زنجان کی استان شد؟

اسم دیگر شهرستان زنجان (خمسه) است. اطلاق این کلمه به منطقه در منابع و متون جغرافیایی از اواخر دوران قاجار ظاهر شده و در مورد وجه تسمیه آن دو نظر می‌تواند مطرح باشد. نظر نخستین ناظر بر استقرار طوایفی از ایلات پنجگانه در این منطقه است؛ و محتملا وجود منطقه ای به نام (خمسه) در استان فارس که بر مبنای استقرار پنج ایل نامگذاری شده بسود این نظریه است. در فرهنگ آنندراج ذیل کلمه زنگان چنین آمده ” چون پنج بلوک بود آنرا خمسه گویند ” لغت نامه دهخدا با تکرار مورد مزبور می‌نویسد (این شهرستان “زنجان” از پنج بلوک بنام بخش حرمه، بخش ابهررود، بخش قیدار، بخش ماه نشان، بخش سردان …)
در این بخش‌بندی بخش‌های ایجرود، زنجان رود، که جز’ خمسه‌اند سخنی به میان نیامده، لاجرم این نظریه با شک و تردید مواجه می‌گردد. اما بخش‌های پنجگانه ابهر رود، خرا رود، زنجان رود، ایجرود، سجاس رود که بخش‌های اصلی خمسه را تشکیل داده منبع و مرجع موثقی به وجه تسمیه آن می‌تواند باشد. کذر این نکته ضرورت دارد که منطقه بزینه رود معروف به قشلاقات افشار که هم‌اکنون از توابع خمسه است تا اواخر دوران در حوزه ساسی ولایت کردستان بوده‌است، بنابراین پنج بلوک بودن منطقه قطعی بنظر می‌رسد.
دائرهالمعارف مصاحب بر این اساس ذیل کلمه (خمسه) می‌نویسد: خمسه مخفف ولایات خمسه در جنوب آذربایخان و غرب قزوین کرسی آن زنجان و از شهرهای معروفش سلطانیه پنج بلوک عمده ای که این ناحیه به مناسبت آنها خمسه خوانده شده‌است عبارت بودند از ابهر رود، زنجانرود، ایجرود، سجاس رود که حالیکه همگی جزو شهرستان زنجانند.[۱۲]