همه چیز درباره نوروفیدبک (neurofeedback)

هیچ یک از ما انسان ها در شرایط طبیعی و نرمال نمی توانیم در مورد نحوه ی عملکرد هر یک از این واکنش های فیزیولوژیک غیرارادی و امواج مغزی موجود در مغزمان اطلاعات دقیق و روشنی داشته باشیم. با نوروفیدبک می‌توان با توجه به چگونگی فعالیت مغز عملکرد مغز را تنظیم و کنترل کرد.

نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک روشی است که با استفاده از تعامل مغز وکامپیوتر تاثیر خود را بر مغز میگذارد. این روش آموزش،تدریجی است. به‌طور عامیانه تر neurofeedback مانند آینه‌ای عمل می‌کند که تمامی فعالیت مغز که برای ما غیر قابل درک هستند را نشان می‌دهد. این روش درمانی با استفاده از ابزارهای الکترونیک پیشرفته و کامپیوتر به ما کمک می کند تا از آن چه در مغز ما در حال رخ دادن است آگاه شویم.

به عنوان مثال در صفحه مانیتور شما یک شکل شبیه سازی شده امواج مغزی را به شکل یک بازی می‌بینید و با نگاه کردن به صفحه مانیتور و بدون استفاده از دست شروع به بازی می‌کنید. دستگاه الگوهای امواج مغزی شما را پردازش می‌کند اگر از الگوهای مناسب استفاده کنید بازی پیش خواهد رفت و در غیر صورت شما در بازی شکست خواهید خورد. به همین ترتیب فرد یاد می‌گیرد زمانی که دچار اضطراب و یا تشویش شود مغز خود را چگونه تنظیم کند تا در شرایط آرامش قرار گیرد.

نوروفیدبک چگونه کار می‌کند؟

در این روش سنسورهایی که الکترود نامیده می‌شوند بر روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرند. این سنسورها فعالیت الکتریکی  مغز فرد را ثبت و در غالب امواج مغزی (در اغلب موارد به شکل شبیه‌سازی شده در قالب یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به او نشان می‌دهند. در این حالت پخش فیلم یا هدایت بازی کامپیوتری بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی شخص انجام می‌شود.

به این شکل فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز و یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید، پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌کند تا با هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند (مثلاً اگر قرار است فرد موج آلفای خود را کاهش دهد بازی در صورتی پیش می‌رود که موج آلفا از یک حد مشخص شده‌ای کمتر باشد).

نوروفیدبک در واقع یک فرایند آموزشی است که در آن مغز خود تنظیمی را فرا می‌گیرد. در طول آموزش، فعالیت مغز توسط اداره هشیار و ناهشیار توجه کنترل می‌شود. یادگیری هشیارانه زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در می‌یابد که چطور سیگنال فیدبک به توجه و وضعیت ذهنی او ارتباط پیدا می‌کند.

کاربرد نوروفیدبک تراپی

نوروفیدبک ناهماهنگی مغز را مورد هدف قرار می دهد که البته این ناهماهنگی ها بسیار متعدد می توانند باشند در نتیجه می‌توان از آن در درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده کرد.

سکته مغزی

سکته مغزی اغلب نارسایی‌هایی را در عملکرد مغزی به دنبال خود دارد. این روش علاوه بر کمک به بهبود نقائصی که از سکته ناشی می‌شود، در برطرف کردن مشکلات ثانویه‌ای که پدید می‌آید مانند اضطراب، افسردگی، تحریک‌پذیری، کسالت و… هم مفید است. neurofeedback باعث دستیابی به بازیابی بلندمدت کارکرد مغز می‌شود.

بیش‌فعالی یا کمبود توجه (‏ADHD‏)

بیش از هر بیماری دیگری، برای درمان بیش فعالی(‏ADHD)‏ از neurofeedback استفاده شده است.

