنوان شد. امــّــا "در خوشاب"به معنی گوهر شاهوار هستش، همه گردنبند هایی رو دیدم که از سنگ و جواهرات ریز شروع می شن کم کم اندازه گوهر ها بزرگ و بزرگتر میشه تا به "درشت ترین گوهر " می رسه که در وسط قرار دارد به این گفته می شه "در خوشاب" .اون طور که در تاریخ از سلطان مسعود به عنوان "درخوشاب عقد غزنوی " یاد می شه که در میان پادشاهان این سلسله سرآمد همه بود.سلک هم به معنی گردنبند و رشته عموما مروارید هست. تعبیر گردنبند برای شعر در حافظ تعبیر معمول و رایجی است و اربتاط لطیف و شاعرانه ای بین به نطم درآرودن سنگ و مروارید با به نطم در آوردن کلمات دیده می شه"سلک درخوشاب " یعنی گردنبدی که تمام مهره های و سنگ های آن گوهر شاهوار باشند نه فقط وسطی.با جمع بندی مطالب گفته شده معنی مصرع " چون سلک در خوشاب است شعر نغز تو حافظ" به این صورت می شه که " حافظ شعر تو مانند گردندی است که تمام کلمات و عبارات به نظم در آمده در آن نغز و ازشمند است"

فکر میکنم رند باید کسره بگیره، چون مضاف الیه هست توی این جمله. اَتَتْ رَوائحُ رَندِ الحِمی و زاَد غَرامی

این غزل را "در سکوت" بشنوید