بجنورد به معنی شهر اصلی است

به ظاهر با توجه به کثرت بزان کوهی در سمت بجنورد نام این شهر به معنی شهر بزان کوهی یا به طور عام به معنی شهر بزان (بزان اهلی و وحشی) به نظر میرسد. اما در اساس چنین نیست و شهر بجنورد دو قسمتی بوده است یک بخش کهنه کند (کهین کند یعنی شهر کوچک) و بخش دیگر آن بیزهان (بیج گان) بوده است که به لغت اوستایی و پارسی کهن به معنی شهر اصلی است و مأخذ نام بجنورد (بیج- ین ورد یعنی شهر اصلی) است. محققان نام این شهر این معنی ساده آن را در نیافته اند.در باب وجه اشتقاق نام این شهر در سایت تربیت معلم بجنورد می خوانیم:
بجنورد در اصل (بیژن گرد) به معنی ساخته شده، وسیله بیژن بوده است (۱). این اسم بسیار قدیمی می نماید زیرا «گردبه معنی شهر و آبادی است و بنابراین بجنورد شهربیژن معنی می دهد.» (۲)
دکترناویا در مورد وجه تسمیه بجنوردبراین باور است که “گرد” از مشتقات KRT است که به صورتهای گراد ، جرد در دستجرد،کد در دهکده ،کند درکهنه کند،کد در زبان آذری وکارد و CUT انگلیسی دیده شده است. لذا بجنورد اگر معادل بیژن گرد باشدبه مفهوم ساخته شده به وسیله بیژن خواهدبود (۳).
بعدها بیژن گرد،بیزن جرد نامیده شده و «در تواریخ بزنجرد ثبت گردیده است» (۴). و بر اثر تحولات آوایی به بیجن یورت یابیجن یورد تبدیل شده و سرانجام به شکل «بجنورد» تغییرپیداکرده است .«یورت » یا «یورد» به معنی چراگاه ایلات وعشایر ، محل خیمه و خرگاه ،مسکن و منزل بوده (۵) وبیژن یورد یا «بزن یورد» به عبارتی معنی «محل ومسکن ما» می باشد.
لیسترانج درکتاب «سرزمینهای خلافت شرقی » این شهر را «بزهان» نامیده است (۶) و کلنل ییت با اشاره به ویرانه های شهر کهن بجنورد موسوم به «کهنه کند» می نویسد: «درشمال غربی این شهرخرابه های یک شهرقدیمی دیگر به چشم می خورد که به آن بیزهان می گفتند.»