فلج اطفال بیماری ای ویروسی است که دستگاه دستگاه گوارش و در بعضی موارد دستگاه عصبی را درگیر می کند. این بیماری به شدت واگیردار بوده و اغلب از طریق دهان قابل انتقال است. با کشف واکسن فلج اطفال در اواخر دهه 1950 میلادی شاهد ریشه کن شدن این بیماری در بسیاری از مناطق بوده ایم. در این مطلب به بررسی عوامل، عوارض و روش های پیشگیری از فلج اطفال می پردازیم.
فلج اطفال چیست؟
این بیماری به پولیو (همچنین به عنوان پلیموئید) نیز شناخته می‌شود. فلج اطفال بیماری بسیار مسری است که توسط یک ویروس (ویروس پولیومیلیت) حمله‌کننده به سیستم عصبی، ایجاد می‌شود. کودکان زیر 5 سال، احتمال بیشتری برای بیماری دارند. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، از هر 200 عفونت فلج اطفال، یک نفر به فلج دائمی گرفتار می‌شود. با این حال، با توجه به ابتکار عمل ریشه کنی جهانی فلج اطفال در سال 1988، مناطق زیر در حال حاضر گواهی عدم بیماری فلج اطفال را تائید می‌کنند:
- آمریکا
- اروپا
- غرب اقیانوس آرام
- آسیای جنوب شرقی
واکسن فلج اطفال در سال 1953 کشف شد و در سال 1957 در دسترس قرار گرفت. از بین بردن بیماری فلج اطفال به لحاظ سلامت و اقتصاد جهان به نفع همه جهانیان است.
علائم بیماری فلج اطفال
95 تا 99 درصد افراد مبتلا به ویروس پولیومیلیت (عامل فلج اطفال) بدون علامت و علائم بیماری فلج اطفال هستند. این حالت، به عنوان فلج اطفال دوره کمون شناخته می‌شود. حتی بدون علائم بیماری فلج اطفال، افراد مبتلا به ویروس هنوز می‌توانند ویروس را گسترش دهند و عفونت را در دیگران ایجاد کنند. فلج اطفال در مواردی که شدت آن بالا نیست، به بیماری فلج اطفال بدون فلجی معروف است. بروز نشانه‌ها و علائم بیماری فلج اطفال بدون ایجاد فلجی، بعد از دوره نهفتگی یا کمون (عموماً 7-14 روز) می‌تواند از یک تا 10 روز طول بکشد. علائم بیماری فلج اطفال بدون ایجاد فلجی، می‌تواند با علائم بیماری آنفولانزا اشتباه گرفته شود. علائم بیماری فلج اطفال بدون فلجی، در موارد با شدت بیماری پایین، عبارت‌اند از:
- تب
- گلو درد
- سردرد
- استفراغ
- خستگی
- مننژیت
علائم بیماری فلج اطفال شدید
حدود 1 درصد موارد بیماری فلج اطفال، ممکن است به فلج فرد مبتلا منجر شود. بیماری فلج اطفال، منجر به ایجاد فلج در نخاع (فلج اطفال ستون فقرات)، ساقه مغز (فلج اطفال پیازی) و یا هر دو (فلج اطفال bulbospinal) می‌شود. علائم بیماری فلج اطفال شدید، شبیه به فلج اطفال بدون فلجی است؛ اما بعد از یک هفته علائم شدیدتر ظاهر خواهند شد. علائم بیماری فلج اطفال شدید، عبارت‌اند از:
- از دست دادن رفلکس‌ها
- اسپاسم شدید و درد عضلانی
- اندام‌های سست و فلاپی، گاهی در یک طرف بدن
- فلج ناگهانی و موقت
- اندام‌های غیر قابل تغییر
- بثورات، مچ پا و پاها
سندرم پس از فلج اطفال
ممکن است پس از بهبودی از بیماری، سال‌ها بعد دوباره فلج اطفال بازگردد. این حالت، می‌تواند پس از 15 تا 40 سال رخ دهد. علائم شایع سندرم پس از فلج اطفال (PPS) عبارت‌اند از:
- ضعف عضله و ضعف بدن
- درد عضلانی
- به راحتی خسته شدن
- کاهش حجم عضله یا آتروفی عضلانی
- مشکل تنفس و بلع
- آپنه خواب، یا مشکلات تنفسی مرتبط با خواب
- تحمل کم سرما
- شروع جدید ضعف در عضلات قبلاً غیر فعال
- افسردگی
- مشکلات حافظه
اگر علائم زیر را دارید، حتما به پزشک خود مراجعه کنید:
- کودک شما، مجموعه واکسن را کامل نکرده است.
- کودک شما، یک واکنش آلرژیک به واکسن فلج اطفال دارد.
- فرزند شما در بعد از واکسیناسیون، مشکلی به غیر از قرمزی یا خستگی ملایم دارد.
- سالیان سال است که فلج اطفال دارید و اکنون ضعف و خستگی ناشناخته‌ای حس می‌کنید.
برای بررسی علائم بیماری فلج اطفال گفته شده در بالا در خود یا کودک دلبندتان، باید به متخصص کودکان یا داخلی مراجعه فرمایید.
