تحریم چیست ؟
تحریم‌ها علیه ایران به مجموعه اقداماتی از سوی قدرت‌های جهانی اطلاق می‌شود که برای وادار کردن کشورمان به انجام یا انجام ندادن عملی به کار گرفته شده است. عمده تحریم‌ها علیه ایران بعد از اشغال لانه جاسوسی آمریکا در تهران شکل گرفت و بعدها بر سر برنامه هسته‌ای ایران شدت بیشتری گرفت. برنامه هسته‌ای ایران از سال ۸۵ و به دنبال ارجاع پرونده کشورمان از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، با تحریم‌های مختلفی مواجه شده‌است. تحریم‌های ایران را می‌توان به ۴ دسته کلی تقسیم‌بندی کرد: تحریم‌های چندجانبه، مانند تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیه اروپا، تحریم‌های تک‌جانبه از سوی کشورهای مختلف مانند ایالات متحده و تحریم‌های کنگره آمریکا.
اما تحریم‌ها علیه ایران، قدمت بیشتری دارد. نخستین تحریم جامع سراسری علیه ایران، تحریم دولت بریتانیا علیه کشورمان به منظور واکنش در برابر انتخاب دکتر محمد مصدق به وزارت بود که هدف ملی‌سازی صنعت نفت را دنبال می‌کرد. اولین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران نیز در زمان نخست‌وزیری محمد مصدق و به‌منزله واکنش علیه ملی شدن صنعت نفت ایران صادر شد. آمریکا نیز در سال ۱۹۸۰ تحریم‌های اقتصادی وسیعی را در واکنش به تصرف لانه جاسوسی علیه ایران وضع کرد. این شرایط ادامه پیدا کرد تا در سال ۱۹۹۵، بیل کلینتون رئیس‌جمهور وقت آمریکا اقدام به وضع تحریم‌هایی کرد که به موجب آن شرکت‌های نفتی آمریکایی از سرمایه‌گذاری در طرح‌های نفت و گاز ایران منع شده بودند وهم چنین روابط بازرگانی با ایران نیز یک‌جانبه قطع شد.
تحریم‌ها از لحاظ فنی به ۴ گروه تقسیم می‌شود که تصویب و لغو هرکدام سازوکار جداگانه‌ای دارد.
۱- تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل
به‌دنبال شدت‌گرفتن اختلافات بین ایران و کشورهای عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، دو قطعنامه تحریمی علیه ایران وضع شد. این تحریم‌ها برگرفته از فصل هفتم منشور سازمان ملل بود که در آن صحبت از «تهدید یا نقض صلح در جهان» به میان آمده بود. اصل ۴۲ فصل هفتم این اجازه را می‌دهد که برای تضمین صلح، تصمیم‌های ویژه گرفته شود، حتی اگر احتیاج به متوسل شدن به نیروی نظامی باشد. بدین ترتیب، ایران ذیل بند هفتم منشور قرار گرفت. پس از اعمال دور چهارم تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، کشورهای ایالات متحده آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا تحریم‌های یک جانبه فراتر از قطعنامه تصویب شده را نیز علیه ایران اعمال کردند. تحریم‌های مهم شورای امنیت با توافق برجام برداشته شد و ایران از ذیل بند هفتم منشور خارج شد.
۲- تحریم‌های اتحادیه اروپا
شورای وزیران اتحادیه اروپا تحریم‌های متنوع و متعددی را علیه برنامه هسته‌ای ایران به صورت مصوبه‌های مستقل از هم تصویب کرده بود. تحریم‌های اتحادیه اروپا همه کشورهای عضو را ملزم به رعایت آن می‌کند. اولین تحریم اتحادیه اروپا علیه ایران بر مبنای تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، بهمن سال ۱۳۸۶ تصویب شد. اعمال برخی محدودیت‌ها در ارسال قطعات، تجهیزات و فناوری‌هایی به ایران که می‌توانست در گسترش فناوری‌های موشکی و اتمی کاربرد داشته باشد، هدف اولین دور از تحریم‌های اتحادیه اروپا بود. این محدودیت‌ها در سال‌های بعد به حمل و نقل هوایی و دریایی، معاملات بانکی، فروش نفت و سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز ایران گسترش یافت و تجهیزات و فناوری‌ها، اشخاص و شرکت‌های مورد تحریم بیشتری را شامل شد. تحریم‌های اتحادیه اروپا نیز با برجام برداشته شد.
