فراموشی یا زوال عقل اصطلاحی کلی برای کاهش توانایی ذهنی شدیدی است که در زندگی روزمره تداخل ایجاد می کند. آلزایمر شایع ترین علت زوال عقل است. آلزایمر یک بیماری خاص است در حالی که زوال عقل اینگونه نیست. یادگیری در مورد این دو اصطلاح و تفاوت بین آنها مهم است و می تواند افراد مبتلا به آلزایمر یا زوال عقل، خانواده ها و مراقبان آنها را با دانش لازم توانمند سازد. بیماری آلزایمر رایج ترین نوع زوال عقل است. بیماری آلزایمر با گذشت زمان بدتر می شود و حافظه ، زبان و فکر را تحت تأثیر قرار می دهد.
فراموشی، بیماری نیست بلكه یك علامت است .
طی این علائم، اختلال تدریجی در زبان ، یادگیری و یا حافظه رخ میدهد و همین تغییرات كافی است تا بیماردچار اختلال در امور روزمره شده و استقلال خود را در برخی امور زندگی از دست بدهد و در واقع نیازمند كمك دیگران شود.
برای تشخیص این حالت لازم است یكسری آزمایشات انجام شود تا بتوان آن را از سایر بیماریهای قابل درمان تفكیك نمود.
برخی انواع “فراموشی ” غیر قابل درمان است در حالیكه سرعت پیشرفت برخی انواع دیگر رامیتوان متوقف نمود یا به سمت بهبودی سوق داد.
اختلال عمل مغزی كه معمولا ” با صدمات یا بیماریها ایجاد میشود با كاهش تدریجی یك یا چند ناحیه از اعمال و فعالیتهای مغزی مرتبط با هوشیاری رخ میدهد.از قبیل اختلال در سخن گفتن ، یادگیری و حافظه . كه این اختلالات برای بهم خوردن تعادل یك زندگی روزمره و وابسته شدن بیمار به سایرین برای امور عادی زندگی ، كفایت میكنند .
علایم در فراموشی ممكن است یك یا چند تا از این موارد را شامل شود:
1- كاهش تدریجی حافظه
2- اختلالات تكلم
3- عدم توانایی در تمركز روی مسایل
4- افسردگی
5- اختلالات در فعالیت های روزمره مثل غذا خوردن یا لباس پوشیدن
6- اشكال در كنترل هیجانات توسط بیمار
7- تغییر در شخصیت فرد
8- بیقراری
گفته میشود “فراموشی ” بالغ بر 5/47 میلیون نفر را در كل جهان درگیر نموده است و بدلیل افزایش سن جوامع ، این رقم در حال افزایش است.
بیماریهای زیادی میتوانند باعث ایجاد فراموشی شوند از جمله:
– “آلزایمر ” كه در راس آنها قرار دارد بطوریكه نصف تا دو سوم این بیماران ، دچار بیماری آلزایمر هستند .
– “فراموشی ” دومین علت و از بیماریهای عروقی مغز است كه به آنها ” اختلالات شناختی وابسته به عروق ” گفته میشود . این بیماریها غالبا” پس از یك حمله انفاركتوس مغزی رخ میدهند بطوریكه جریان خون به ناحیه خاصی از مغز متوقف میشود.
نوع مخلوط ( Mixed ) فراموشی غالبا” در افراد بسیار مسن رخ میدهد ولی نباید “فراموشی” را بخشی از جریان ” سن طبیعی بالا” به حساب آورد.
نحوه تشخیص و ارزیابی ” فراموشی “:
1)مجموعه ای از آزمایشات برای رد سایر بیماریهای قابل درمان. مانند: افسردگی ، نقص ویتامین B12، هیدروسفالی ( گشاد شدن بطن های مغزی و پرآبی آنها ) و هیپوتیروئیدیسم ( كاهش عمل غده تیروئید )
2)معاینات فیزیكی و عصبی و تست های هوش
3) انجام آزمایشات تصویربرداری پزشكی از مغز برای رد بیماریهایی چون تومورهای مغزی
درآزمایش MRI مغز ، بیمار در دستگاهی با قدرت مغناطیسی بالا قرار گرفته و با ارسال فركانس های رادیویی ، تصاویر بسیار دقیقی از مغز بیمار حاصل میشود .
