آیا عصمت پیامبران (ع) اختیاری است یا اجباری؟

عصمت ملکه نفسانى است که انسان را از اینکه در خطاء واقع شود و مرتکب گناه گردد، باز مى‏دارد. بنابر این عصمت از طرفی مستند به اختیار آدمى است ، و در انسانهایى یافت مى شود که با حسن اختیار خود آن را کسب کنند و تمام انسانها مى توانند به آن برسند و از طرفی هم موهبتی است و خدای متعال به حکمت بالغه خویش این صفت را به کسانی عطا نموده تا بدون اشتباه و خطا, راهنمایان بشر به سوی سعادت باشند.
بنابراین عصمت مقام کسبى و موهبتى است که انسان با اختیار خود آن را اکتساب مى کند اما توفیق الهى هم مى خواهد.
درک این مسئله در گرو شناخت چند نکته است:
یکم. پیامبران و امامان‏علیهم السلام داراى اراده بشرى‏اند؛ مانند دیگر مردم زندگى مى‏کنند؛ براى تحصیل هر چه بیشتر مقامات معنوى مى‏کوشند و اهل صبر، جهاد، زهد و تقوا هستند.
دوم. خداوند متعال به قابلیت ممتاز پیامبران و امامان، براى تحصیل مقامات معنوى و شایستگى آنان براى بر عهده گرفتن مسئولیت هدایت جامعه علم دارد. در حقیقت همان قابلیت و شایستگى آنان – که بخش عمده‏اش ناشى از افعال اختیارى ایشان است – از قبل نزد خداوند معلوم است و همین قابلیت مبتنى بر اختیار موجب گزینش آنان مى‏شود. آیات و روایات فراوانى بر این دو واقعیت گواهى مى‏دهد: A}«وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ»{A؛V} سجده (۳۲)، آیه ۲۴.{V؛ «و چون شکیبایى کردند و به آیات ما یقین داشتند، برخى از آنان را پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ماهدایت مى‏کردند» و A}«اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ»{A؛V} انعام (۶)، آیه ۱۲۴.{V؛ «خداوند بهتر مى‏داند رسالتش را کجا قرار دهد».
سوم. سپردن هر مسئولیتى با دادن امکانات لازم همراه است. امامت جامعه از این قاعده مستثنا نیست. از این رو، خداوند آنان را از علم لازم، براى بر عهده گرفتن مسئولیت امامت بهره‏مند مى‏گرداند. این ویژگى هنگام عهده دارى مسئولیت براى امامان‏علیهم السلام محسوس مى‏شود؛ چنان که درباره امام هادى‏علیه السلام آمده است: «یکى از یاران ایشان به نام «هارون بن فضیل» در کنارشان بود که ناگاه امام فرمود: A}«إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» {A؛ ابى جعفر (امام جوادعلیه السلام) در گذشت. به حضرت عرض شد: از کجا دانستید؟ فرمود: در برابر خدا فروتنى و خضوعى در دلم افتاد که برایم سابقه نداشت