۳- تحریم‌های یک جانبه دولت‌ها
آمریکا، بریتانیا، کانادا سه کشوری هستند که دولت آنها به پیروی از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های یکجانبه‌ای را علیه ایران به تصویب رسانده بودند. از حیث تنوع و گستردگی، تحریم‌های آمریکا علیه ایران یکی از وسیع‌ترین تحریم‌های تصویب شده یک جانبه علیه یک کشور است. به دلیل ارتباطات وسیع سیاسی و تجاری با کشورهای مختلف جهان، آمریکا بسیاری از تحریم‌های یک جانبه‌اش علیه ایران را توانسته عملا به دیگر کشورها دیکته کند. برای مثال برخی از شرکت‌هایی که عمده سهام آنها متعلق به شرکت‌ها یا سرمایه‌گذاران آمریکایی است، عملا مجبور به پیروی از تحریم‌های آمریکا شده‌اند. تحریم‌های همه کشورها به جز ایالات متحده، پس از برجام، ملغا شد و آمریکا نیز آن بخش از تحریم‌ها که مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ایران بود را لغو کرد.
۴- تحریم‌های کنگره آمریکا
دشوارترین بخش در لغو تحریم‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران مربوط به تحریم‌های کنگره بود. لغو این تحریم‌ها تصویب همزمان مجلس نمایندگان و نمایندگان مجلس سنا را لازم داشت که در اختلافات تندروهای جمهوریخواه با اوباما، رئیس‌جمهور وقت دموکرات، می‌توانست اجرای تعهد دولت آمریکا برای لغو تحریم‌های اتمی علیه ایران را بسیار دشوار کند. با این حال این تحریم نیز به صورت موقت لغو شد و قرار شد هر شش ماه یک بار در مورد آن تصمیم گیری شود. پس از برجام، همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران دست کم بر روی کاغذ لغو شد. تحریم‌های باقیمانده، صرفا تحریم‌های قدیمی ایالات متحده پس از اشغال لانه جاسوسی این کشور بود. اما لغو موقتی تحریم‌های هسته‌ای، این اجازه را به رئیس‌جمهور بعدی داد تا زیر توافق دولت کشور متبوعش با ایران و دیگر قدرت‌ها بزند و تحریم‌ها را بازگرداند. کار به همینجا خاتمه نیافت و دولت ترامپ، تحریم‌های جدید و بی سابقه‌ای را نیز علیه ایران وضع کرد. تحریم‌های جدید دولت آمریکا، از این منظر غیرقانونی است که طبق بند ۳۷ برجام، هیچکدام از دولت‌های متعهد ۱+۵ نمی‌توانند بدون هماهنگی با دیگر اعضا، تحریمی جدید وضع کنند و دولت قبلی آمریکا زیر این تعهد امضا کرده است.
در حال حاضر، تحریم‌هایی که علیه کشورمان وجود دارد، هیچ کدام از نظر حقوقی قانونی نیستند و صرفا تحریم‌های یک کشور علیه کشور دیگر است، اما از آنجایی که آمریکا بزرگترین اقتصاد دنیاست، طرف‌های اقتصادی دیگر، ترجیح می‌دهند مورد جریمه و تنبیه دولت آمریکا قرار نگیرند و از این رو، از تحریم‌ها تبعیت می‌کنند.
منبع : روزنامه اطلاعات