گاهی نیز لازم است از تزریق دارویی بنام ماده حاجب برای بیماران استفاده شود كه این دارو ظرف مدت كوتاهی ( كمتر از 5 ساعت ) از طریق كلیه ها و ادرار از بدن دفع می گردد . MRI مغز میتواند وقوع یك حمله ( سكته ) مغزی جدید یا قدیم را به ما نشان بدهد. در برخی بیماران در طی پروسه درمانی ممكن است پزشك مجدداً بیمار را برای MRI اعزام كند تا روند بهبودی یا تغییرات جدید را در مغز با وضعیت قبل مقایسه كند.
نوعی آزمایش MRI هست كه به آن F MRI یا بررسی فیزیولوژی و عمل مغز گفته می شود كه طی آن تغییرات جزیی متابولیسم (سوخت و ساز) كه در بخش هایی از مغز صورت می گیرد، نشانداده می شود. در این روش نحوه و محل درگیری مغز با عللی چون حمله عروقی (انفاركتوس) ، ضربه های مغزی یا تغییرات انحطاط تدریجی مغز (مانند آلزایمر) ، تشخیص داده می شود.
سایر روش های تشخیص فراموشی
سی تی اسكن مغز كه تركیبی از اشعه ایكس با كامپیوترهای بسیار پیشرفته میباشد میتواند ضمن تشخیص پژمردگی (آتروفی) مغز، سایربیماریها از جمله تومورهای مغزی ، خونریزی ها، سكته ها (با یا بدون خونریزی ) و …. را برای پزشك متخصص رادیولوژی و سایر پزشكان معالج ، مشخص نماید.
گاهی لازم است در این روش ( سی تی اسكن) از تزریق ماده حاجب به سیاهرگ استفاده شود تا در صورت وجود تومور یا آبسه مغزی ، اطلاعات بیشتری به ما بدهد.
PET-CT روش جدیدی از تصویربرداری است كه طی آن با تزریق مواد رادیواكتیو (مخصوص پزشكی هسته ای) ، اطلاعات دقیق ساختاری (آناتومی ) و فیزیولوژی از مغز بدست می آید و نواحی بیش فعال یا غیر فعال را میتوان طی آن مشخص نمود.
گاهی نیز لازم است به منظور كسب اطلاعات بیشتر از تغییر و تحولات مغزی، مایع مغزی نخاعی از راه كمر برای ارزیابی های آزمایشگاهی (خصوصاً تعیین میزان پروتئین و قند آن و یا ا حتمال وجود باكتری در آن) ، تهیه شود.
درمان فراموشی:
برخی انواع فراموشی غیر قابل درمان هستند.
پیشرفت علایم در برخی انواع فراموشی قابل كند شدن بوده و برخی نیز قابل برگشت می باشد.
مثلاً اگر بیمار مبتلا به كاهش فعالیت تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) باشد یا دچار گشاد شدگی بطن های مغزی باشد و یا تجمع خون و مایع در فضای زیرسخت شامه مغز داشته باشد، همگی قابل درمان هستند و علایم بیمار نیز بتدریج بهبود می یابند.
كنترل فشارخون، كلسترول ، تری گلیسیرید ، دیابت و اختلالات انعقادی خون میتوانند درتوقف یا بهبود علایم كمك فراوانی كنند.
همچنین برخی اعمال جراحی روی شریان های گردن و مغز ضرورت می یابد
تغییر الگوی زندگی مثل: رژیم غذایی سالم و متناسب با سن بیمار، ورزش های مناسب ، توقف مصرف دخانیات و الكل از جمله مواردی است كه رعایت آنان جهت بهبود یا توقف علایم ضرورت تام دارد.