در باره نام و نشان سرخ بت و خنگ بت

سؤالی از سوی یک دوست از من: “آیا بین صلصال با سرخ بت وخنگ بت رابطه ای وجود دارد؟ یک دوست افغان از من راجع به صلصال پرسید که گفتم چیزی نمیدانم به دائرهالمعارف دهخدا و فرهنگ های معین، عمید، سخن و غیاث اللغات مراجعه کردم چیزی ندیدیم. به او گفته بودم راجع به سرخ بت شنیده ام ولی راجع به صلصال به عنوان بت چیزی نشنیده ام. امروز گفت که صلصال باید همان سرخ بت و خنگ بت هر دو با هم باشد و داستانی را نوشت…”

جواب من: به ظاهر صلصال به معنی ساخته شده از گل خشک، نامی عربی بر سُرخ بت (در اساس سور-ک بت یعنی مجسمه نیرومند بودا) بوده و خنگ بت (تندیس سفید) یا همان شه مامه (به فارسی یعنی ملکه مادر)، مجسمه منتسب به مایا (مادر بودا) بوده است. احتمال بسیار دارد که ریشه ایرانی نام صلصال طبق قاعده تبدیل حرف “ر” به “ل” سورسار (سرور نیرومند) بوده است. در کتاب خاوران نامه همین صلصال نیرومند است که به صورت رقیبی بر امام علی متصور شده است.