اضطراب

بسیاری از متخصصان، به کارگیری این روش به منظور درمان اضطراب را یکی از عمده‌ترین موارد و زمینه‌های استفاده ‏از  neurofeedback می‌دانند.

اختلالات یادگیری

در مورد اختلالات ‏یادگیری، این روش درمانی به تنهایی پاسخگوست و نیازی به درمان مکمل ندارد. معمولاً با کامل کردن یک دوره درمانی، بهبودی ثابتی حاصل ‏می‌شود.

اختلالات خواب

با این روش جدید می‌توان زمان خواب را تنظیم و کنترل کرد.

افسردگی

در مورد بیماران مبتلا به افسردگی شدید که هیچ درمانی برای آن‌ها کارساز نبوده، ‏neurofeedback در اغلب موارد نتیجه بخش بوده است‏‎.

صرع

در انواع صرع و در مواردی که داروها مؤثر نبوده‌اند و بیماری ‏بسیار مزمن و غیرقابل کنترل بوده است، نوروفیدبک در درمان ۷۰ تا ۹۰% از بیماران موفق بوده است‏‎. در اکثر موارد باید ‏با دارو درمانی همراه باشد، اما حدود ۲۰% از بیماران می‌توانند مصرف دارو را پس از درمان قطع کنند.

اوتیسم

نوروفیدبک در مواردی مانند ارتباطات کلامی، فیزیکی و اجتماعی به کودک اوتیستیک کمک می‌کند.

درمان میگرن

داروهای مورد استفاده در درمان میگرن، تنها آن را کنترل می‌کند و بیمار مجبور به استفاده دائمی از این داروهاست که خوشبختانه این روش نوین این نوع بیماری را به طور موثر و پایداری درمان می‌کند.  در درمان نوروفیدبک از امواج مغزی و بازخورد آن بر بیمار برای درمان بیماری وی استفاده می شود و بسته به نوع و شدت بیماری، الکترودهایی به مناطق مختلف سر وصل می شود، این الکترودها امواج مغزی آن ناحیه از مغز را دریافت و ثبت کرده و به رایانه ارسال می کند و رایانه این امواج را پردازش و به صورت شکل‌هایی خاص از امواج و تصاویر به درمانگر و بیمار نشان می دهد. درمانگر تنظیماتی ویژه بر روی نرم افزار دستگاه پیاده می کند و مغز فرد سعی می‌کند که خود را با آن تنظیمات منطبق کند و در واقع کارکرد خود را بهبود بخشد.  با تکرار این جلسات مغز بیمار دیگر حالت موجی که باعث بروز علایم بیماری می شود را ندارد. در واقع کارکرد مغز در آن ناحیه اصلاح و تنظیم شده و همین باعث بهبودی بیمار می‌شود.

نوروفیدبک در ورزشکاران حرفه‌ای

این روش در واقع بازخورد عصبی نیز به آن گفته می‌شود. امروزه حتی ورزشکاران حرفه ای فوتبال و شطرنج هم از نوروفیدبک استفاده می کنند تا دقت و سازمان بندی افکارشان را افزایش دهند. این روش، تصمیم گیری،برنامه ریزی و کنترل هیجان را تقویت می کند. به‌طور مثال می‌توان به استفاده موفقیت‌آمیز تیم آث میلان از بیوفیدبک به منظور کسب آمادگی برای ضربات پنالتی، پاس ‌های صحیح و احیا بازیکنان پس از یک تمرین سخت اشاره کرد و همچنین افزایش قابل توجه در توانایی کنترل تغییرات ضربان قلب بازیکنان ممشاهده گردید.

عوارض روش neurofeedback

این روش روشی کاملا ایمن است که عوارض جانبی ندارد و نباید آن را جایگزینی برای دارو دانست و یا آن را ضد دارو نامید. در بسیاری از موارد این روش موازی درمان دارویی است ومراجعین همزمان از دارو و دستگاه نوروفیدبک استفاده می کنند.

منبع: ستاره