ریشه شناسی واژه ها چیست؟

واژه ریشه شناسی، در هر زبانی مانند زبان فارسی از دو بخش ساخته می شود. برای مثال در زبان انگلیسی واژه ی etymology به معنی “واژه شناسی” از دو واژه ی یونانی logos به معنای درست، اصیل و حقیقی و etymon به معنی واژه ساخته شده است! بنابراین، ریشه شناسی، پی بردن به نخستین معنی درست واژه ها است. ریشه شناسان، برای پی بردن به تغییراتی که هر واژه از سر گذرانده است، به مطالعه ی واژه ها می پردازند.

واژه های مورد استفاده در زبان های امروزی، از راه های گوناگون ساخته شده اند و تکامل یافته اند. در زبان انگلیسی، بسیاری از واژه ها از دو زبان یونانی و همچنین لاتین ریشه می گیرند. برای مثال انگلیسی ها از واژه ی لاتینی manus به معنی دست، واژه های manufacture به معنی با دست ساختن، manicure به معنی آرایش دست ها  ناخن ها، emaneipate به معنی رهانیدن و همچنین manipulate به معنی دست کاری کردن، جوسازی کردن را مشتق کرده اند و ساخته اند.

از واژه ی یونانی grapheion به معنی نوشتن، واژه های telegraph به معنی دور نوشتن، phonograph به معنی صدا نوشتن، geography به معنی نوشتن درباره ی کره ی زمین و مانند اینها را مشتق کرده اند و ساخته اند.

در همین زبان، بسیاری از واژه ها را با استفاده از “وند” ها که عموما پیش وند یا پس وند ساخته اند. با استفاده از پیش وند یا سر واژه ی anti به معنی ضد، واژه هایی چون antiknock به معنی ضد دقه و antiseptic به معنی گندزا ساخته شده است. با استفاده از پیش وند astro به معنی اختر و ستاره، واژه ی astromaut به معنی اخترپیما و فضانورد ساخته شده است! در ساختن این گونه واژه ها مردم از بیش از یکصد پیش وند استفاده کرده اند!

در هر زبانی، واژه های بسیاری، از زبان های دیگر دیده می شوند. در زبان انگلیسی نیز واژه های بسیاری، از زبان های دیگر به عاریت گرفته شده است! برای مثال انگلیسی زبان ها واژه هایی مانند leg به معنی ران و ساق پا، door به معنی در و دروازه، freckle به معنی کک و مک، seat به معنی صندلی، dirt به معنی کثافت، bull به معنی گاو نر، ugly به معنی زشت و بسیاری واژه های دیگر را از زبان وایکینگ ها گرفته اند! واژه هایی چون prayer به معنای دعا و نماز، ministry به معنی وزارت، parliament به معنی پارلمان، poverty به معنای فقر را از زبان های نورمن ها گرفته اند.

بعدها، همزمان با به حرکت درآمدن کاشفان در سراسر نقاط جهان، واژه هایی از تمان زبان ها و لهجه ها به زبان انگلیسی راه یافتند! زبان انگلیسی بر روی هم از زبان های ایتالیایی، آلمانی، فرانسوی، یونانی، لاتینی، دانمارکی، هلندی، گالیک، ایرلندی، مجاری، نروژی، پرتغالی، روسیف سوئدی، ویلزی، ایسلندی، لهستانی، فنلاندی، آفریقایی، عربی، استرالیایی، چینی، هندی، اسکیموئی، فارسی، عبری، هاوائیایی، ژاپنی، جاوه ای، مالی، مائوری، سانسکریت، سواحلی، تامیلی و همچنین تبتی واژه هایی به عاریت گرفته است و به خود راه داده است.

ترسیم منظره ی جامعی از این شبکه ی گسترده، در این کتاب، تقریبا غیر ممکن است. ولی دانشمند ریشه شناس که با چنین وضعی روبه رو می شود، مشتاقانه به جستجو و همچنین ریشه یابی می پردازد.