رابطه بین دین و اخلاق چگونه است؟

گفتنی است؛ نخست باید «اخلاق» و «دین» را تعریف کرد و نسبت آن دو را مشخص کرد. البته بدیهی است بنابر مبانی و دیدگاه های مختلف تعریف اخلاق و دین متفاوت می باشد و نقش حداقلی و حداکثری پیدا می کند. اما در مکتب اسلام که بر اساس خدا محوری است و سعادت انسان در پرتو آن تعریف شده و تضمین گردیده است و با دیدگاه انسان محوری و اومانیستی تفاوت پیدا می کند. جهت توضیح بیشتر توجه شما را به مطالب زیر جلب می کنیم: ۱. احکام و ارزش های اخلاقی، در رویکرد درست و مورد پذیرش آموزه های دینی، سازوکار دست یابی انسان به هدف اصیل آفرینش یعنی کمال حقیقی خود می باشد؛ ازاین رو، برخلاف رویکردهایی چون نسبت گرایان، نه رهاورد عوامل اجتماعی، روان شناختی، فرهنگی و مانند آن (۱)، بلکه دارای پشتوانه ای از واقعیت و ریشه ای در حقیقت بوده و بر پایه ملاک های حقیقی و موجه انجام می گیرد (۲). ۲. پیداست با دارا بودن چنین جایگاهی از اخلاق، بر خلاف اندیشمندانی چون کانت و دیگران که آن را از دین جدا می دانند (۳)، در رویکرد اسلامی، این دو کاملا به هم پیوسته و درهم تنیده اند، زیرا آن حرکت اخلاقی که از نیت نزدیکی به خدا آغاز و به جایگاه صدق نزد خداوند (۴) می انجامد؛ وانگهی، همین خدای آغاز و فرجام تکاپوی اخلاقی انسان، از رگ گردن به او نزدیکتر بوده (۵)،در همه جا با او می باشد وبه هر آنچه انجام می دهد، بیناست (۶)، آنگاه چگونه می توان از جدایی اخلاق و دین سخن به میان آورد. به دیگر سخن، نظام اخلاقی اسلام بر پایه آراستگی به اخلاق الهی استوار می باشد؛ از این رو، هرگونه ناسازگاری میان آن دو بی معناست، زیرا هر دو از یک چشمه جاری هستند که «هو المبدئ» و به سوی یک تعالی در حرکتند که «هو المعید» (۷). خلاصه آن که، خیر حقیقی فرد و جامعه، آن می باشد که اراده خداوند به آن تعلق گرفته است. نیز، تنها انگیزه نزدیکی به خداوند می باشد که به رفتار انسان، رنگ خدایی می زند؛ وانگهی، بهترین رنگ، رنگ خدایی است. ۳. آن چه گفته شد، چشم اندازی کلی بود به ساختار و بدنه اصلی اخلاق اسلامی. حال چنانچه انسان، در موارد جزئی و خاص، با روی آورد به ساختار کلی مزبور هر رفتاری را انجام دهد، رفتاری همسو با جهت گیری های اخلاقی اسلام خواهد بود. بدین سان، هرگونه مصلحت اندیشی منطقی و استوار بر پایه های سنجیده شده و درست، با انگیزه پشتیبانی از اصل دین و پیکره کلی آن، حتی به بهای قربانی شدن شاخ و برگی از خود دین باشد، چنین رویکردی عین اخلاق و در نتیجه عین دین است، چرا که رفتار مزبور، از رنگ و بوی الهی و تعالی طلبی مورد نظر دینی برگرفته شده است، چنین حرکتی، همانند آن موضع گیری امام خمینی (ره) می باشد که فرمود: «حفظ اسلام از حفظ احکام اسلام بالاتر است، اساس اسلام، اول است، دنبال این اساس، احکام اسلام است»