چگونه ویروس فلج اطفال یک فرد را آلوده می‌کند؟
ویروس فلج اطفال، بسیار مسری است. فلج اطفال از طریق تماس با مدفوع آلوده منتقل می‌شود. اشیاء مانند اسباب‌بازی‌های آلوده نیز می‌توانند ویروس را منتقل کنند. گاهی اوقات، ویروس می‌تواند از طریق عطسه و سرفه نیز منتقل شود (این ویروس در گلو و روده زندگی می‌کند). در مناطقی که سطح بهداشت پایین است، شیوع این بیماری شدت دارد. زنان باردار، افراد با سیستم ایمنی ضعیف (مانند کسانی که HIV مثبت هستند) و کودکان خردسال به احتمال زیاد به ویروس فلج اطفال مبتلا می‌شوند.
علل بیماری فلج اطفال
بیش از ٩٠% بیماران، بدون علامت یا علائم بیماری فلج اطفال خفیف دارند و کمتر از ١% موارد بیماری علائم فلجی را نشان می‌دهند. 5 تا ١٠ % افراد مبتلا، به دلیل درگیری عضلات تنفسی، از دنیا می‌روند. اين بیماری در هر سنی ممكن است ظاهر شود ولی بیشتر كودكان و به خصوص گروه زير ۵ سال درگیر این بیماری می‌شوند.
افراد مبتلا به ویروس فلج اطفال، شاید ویروس را برای هفته‌ها در مدفوع خود گسترش دهند. افرادی که در دوره کمون بیماری هستند، معمولاً علائم بیماری فلج اطفال را ندارند.
پزشکان چگونه علائم بیماری فلج اطفال را تشخیص می‌دهند؟
دکتر شما یک معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد و رفلکس‌های عجیب و غریب، سختی پشت و گردن یا مشکل در بلند کردن سر را در حالی که دراز کشیده‌اید، بررسی می‌کند. پزشکان اغلب علائم بیماری فلج اطفال، مانند سفتی گردن و پشت، رفلکس‌های غیرطبیعی و مشکل بلعیدن و تنفس را تشخیص می‌دهد. برای تائید تشخیص علائم بیماری فلج اطفال، نمونه‌ای از ترشحات گلو، مایعات بدن و نخاع (مایع مغزی نخاعی) برای ویروس فلج اطفال، بررسی می‌شود.
درمان فلج اطفال
پزشکان تنها می‌توانند علائم بیماری فلج اطفال را درمان کنند، در حالی که عفونت دوره‌ای است؛ اما از آنجایی که هیچ درمان برای این بیماری، وجود ندارد، بهترین راه جلوگیری از آن است (از طریق واکسن فلج اطفال). رایج‌ترین درمان‌های حمایتی عبارت‌اند از:
- استراحت مطلق
- مسکن
- داروهای ضد اسپاسم برای آرام کردن ماهیچه‌ها
- آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌های دستگاه ادراری
- دارو برای کمک به تنفس
- جراحی فیزیوتراپی یا اصلاح کننده برای کمک به پیاده‌روی
- پد گرم کننده یا حوله گرم برای کاهش درد عضلات و اسپاسم عضلات
- درمان فیزیوتراپی برای درمان درد در عضلات آسیب دیده
- درمان فیزیوتراپی برای رفع مشکلات تنفسی و ریه
- توان‌بخشی ریوی برای افزایش استقامت ریه
- در موارد پیشرفته بیماری، شاید به یک صندلی چرخ‌دار یا وسایل کمکی دیگر (برای کمک به حرکت) نیاز داشته باشید.
عوامل خطر
فلج افال یا پولیو به طور عمده کودکان زیر 5 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، هر کسی که واکسینه نشده است، در معرض خطر بیماری قرار دارد.
عوارض
بیماری فلج اطفال می‌تواند منجر به فلج موقت یا دائمی عضلات، ناتوانی، تغییر شکل استخوان و مرگ شود.
جلوگیری
مؤثرترین راه برای جلوگیری از فلج اطفال واکسیناسیون است. واکسن فلج اطفال، به دو صورت خوراکی و تزریقی وجود دارد. امروزه، اکثر کودکان در جهان، چهار دوز واکسن ویروس فلج اطفال (ویروس غیر فعال IPV) را در سنین زیر دریافت می‌کنند:
- دو ماه
- چهار ماه
- بین 6 تا 18 ماه
- بین 4 تا 6 سالگی زمانی که بچه‌ها وارد مدرسه می‌شوند
IPV برای افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، نیز توصیه می‌شود. عوارض جانبی رایج واکسن، درد و قرمزی در محل تزریق است.
واکنش آلرژیک به واکسن فلج اطفال
IPV می‌تواند واکنش‌های حساسیتی در برخی افراد ایجاد کند. از آنجا که آنتی‌بیوتیک‌های استرپتومایسین دارای استرپتومایسین، پلی مکسین B و نومیدین هستند، نباید به افراد آلرژیک به این مواد، واکسن داده شود. علائم و نشانه‌های یک واکنش آلرژیک معمولاً در عرض چند ساعت پس از تزریق، رخ می‌دهد. علائم آن عبارت‌اند از:
- تنفس دشوار
- ضعف
- خستگی
- ضربان قلب سریع
- کهیر
- سرگیجه